[10%, Μάρτιος - Ιούνιος 2009]
Το καλοκαίρι του 1951, η κ. Ελένη ήταν έτοιμη να δώσει πτυχιακές εξετάσεις στη Νομική, αλλά ένας θυελλώδης έρωτας, μια εγκυμοσύνη κι ένας γάμος ανέτρεψαν τα σχέδιά της. Με τον σύζυγό της και τον γιο της, και αργότερα με τον ανιψιό της που είχε χάσει τη μητέρα του και ήρθε να μείνει μαζί τους, πέρασαν χρόνια ωραία αλλά δύσκολα. Σήμερα, η κ. Ελένη ζει σε μια επαρχιακή πόλη, συνταξιούχος δικαστικός, γι' αυτό και προτιμά να διατηρήσει την ανωνυμία της. Λυπάται κι αγανακτεί όταν ακούει στις παρέες και στην τηλεόραση να μιλούν άσχημα για την ομοφυλοφιλία, αλλά χαίρεται που τώρα το θέμα συζητιέται, για να μαθαίνει ο κόσμος και να το αντιμετωπίζει σωστά. Όπως έμαθε και η ίδια.
Κάναμε λάθος;
Υπέφερα πολύ τον πρώτο καιρό. Σας το λέω όπως το ακούτε. Δεν ήξερα ποια θα είναι η ζωή του, ποια θα είναι η τύχη του, πού πηγαίνει. Δεν του είπα το παραμικρό, δεν τον προσέβαλα ποτέ, γιατί δεν είχα το δικαίωμα, ήταν 21 χρονών. Αλλά προσπαθούσα να καταλάβω. Διερωτώμην, κάναμε κάποιο λάθος; Στην ανατροφή του ενδεχομένως; Είναι βιολογικό θέμα, είναι κοινωνικό; Διάβασα, συζήτησα με ανθρώπους, αλλά δεν το κατάλαβα, όπως βέβαια δεν το έχετε καταλάβει κι εσείς. Οι γνώμες διχάζονται. Καμιά φορά, σκέφτομαι μήπως η ανταγωνιστική σχέση με τον πατέρα του και η μη αποδοχή έπαιξε κάποιο ρόλο. Αλλά τι θα κάνω τώρα, τον μάντη Κάλχα; Aποδέχτηκα την κατάσταση όπως ήταν και είπα: «Προέχει να είναι καλά το παιδί μου κι ευτυχισμένο. Δεν μ' ενδιαφέρει τίποτε άλλο».
Η σχέση τους κρατάει από τότε 35 ολόκληρα χρόνια. Όπως αντιλαμβάνεστε, είναι πολύ σπάνιο. Όταν γνώρισα τον Κ., είδα ότι ήταν ένας εξαίρετος άνθρωπος. Κάθε καλοκαίρι, έρχονταν και περνούσαμε έναν μήνα μαζί. Τους έχω και τους δύο σαν παιδιά μου. «Αρρώστησε ο Κ.;», λέω στον γιο μου. «Να τον φροντίζεις». «Έκανες κάτι και τον στενοχώρησες; Να του ζητήσεις συγγνώμη». Ο ανιψιός μου μού το αποκάλυψε το '81 στο Παρίσι, κάνοντας μια βόλτα στο Σηκουάνα. Είχαν προηγηθεί τα του γιου μου και δεν χρειαζόταν να πούμε κάτι άλλο. Τι άλλο να με νοιάζει; Μόνο να είναι καλά κι εκείνος και να εξελιχθεί ομαλά η ζωή τους.
Ας μου επιτρέψουν οι γονείς μια παραίνεση: να μην εκπλαγούν αν το παιδί τους είναι ομοφυλόφιλο. Να μην το ονειδίσουν. Να το αγαπήσουν όσο μπορούν περισσότερο και να το βοηθήσουν. Και θα ήθελα να μου επιτρέψετε και μια σύσταση σε όσους διάκεινται αρνητικά απέναντι στους ομοφυλόφιλους. Να εκφράζονται πιο κομψά, να μη μιλούν με τους γνωστούς χυδαίους τρόπους, ούτε δημόσια ούτε κατ' ιδίαν. Γιατί δεν ξέρουν ποιος βρίσκεται δίπλα τους ούτε τι θα τους φέρει η ζωή.
