[Εψιλον, 22/5/05]
1.
Σσσστ! Οι φωνές δεν ταιριάζουν στη Σχολή Νομικής και Διπλωματίας Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς. Περνώντας την είσοδο του κτιρίου με τα κόκκινα τούβλα, τόσο χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της Βοστόνης, οι φωνές χαμηλώνουν, μια έκφραση αδημονούσας ευγένειας, κάπως προσποιητή, απλώνεται στα πρόσωπα, κι οι κινήσεις συντονίζονται στο ρυθμό που υπαγορεύουν, θά’λεγες, αόρατες δυνάμεις που στοιχειώνουν το κτίριο στο απέραντο κάμπους του Ταφτς στο λόφο του Μέντφορντ. Αφίσες εδώ δεν υπάρχουν. Ούτε πανό, τραπεζάκια, γκράφιτι, σπασμένοι πίνακες ανακοινώσεων, χυμένοι καφέδες. Σε σχέση με τη Νομική Αθηνών, καμία σχέση. Με την αναρχία του ΜΙΤ, το ίδιο. Στο Φλέτσερ μια γοητευτική επιτήδευση καλύπτει τα πάντα.
Είναι ένα πρόσφατο πρωινό λίγες μέρες μετά το τέλος των μαθημάτων του εξαμήνου, και δεν κυκλοφορούν πολλοί, γεγονός που εντείνει την περίεργη γοητεία του χώρου. Δυο φοιτητές συστήνονται μεταξύ τους, αναφέροντας στη σειρά όνομα, επίθετο, το πρόγραμμα στο οποίο έχουν εισαχθεί, και το έτος αποφοίτησης. Όπως στο στρατό. Περνώ ένα διάδρομο με λόκερς, όπως αυτά που φαίνονται στις ταινίες που έχουν γυριστεί σε αμερικανικά κολέγια, και φτάνω στην καφετέρια του ισογείου. Πέντε φοιτητές κάθονται με τα λάπτοπ τους γύρω από ένα τραπεζάκι και συζητούν για μια εργασία. Υπάρχει η συναίσθηση μιας αποστολής στα πρόσωπα, στις κινήσεις, στο ρυθμό της ομιλίας, που υπηρετείται με θρησκευτική προσήλωση. Δεν έχω στοιχεία, αλλά δεν θα με ξάφνιαζε αν εδώ βρίσκονταν τα περισσότερα θεληματικά πηγούνια σε αναλογία πληθυσμού, όπως και τα περισσότερα άδεια χαμόγελα.
Κοιτάζω την οθόνη plasma που κατεβαίνει από την οροφή, και όπως αλλάζει η εικόνα, προβάλλει το γνώριμο πρόσωπο του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή. Ο παλιός απόφοιτος του Φλέτσερ, αναγγέλλουν τα γράμματα στην οθόνη, θα απευθύνει την καθιερωμένη ετήσια ομιλία στη φετινή τελετή αποφοίτησης και θα ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ Νομικής. Οποία τιμή, σκέφτομαι με λίγη κακεντρέχεια, αλλά μέσα μου αναγνωρίζω το συναίσθημα μιας ανεξήγητης ικανοποίησης.
2.
1.
Σσσστ! Οι φωνές δεν ταιριάζουν στη Σχολή Νομικής και Διπλωματίας Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς. Περνώντας την είσοδο του κτιρίου με τα κόκκινα τούβλα, τόσο χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της Βοστόνης, οι φωνές χαμηλώνουν, μια έκφραση αδημονούσας ευγένειας, κάπως προσποιητή, απλώνεται στα πρόσωπα, κι οι κινήσεις συντονίζονται στο ρυθμό που υπαγορεύουν, θά’λεγες, αόρατες δυνάμεις που στοιχειώνουν το κτίριο στο απέραντο κάμπους του Ταφτς στο λόφο του Μέντφορντ. Αφίσες εδώ δεν υπάρχουν. Ούτε πανό, τραπεζάκια, γκράφιτι, σπασμένοι πίνακες ανακοινώσεων, χυμένοι καφέδες. Σε σχέση με τη Νομική Αθηνών, καμία σχέση. Με την αναρχία του ΜΙΤ, το ίδιο. Στο Φλέτσερ μια γοητευτική επιτήδευση καλύπτει τα πάντα.