Το καλοκαίρι του 1951, η κ. Ελένη ήταν έτοιμη να δώσει πτυχιακές εξετάσεις στη Νομική, αλλά ένας θυελλώδης έρωτας, μια εγκυμοσύνη κι ένας γάμος ανέτρεψαν τα σχέδιά της. Με τον σύζυγό της και τον γιο της, και αργότερα με τον ανιψιό της που είχε χάσει τη μητέρα του και ήρθε να μείνει μαζί τους, πέρασαν χρόνια ωραία αλλά δύσκολα. Σήμερα, η κ. Ελένη ζει σε μια επαρχιακή πόλη, συνταξιούχος δικαστικός, γι' αυτό και προτιμά να διατηρήσει την ανωνυμία της. Λυπάται κι αγανακτεί όταν ακούει στις παρέες και στην τηλεόραση να μιλούν άσχημα για την ομοφυλοφιλία, αλλά χαίρεται που τώρα το θέμα συζητιέται, για να μαθαίνει ο κόσμος και να το αντιμετωπίζει σωστά. Όπως έμαθε και η ίδια.
____________
Είναι ζήτημα αν είχαμε κάνει λόγο στο σπίτι περί ομοφυλοφιλίας πάνω από τρεις φορές. Η μία, όταν πέθανε ένας φίλος του άντρα μου. Ένας άντρας ξαγρυπνούσε στο προσκεφάλι του όλη νύχτα. «Τον βλέπεις;» μου είπε, «πρέπει να συνδέονταν ερωτικά». Άλλη μια φορά μου είπε για έναν γνωστό ιστορικό, που γνώρισε ένα απόγευμα όταν δούλευε στον εκδοτικό οίκο Δίφρο. «Ο καημένος», μου είπε, «ένα παιδί έχει κι αυτό του βγήκε ομοφυλόφιλο». Kαι τον θυμάμαι να λέει «όταν ήμασταν εφηβοι, οι πρώτες μας εμπειρίες ήταν μεταξύ μας». Τίποτε άλλο. Δεν μας πολυαπασχολούσαν αυτά, είχαμε άλλα τον καιρό εκείνο.
Το '70, ο γιος μου μπήκε στο πανεπιστήμιο κι εγώ διάβασα στα ψιλά γράμματα των Νέων ότι διευρύνθηκε το όριο ηλικίας για την είσοδο στο δικηγορικό επάγγελμα από τα 35 στα 45. Ήμουν 40-41. Ρώτησα τον άντρα μου και δέχτηκε να δώσω εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Όμως με την πάροδο του χρόνου θεώρησε τον εαυτό του αποτυχημένο σε όλα τα επίπεδα. Αφού έχασε τη δουλειά του ως διορθωτής σε μια εγκυκλοπαίδεία λόγω «ιδιόρρυθμου χαρακτήρα», όπως είπαν, άρχισε να του γίνεται πλέον άγχος το γεγονός ότι θα πάρω το πτυχίο και θα εργαστώ ως δικηγόρος. Στην αρχή μου ζήτησε ν' αφήσω τις σπουδές μου, μετά να μην κάνω την πρακτική μου άσκηση. Αρνήθηκα. Το σπίτι έγινε ομηρικό πεδίο. Μ'έβγαλε από το κρεβάτι, μ'έβγαλε από το δωμάτιο, το πράγμα άγγιζε πλέον τα όρια μιας ψυχικής διαταραχής.
Ζούσε τότε μαζί μας όλα τα γυμνασιακά του χρόνια ο ανιψιός μου, που είχε χάσει τη μητέρα του όταν ήταν 8 ετών και είχε μεγαλώσει μαζί με τον γιο μου σαν αδέλφια. Όταν ο άντρας μου εξάντλησε όλα τα περιθώρια, μου ζήτησε, για να με πονέσει, να φύγει ο ανιψιός μου από το σπίτι. Εκεί άρχισε πλέον το πράγμα να γίνεται πολύ δύσκολο και χωρίσαμε.
Είναι ζήτημα αν είχαμε κάνει λόγο στο σπίτι περί ομοφυλοφιλίας πάνω από τρεις φορές. Η μία, όταν πέθανε ένας φίλος του άντρα μου. Ένας άντρας ξαγρυπνούσε στο προσκεφάλι του όλη νύχτα. «Τον βλέπεις;» μου είπε, «πρέπει να συνδέονταν ερωτικά». Άλλη μια φορά μου είπε για έναν γνωστό ιστορικό, που γνώρισε ένα απόγευμα όταν δούλευε στον εκδοτικό οίκο Δίφρο. «Ο καημένος», μου είπε, «ένα παιδί έχει κι αυτό του βγήκε ομοφυλόφιλο». Kαι τον θυμάμαι να λέει «όταν ήμασταν εφηβοι, οι πρώτες μας εμπειρίες ήταν μεταξύ μας». Τίποτε άλλο. Δεν μας πολυαπασχολούσαν αυτά, είχαμε άλλα τον καιρό εκείνο.
Το '70, ο γιος μου μπήκε στο πανεπιστήμιο κι εγώ διάβασα στα ψιλά γράμματα των Νέων ότι διευρύνθηκε το όριο ηλικίας για την είσοδο στο δικηγορικό επάγγελμα από τα 35 στα 45. Ήμουν 40-41. Ρώτησα τον άντρα μου και δέχτηκε να δώσω εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Όμως με την πάροδο του χρόνου θεώρησε τον εαυτό του αποτυχημένο σε όλα τα επίπεδα. Αφού έχασε τη δουλειά του ως διορθωτής σε μια εγκυκλοπαίδεία λόγω «ιδιόρρυθμου χαρακτήρα», όπως είπαν, άρχισε να του γίνεται πλέον άγχος το γεγονός ότι θα πάρω το πτυχίο και θα εργαστώ ως δικηγόρος. Στην αρχή μου ζήτησε ν' αφήσω τις σπουδές μου, μετά να μην κάνω την πρακτική μου άσκηση. Αρνήθηκα. Το σπίτι έγινε ομηρικό πεδίο. Μ'έβγαλε από το κρεβάτι, μ'έβγαλε από το δωμάτιο, το πράγμα άγγιζε πλέον τα όρια μιας ψυχικής διαταραχής.
Ζούσε τότε μαζί μας όλα τα γυμνασιακά του χρόνια ο ανιψιός μου, που είχε χάσει τη μητέρα του όταν ήταν 8 ετών και είχε μεγαλώσει μαζί με τον γιο μου σαν αδέλφια. Όταν ο άντρας μου εξάντλησε όλα τα περιθώρια, μου ζήτησε, για να με πονέσει, να φύγει ο ανιψιός μου από το σπίτι. Εκεί άρχισε πλέον το πράγμα να γίνεται πολύ δύσκολο και χωρίσαμε.
«Είναι κακό να μη σου αρέσουν τα κορίτσια;»
Στην πορεία των χρόνων, είχα αρχίσει να παρατηρώ κάποιες περίεργες συμπεριφορές στον ανιψιό μου. Μικρούλης, 12-13 χρονών, με όλη του την αφέλεια, με είχε ρωτήσει: «Δεν μου λες θεία, είναι κακό να μη σου αρέσουν τα κορίτσια»; Το είπε και στον πατέρα του, πήγαν σ' έναν γιατρό, τους είπε να μην ανησυχούν, είναι η περίοδος που δημιουργείται το φύλο και συμβαίνουν αυτά. Αργότερα, όταν ερχόταν κάποιος φίλος του στο σπίτι, τον έβλεπα να συμπεριφέρεται φιλάρεσκα. Έβλεπα την τάση, ήξερα όμως πως είχε ερωτική σχέση με μια κοπέλα και ησύχαζα.