Είναι ένα πρόσφατο πρωινό λίγες μέρες μετά το τέλος των μαθημάτων του εξαμήνου, και δεν κυκλοφορούν πολλοί, γεγονός που εντείνει την περίεργη γοητεία του χώρου. Δυο φοιτητές συστήνονται μεταξύ τους, αναφέροντας στη σειρά όνομα, επίθετο, το πρόγραμμα στο οποίο έχουν εισαχθεί, και το έτος αποφοίτησης. Όπως στο στρατό. Περνώ ένα διάδρομο με λόκερς, όπως αυτά που φαίνονται στις ταινίες που έχουν γυριστεί σε αμερικανικά κολέγια, και φτάνω στην καφετέρια του ισογείου. Πέντε φοιτητές κάθονται με τα λάπτοπ τους γύρω από ένα τραπεζάκι και συζητούν για μια εργασία. Υπάρχει η συναίσθηση μιας αποστολής στα πρόσωπα, στις κινήσεις, στο ρυθμό της ομιλίας, που υπηρετείται με θρησκευτική προσήλωση. Δεν έχω στοιχεία, αλλά δεν θα με ξάφνιαζε αν εδώ βρίσκονταν τα περισσότερα θεληματικά πηγούνια σε αναλογία πληθυσμού, όπως και τα περισσότερα άδεια χαμόγελα.
Κοιτάζω την οθόνη plasma που κατεβαίνει από την οροφή, και όπως αλλάζει η εικόνα, προβάλλει το γνώριμο πρόσωπο του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή. Ο παλιός απόφοιτος του Φλέτσερ, αναγγέλλουν τα γράμματα στην οθόνη, θα απευθύνει την καθιερωμένη ετήσια ομιλία στη φετινή τελετή αποφοίτησης και θα ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ Νομικής. Οποία τιμή, σκέφτομαι με λίγη κακεντρέχεια, αλλά μέσα μου αναγνωρίζω το συναίσθημα μιας ανεξήγητης ικανοποίησης.
2.
Μια φθινοπωρινή ημέρα πριν από 25 χρόνια, ο Κώστας Καραμανλής περνούσε την είσοδο του τότε κτιρίου του Φλέτσερ (το τωρινό κτίριο χτίστηκε το 1983) εγγεγραμμένος στο διετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα της σχολής. Στα 24 του, είχε ολοκληρώσει ένα έτος οικονομικών σπουδών στο κολέγιο Deree στην Αθήνα, είχε υπηρετήσει τη θητεία του στο Πολεμικό Ναυτικό, και είχε τελειώσει τη Νομική Αθηνών, όπου άρχισε την πολιτική του δραστηριότητα ως μέλος της ΔΑΠ, της ΟΝΝΕΔ και, μετά την αποφοίτηση, της Νέας Δημοκρατίας. Ήδη η πολιτική τον καλούσε κοντά της, του έγνεφε με το δάκτυλο, τον κοιτούσε με έντονο βλέμμα που σκέπαζαν πυκνά γκρίζα φρύδια, σαν σύννεφα γεμάτα βροχή.
Ήταν ο ερχομός του στο Μέντφορντ ένα βήμα για να έρθει κοντύτερα στην πολιτική, αξιοποιώντας τις γνώσεις και τις γνωριμίες που προσφέρει ένα από τα γνωστότερα πανεπιστήμια προετοιμασίας στελεχών της πολιτικής και της διπλωματίας; Ή ένα βήμα για να παρακάμψει την πολιτική, έστω προσωρινά; Το μόνο που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι ότι στο Φλέτσερ η ενασχόλησή του με την πολιτική πέρασε σ’ένα άλλο επίπεδο, μακριά από την ΟΝΝΕΔ και τις πολιτικές αψιμαχίες της Ελλάδας.