Σε ό,τι αφορά τον γιο μου, δεν είχα καμία ένδειξη. Όταν χώρισα με τον άντρα μου, κάναμε με τον γιο μου και μια φίλη του ένα ταξίδι στη Σκόπελο. Ήμασταν το μεσημέρι στην πανσιόν, στρωθήκαμε στο τραπέζι να φάμε, όταν μπήκε ένας άντρας ξανθός, ψηλός, πανέμορφος, σαν Θεός. Ο γιος μου τότε ήταν 21 χρονών κι εκείνος 32. Το απογευματάκι κατέβηκα από το δωμάτιό μου και μου είπε ο γιος μου: «Μαμά, εκείνος ο κύριος με ρώτησε αν θα ήθελα να κάνουμε παρέα». Πραγματικά, μείναμε να κουβεντιάζουμε ως αργά το βράδυ και την άλλη μέρα την περάσαμε μαζί. Mε τα λίγα αγγλικά που ήξερε ο γιος μου, καταλάβαμε ότι ήταν από τη Γερμανία, σκηνοθέτης στο Μόναχο, κι έλεγε συνέχεια μια λέξη που αργότερα μάθαμε ότι σημαίνει «τι κρίμα». «Εντάξει», τους είπα, «αλλάξτε διευθύνσεις κι όταν ξαναβρεθεί ο κύριος στην Ελλάδα ανταμώνετε ξανά». Άλλαξαν διευθύνσεις κι εκείνος σηκώθηκε να χαιρετίσει γιατί την επομένη θα έφευγε νωρίς. Στην κίνηση που έκανε να χαιρετίσει το παιδί μου είδα κάτι που με ιδέασε, μια εξαιρετική λεπτότητα στους τρόπους. Κι από την πλευρά του γιου μου συνελάμβανα κάτι στον αέρα. Τον έβλεπα παράξενο, γοητευμένο, τα μάτια του κοκκινισμένα. Αλλά ακόμη δεν είχα βάλει τίποτα με τον νου μου.
Μετά από λίγο καιρό, τσακώθηκε ο γιος μου με τον πατέρα του, γιατί είχαν πολύ ανταγωνιστική σχέση. Έφυγε από το σπίτι κι ήρθε να μείνει σε μένα. Είχε αρχίσει γερμανικά και τον έβλεπα συνεχώς κλεισμένο στο δωμάτιό του να διαβάζει. Κι έβλεπα να παίρνει και να στέλνει γράμματα καθημερινά. Νόμιζα ότι γράφει με μια Γαλλίδα, που την είχε γνωρίσει κι αυτή στη Σκόπελο.
Στην πορεία των χρόνων, είχα αρχίσει να παρατηρώ κάποιες περίεργες συμπεριφορές στον ανιψιό μου. Μικρούλης, 12-13 χρονών, με όλη του την αφέλεια, με είχε ρωτήσει: «Δεν μου λες θεία, είναι κακό να μη σου αρέσουν τα κορίτσια»; Το είπε και στον πατέρα του, πήγαν σ' έναν γιατρό, τους είπε να μην ανησυχούν, είναι η περίοδος που δημιουργείται το φύλο και συμβαίνουν αυτά. Αργότερα, όταν ερχόταν κάποιος φίλος του στο σπίτι, τον έβλεπα να συμπεριφέρεται φιλάρεσκα. Έβλεπα την τάση, ήξερα όμως πως είχε ερωτική σχέση με μια κοπέλα και ησύχαζα.