Στην πρώτη τους συνάντηση με το σημερινό ευρωβουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Γιώργο Δημητρακόπουλο, τότε δευτεροετή στο Φλέτσερ –ο μοναδικός άλλος Έλληνας στη σχολή εκείνη τη χρονιά-, ο Κώστας Καραμανλής εμφανίστηκε ελαφρά αναμαλλιασμένος, με τζιν και μπλε ναυτικό πουκάμισο, και ζήτησε πληροφορίες για τη ζωή στην πόλη και τα μαθήματα. Ως προς τη ζωή, surprise! Τα μπαράκια λιγοστά, μετά τις 11 δεν κυκλοφορεί ψυχή. Όχι Νέα Υόρκη και Αθήνα, ούτε καν Ουάσιγκτον. Επαρχία. Ως προς τα μαθήματα, ήταν η σειρά του Γιώργου Δημητρακόπουλου να αναθεωρήσει. «Σκεπτόταν να πάρει μαθήματα από μια ευρεία γκάμα», λέει. «Τον ρώτησα πώς θα τα αξιοποιούσε στην πολιτική όλα αυτά. Μου απάντησε: ‘Εγώ ήρθα να σπουδάσω, γιατί πιστεύω στη γνώση. Η πολιτική έρχεται μετά’». Αρκετά μετά, θα έλεγαν κάποιοι. Στις εκλογές του Ιουνίου του ’85, ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωση της διατριβής του και δύο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (το 1983 δίδαξε στο κολέγιο Deree νομικά και πολιτική), δεν έλαβε μέρος. Το βάπτισμα του πυρός το έλαβε στις επόμενες εκλογές, τον Ιούνιο του 1989.
Στο άκουσμα ότι κάποιος στο Φλέτσερ ενδιαφέρεται πρώτα για τη γνώση και μετά για την καριέρα, κάποιοι, ακόμα και καθηγητές, ακόμα και φοιτητές της σχολής, θα κουνούσαν το κεφάλι με δυσπιστία. Το Φλέτσερ θεωρείται μια πολύ καλή σχολή προετοιμασίας επαγγελματιών της πολιτικής, της διπλωματίας, της άμυνας -«professional school» κατά τους Αμερικανούς-, αλλά, ιδίως σήμερα που τα αμερικανικά πανεπιστήμια λειτουργούν περισσότερο ως επιχειρήσεις παροχής πτυχίων παρά ως ακαδημαϊκά ιδρύματα, η γνώση ως αυτοσκοπός δεν ανήκει στα credo της σχολής.
«Οι περισσότεροι φοιτητές λογαριάζουν το κάθε τι που κάνουν ως προς την μελλοντική απόδοσή του στην αγορά εργασίας», λέει ο Γιώργος Πρεβελάκης, καθηγητής της έδρας Σπουδών Ελλάδας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης «Κωνσταντίνος Καραμανλής», που ίδρυσε ο σημερινός πρωθυπουργός ως εκπρόσωπος του Ιδρύματος Καραμανλή στις 10 Σεπτεμβρίου 2001 (την επομένη δυο αεροπλάνα έπεσαν στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης και ο Κώστας Καραμανλής με τη συνοδεία του έμειναν αποκλεισμένοι για μέρες στις ΗΠΑ). «Σε αυτές τις συνθήκες, δεν μπορείς να πας πολύ μακριά στην αναζήτηση της γνώσης και της έρευνας. Το Φλέτσερ είναι ένα σταυροδρόμι συνάντησης της επιστήμης, της πολιτικής, της άμυνας, της διπλωματίας».
Kαι των μυστικών υπηρεσιών. Μαζί με το ΜΙΤ και το Χάρβαρντ, το Φλέτσερ είναι η μεγαλύτερη πανεπιστημιακή δεξαμενή άντλησης στελεχών της CIA. Το πρόγραμμα Σπουδών Διεθνούς Ασφάλειας της σχολής «είναι ελκυστικό διότι έχει πολλές πιθανότητες να βγάλει το είδος του φοιτητή που χρειαζόμαστε», είπε στο Boston Magazine το 2003 ο πρώην διευθυντής του Κέντρου Στρατολόγησης της CIA Μπομπ Ρεμπέλο, προσθέτοντας ότι τηλεφωνιέται συχνά με το Φλέτσερ προς αναζήτηση υποψηφίων. Στις εκδηλώσεις γνωριμίας των φοιτητών με εταιρείες προς αναζήτηση εργασίας, οι στρατολογητές της CIA έχουν το δικό τους πάγκο –στα φανερά. Αν αυτά γίνονται στα φανερά, άγνωστο μένει το τι γίνεται στα κρυφά, αλλά ακόμα και η φανερή διαπλοκή του Φλέτσερ με τη CIA, που φτάνει τουλάχιστον μέχρι το 1972, ενοχλεί πολλούς. Το 1985 φοιτητές του Ταφτς εμπόδισαν στρατολογητές της CIA να μιλήσουν στο Φλέτσερ με αποτέλεσμα να παραπεμφθούν στο πειθαρχικό της σχολής, ξεσηκώνοντας συζητήσεις επί συζητήσεων στο κάμπους.
Το πρόβλημα με την ιδέα της σχολής ως σταυροδρόμι συνάντησης της επιστήμης με όλα τα υπόλοιπα είναι πως, αν δεν είναι ξεκάθαρες οι προτεραιότητες, η συνάντηση μπορεί να εξελιχθεί σε σύγκρουση. Και από τη σύγκρουση, η επιστήμη, ως η πιο ντελικάτη, δεν είναι αυτή που θα επιβιώσει.
Αλλά, σύμφωνα με όσα λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος, ο Κώστας Καραμανλής είχε ξεκαθαρισμένες τις δικές του προτεραιότητες. «Διάλεξε μαθήματα που δεν ήταν απόλυτα συνδεδεμένα με τη λογική του professional school», λέει. Μαθήματα διεθνούς οικονομίας, αμυντικών σχέσεων, ιστορίας της Ευωπαϊκής Κοινότητας, φιλοσοφίας, πολιτισμού. Στο μάθημα Φιλοσοφία και Πολιτισμός ο καθηγητής John P. Roche, φιλελεύθερος που τα είχε σπάσει με όσους φιλελεύθερους ήταν εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, ζήτησε από τον Κώστα Καραμανλή να παρουσιάσει στην τάξη μια εργασία του «για να δουν όλοι πώς πρέπει να γράφονται οι εργασίες». Το γεγονός δεν στερείται αξίας, διότι, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τοποθετήσεις του, ο καθηγητής Roche ήταν γνωστός αρθρογράφος περιοδικών κι επιπλέον είχε υπηρετήσει ως σύμβουλος του προέδρου Κένεντι, ειδικός σύμβουλος του προέδρου Τζόνσον και έγραφε τις ομιλίες του αντιπροέδρου Χάμφρεϊ. Το Φλέτσερ ξέρει να διαλέγει καθηγητές.
«Ο Κώστας συμμετείχε ενεργά στο μάθημα, ενδιαφερόταν πολύ για τις διεθνείς εξελίξεις, και αντιλαμβανόταν τις διαφορετικές διαστάσεις πολύπλοκων θεμάτων», λέει ο καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας Ρόμπερτ Φάλσγκραφ. Τον ρωτώ αν, στο πλαίσιο της αντίληψής του για τις διεθνείς εξελίξεις, ο Κώστας Καραμανλής υποστήριζε την κυβέρνηση Ρέιγκαν, που μόλις είχε ανέβει στην εξουσία. Μετά από δισταγμό λίγων δευτερολέπτων, ο καθηγητής Φάλσγκραφ απαντά: «ναι, μπορώ να πω ότι υποστήριζε τον Ρέιγκαν». Προσθέτει ότι ο ίδιος στο γραφείο του έχει δυο φωτογραφίες του Ρέιγκαν με ιδιόχειρη αφιέρωση και μου λέει πόσο χαίρεται που η Αμερική βοήθησε την Ελλάδα να μην πέσει στα χέρια του κομουνισμού μετά τον εμφύλιο. Τώρα μάλιστα!, σκέφτομαι, αλλά δεν είναι η ώρα γι’αυτή τη συζήτηση.