Σε ό,τι αφορά τον γιο μου, δεν είχα καμία ένδειξη. Όταν χώρισα με τον άντρα μου, κάναμε με τον γιο μου και μια φίλη του ένα ταξίδι στη Σκόπελο. Ήμασταν το μεσημέρι στην πανσιόν, στρωθήκαμε στο τραπέζι να φάμε, όταν μπήκε ένας άντρας ξανθός, ψηλός, πανέμορφος, σαν Θεός. Ο γιος μου τότε ήταν 21 χρονών κι εκείνος 32. Το απογευματάκι κατέβηκα από το δωμάτιό μου και μου είπε ο γιος μου: «Μαμά, εκείνος ο κύριος με ρώτησε αν θα ήθελα να κάνουμε παρέα». Πραγματικά, μείναμε να κουβεντιάζουμε ως αργά το βράδυ και την άλλη μέρα την περάσαμε μαζί. Mε τα λίγα αγγλικά που ήξερε ο γιος μου, καταλάβαμε ότι ήταν από τη Γερμανία, σκηνοθέτης στο Μόναχο, κι έλεγε συνέχεια μια λέξη που αργότερα μάθαμε ότι σημαίνει «τι κρίμα». «Εντάξει», τους είπα, «αλλάξτε διευθύνσεις κι όταν ξαναβρεθεί ο κύριος στην Ελλάδα ανταμώνετε ξανά». Άλλαξαν διευθύνσεις κι εκείνος σηκώθηκε να χαιρετίσει γιατί την επομένη θα έφευγε νωρίς. Στην κίνηση που έκανε να χαιρετίσει το παιδί μου είδα κάτι που με ιδέασε, μια εξαιρετική λεπτότητα στους τρόπους. Κι από την πλευρά του γιου μου συνελάμβανα κάτι στον αέρα. Τον έβλεπα παράξενο, γοητευμένο, τα μάτια του κοκκινισμένα. Αλλά ακόμη δεν είχα βάλει τίποτα με τον νου μου.
Μετά από λίγο καιρό, τσακώθηκε ο γιος μου με τον πατέρα του, γιατί είχαν πολύ ανταγωνιστική σχέση. Έφυγε από το σπίτι κι ήρθε να μείνει σε μένα. Είχε αρχίσει γερμανικά και τον έβλεπα συνεχώς κλεισμένο στο δωμάτιό του να διαβάζει. Κι έβλεπα να παίρνει και να στέλνει γράμματα καθημερινά. Νόμιζα ότι γράφει με μια Γαλλίδα, που την είχε γνωρίσει κι αυτή στη Σκόπελο.
«Mein liebe»
Μια μέρα, είχα να πάω το σακάκι του στο καθαριστήριο κι έπρεπε ν'αδειάσω τις τσέπες. Είδα ένα γράμμα ανοιχτό, χωρίς φάκελο, γραμμένο στ'αγγλικά, σε μια γαλάζια κόλα. Με τα κουτσά μου αγγλικά, κατάλαβα ότι ήταν ένα γράμμα μάλλον ερωτικό. Και στο τέλος τέλος, υπήρχε η φράση, «mein liebe, Κ.». Αισθάνθηκα να πέφτει ένας κεραυνός στο κεφάλι μου. Πήρα μαζί μου το γράμμα, πήγα στο γραφείο, το ξαναδιάβασα, θυμήθηκα ότι αυτόν τον άνθρωπο τον έλεγαν Κ. Από τους Γερμανούς που ακούγαμε πέντε κουβέντες όταν ήμασταν παιδιά θυμήθηκα ότι liebe σημαίνει αγάπη.
Γύρισα στο σπίτι. Mε βλέπει έτσι, μου λέει: «Μαμά, τι σου συμβαίνει; Είναι σαν κάποιος να σε πρoσέβαλε πολύ». «Άσε με», του λέω, «τίποτα δεν μου συμβαίνει». Mε πιέζει. Bγάζω το γράμμα και του λέω: «Τι είναι αυτό παιδί μου;» Πέφτει στην αγκαλιά μου. Kλαίει, κλαίω. «Mαμά», λέει, «δεν ξέρω, πώς έγινε αυτό». «Τι είναι πάλι αυτό που με βρήκε;» λέω, «πρέπει ν' αυτοκτονήσω». «Όχι, μαμά», λέει αυτός, «εγώ θ' αυτοκτονήσω».
Μια μέρα, είχα να πάω το σακάκι του στο καθαριστήριο κι έπρεπε ν'αδειάσω τις τσέπες. Είδα ένα γράμμα ανοιχτό, χωρίς φάκελο, γραμμένο στ'αγγλικά, σε μια γαλάζια κόλα. Με τα κουτσά μου αγγλικά, κατάλαβα ότι ήταν ένα γράμμα μάλλον ερωτικό. Και στο τέλος τέλος, υπήρχε η φράση, «mein liebe, Κ.». Αισθάνθηκα να πέφτει ένας κεραυνός στο κεφάλι μου. Πήρα μαζί μου το γράμμα, πήγα στο γραφείο, το ξαναδιάβασα, θυμήθηκα ότι αυτόν τον άνθρωπο τον έλεγαν Κ. Από τους Γερμανούς που ακούγαμε πέντε κουβέντες όταν ήμασταν παιδιά θυμήθηκα ότι liebe σημαίνει αγάπη.
Γύρισα στο σπίτι. Mε βλέπει έτσι, μου λέει: «Μαμά, τι σου συμβαίνει; Είναι σαν κάποιος να σε πρoσέβαλε πολύ». «Άσε με», του λέω, «τίποτα δεν μου συμβαίνει». Mε πιέζει. Bγάζω το γράμμα και του λέω: «Τι είναι αυτό παιδί μου;» Πέφτει στην αγκαλιά μου. Kλαίει, κλαίω. «Mαμά», λέει, «δεν ξέρω, πώς έγινε αυτό». «Τι είναι πάλι αυτό που με βρήκε;» λέω, «πρέπει ν' αυτοκτονήσω». «Όχι, μαμά», λέει αυτός, «εγώ θ' αυτοκτονήσω».
Λάμποντας από ευτυχία
Από κει και πέρα, αντιλαμβάνεστε, είμαι μάνα και προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει. Έρχονται φίλες του στο σπίτι, μου λένε: «Μην κάνετε έτσι, αυτό συμβαίνει ενίοτε». Πριν αποκαλυφθούν τα γεγονότα, μου είχε ζητήσει χρήματα να πάει ένα ταξίδι. «Στη Γαλλία» μου είχε πει και το μυαλό μου πήγε πάλι στη Γαλλίδα. Δεν είχα χρήματα, ήμουν ακόμη ασκούμενη. Έψαξε, δανείστηκε, μετά αποκαλύφθηκαν τα γεγονότα, και τα Χριστούγεννα του '73 προς '74 έφυγε ταξίδι στη Γερμανία. Εγώ έπαθα μια φοβερή κρίση. Δεν ήθελα, αλλά δεν μπορούσα να κάνω και τίποτα. Όταν γύρισε μετά από 15 ημέρες, το παιδί μου έλαμπε από ευτυχία. Κατέθεσα κάθε όπλο πλέον. Είπα: «Θεέ μου, δεν ξέρω γιατί και πώς γίνονται αυτά, αλλά είναι ευτυχισμένος».
Το Πάσχα του '74, μετά τα Πολυτεχνειακά, αγρίεψαν τα πράγματα. Τον είχαν γραμμένο στο index γιατί αρθρογραφούσε σ' ένα περιοδικό τέχνης. Μάλιστα τον συνέλαβαν μαζί με τον ανιψιό μου. Όταν βγήκε, μου λέει: «Φεύγω, μαμά, πάω στη Γερμανία». Χαιρετηθήκαμε κι έφυγε για πάντα.
Από κει και πέρα, αντιλαμβάνεστε, είμαι μάνα και προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει. Έρχονται φίλες του στο σπίτι, μου λένε: «Μην κάνετε έτσι, αυτό συμβαίνει ενίοτε». Πριν αποκαλυφθούν τα γεγονότα, μου είχε ζητήσει χρήματα να πάει ένα ταξίδι. «Στη Γαλλία» μου είχε πει και το μυαλό μου πήγε πάλι στη Γαλλίδα. Δεν είχα χρήματα, ήμουν ακόμη ασκούμενη. Έψαξε, δανείστηκε, μετά αποκαλύφθηκαν τα γεγονότα, και τα Χριστούγεννα του '73 προς '74 έφυγε ταξίδι στη Γερμανία. Εγώ έπαθα μια φοβερή κρίση. Δεν ήθελα, αλλά δεν μπορούσα να κάνω και τίποτα. Όταν γύρισε μετά από 15 ημέρες, το παιδί μου έλαμπε από ευτυχία. Κατέθεσα κάθε όπλο πλέον. Είπα: «Θεέ μου, δεν ξέρω γιατί και πώς γίνονται αυτά, αλλά είναι ευτυχισμένος».