Κανείς άλλος δεν επιβεβαιώνει ξεκάθαρα ότι ο Κώστας Καραμανλής υποστήριζε τον Ρέιγκαν, αν και κάποιοι το υπαινίσσονται, χαρακτηρίζοντας το Φλέτσερ συντηρητική σχολή. «Οπωσδήποτε ο Κώστας Καραμανλής είχε συγκεκριμένο πολιτικό προσανατολισμό, αλλά και μια έμφυτη λογική, που του επέτρεπε να κρατά κριτική απόσταση», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Έβλεπε τα πράγματα ισορροπημένα, ζητούσε να βρει τις παραμέτρους των καταστάσεων για να τις αναλύσει». Να κάτι που θα ήταν χρήσιμο σε πολλούς που ασχολούνται με την πολιτική, και όχι μόνο από το χώρο της ΟΝΝΕΔ και της Νέας Δημοκρατίας.
Μα δεν του είχε στοιχίσει η απώλεια της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία στην Ελλάδα και η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία; «Είχε βέβαια στενοχωρηθεί, το αντίθετο θα ήταν παράδοξο», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Αλλά και είχε θεωρήσει την ήττα ως μέρος της εξελικτικής πορείας των πραγμάτων. Αποδεχόταν ως φυσικό το γεγονός ότι σε μια δημοκρατία τα κόμματα εναλλάσσονται στην εξουσία. Άλλωστε δεν δεσμευόταν στη σκέψη του από την οικογενειακή του ιστορία. Ήθελε να διαμορφώσει τη δική του οπτική, γι’αυτό και άκουγε πολύ και διάβαζε πολύ».
Παρατηρώ ότι αυτή η μετριοπάθεια δεν δένει και πολύ με τη δράση του Κώστα Καραμανλή στην ΟΝΝΕΔ, που τουλάχιστον εκείνη την εποχή δεν ήταν ακριβώς think tank παραγωγής πολιτικής ιδεολογίας του μεσαίου χώρου. Κάποιες ομιλίες του Κώστα Καραμανλή από εκείνη την εποχή που έχουν δει το φως της δημοσιότητας δείχνουν το ακριβώς αντίθετο. «Μην κρίνετε από αυτό», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Και γω έχω πιάσει τον εαυτό μου εκ των υστέρων να έχω υψώσει τον τόνο και μετά να το έχω μετανιώσει». Αν το έχει μετανιώσει ο Κώστας Καραμανλής παραμένει άγνωστο. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι στο Φλέτσερ ίσχυαν άλλοι κανόνες πολιτικού πολιτισμού, όπως θά’λεγε ο ίδιος, από αυτούς της Νομικής Αθηνών της δεκαετίας του ‘70.
«Ο Κώστας ήταν ένας από τους πιο επιμελείς φοιτητές μας. Ήταν πολύ σοβαρός στην επιστημονική προσέγγιση των θεμάτων, και συνδύαζε μια ευρύτερη ιστορική και πολιτική αντίληψη», λέει ο καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας Άλαν Χέντρικσον, που έχει τη φήμη ενός από τους πιο σοβαρούς και καταρτισμένους καθηγητές στο Φλέτσερ. Λένε ότι το μάθημά του είναι πολύ ενδιαφέρον «διότι ο καθηγητής τοποθετεί το κάθε τι στις ιστορικές διαστάσεις του, δεν κάνει απλή παράθεση γεγονότων». Αρχίζω να αναρωτιέμαι αν με περνάνε για αμερικανάκι ή αν είχα υποτιμήσει την καθηγήτρια ιστορίας που είχαμε στο Λύκειο, η οποία όλα τα στραβά του κόσμου μπορεί να είχε, αλλά απλή παράθεση γεγονότων ούτε αυτή έκανε.
3.
Ήταν ο ερχομός του στο Μέντφορντ ένα βήμα για να έρθει κοντύτερα στην πολιτική, αξιοποιώντας τις γνώσεις και τις γνωριμίες που προσφέρει ένα από τα γνωστότερα πανεπιστήμια προετοιμασίας στελεχών της πολιτικής και της διπλωματίας; Ή ένα βήμα για να παρακάμψει την πολιτική, έστω προσωρινά; Το μόνο που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι ότι στο Φλέτσερ η ενασχόλησή του με την πολιτική πέρασε σ’ένα άλλο επίπεδο, μακριά από την ΟΝΝΕΔ και τις πολιτικές αψιμαχίες της