Το Πάσχα του '74, μετά τα Πολυτεχνειακά, αγρίεψαν τα πράγματα. Τον είχαν γραμμένο στο index γιατί αρθρογραφούσε σ' ένα περιοδικό τέχνης. Μάλιστα τον συνέλαβαν μαζί με τον ανιψιό μου. Όταν βγήκε, μου λέει: «Φεύγω, μαμά, πάω στη Γερμανία». Χαιρετηθήκαμε κι έφυγε για πάντα.
Κάναμε λάθος; Υπέφερα πολύ τον πρώτο καιρό. Σας το λέω όπως το ακούτε. Δεν ήξερα ποια θα είναι η ζωή του, ποια θα είναι η τύχη του, πού πηγαίνει. Δεν του είπα το παραμικρό, δεν τον προσέβαλα ποτέ, γιατί δεν είχα το δικαίωμα, ήταν 21 χρονών. Αλλά προσπαθούσα να καταλάβω. Διερωτώμην, κάναμε κάποιο λάθος; Στην ανατροφή του ενδεχομένως; Είναι βιολογικό θέμα, είναι κοινωνικό; Διάβασα, συζήτησα με ανθρώπους, αλλά δεν το κατάλαβα, όπως βέβαια δεν το έχετε καταλάβει κι εσείς. Οι γνώμες διχάζονται. Καμιά φορά, σκέφτομαι μήπως η ανταγωνιστική σχέση με τον πατέρα του και η μη αποδοχή έπαιξε κάποιο ρόλο. Αλλά τι θα κάνω τώρα, τον μάντη Κάλχα; Aποδέχτηκα την κατάσταση όπως ήταν και είπα: «Προέχει να είναι καλά το παιδί μου κι ευτυχισμένο. Δεν μ' ενδιαφέρει τίποτε άλλο».
Η σχέση τους κρατάει από τότε 35 ολόκληρα χρόνια. Όπως αντιλαμβάνεστε, είναι πολύ σπάνιο. Όταν γνώρισα τον Κ., είδα ότι ήταν ένας εξαίρετος άνθρωπος. Κάθε καλοκαίρι, έρχονταν και περνούσαμε έναν μήνα μαζί. Τους έχω και τους δύο σαν παιδιά μου. «Αρρώστησε ο Κ.;», λέω στον γιο μου. «Να τον φροντίζεις». «Έκανες κάτι και τον στενοχώρησες; Να του ζητήσεις συγγνώμη». Ο ανιψιός μου μού το αποκάλυψε το '81 στο Παρίσι, κάνοντας μια βόλτα στο Σηκουάνα. Είχαν προηγηθεί τα του γιου μου και δεν χρειαζόταν να πούμε κάτι άλλο. Τι άλλο να με νοιάζει; Μόνο να είναι καλά κι εκείνος και να εξελιχθεί ομαλά η ζωή τους.
Ας μου επιτρέψουν οι γονείς μια παραίνεση: να μην εκπλαγούν αν το παιδί τους είναι ομοφυλόφιλο. Να μην το ονειδίσουν. Να το αγαπήσουν όσο μπορούν περισσότερο και να το βοηθήσουν. Και θα ήθελα να μου επιτρέψετε και μια σύσταση σε όσους διάκεινται αρνητικά απέναντι στους ομοφυλόφιλους. Να εκφράζονται πιο κομψά, να μη μιλούν με τους γνωστούς χυδαίους τρόπους, ούτε δημόσια ούτε κατ' ιδίαν. Γιατί δεν ξέρουν ποιος βρίσκεται δίπλα τους ούτε τι θα τους φέρει η ζωή.
-*-
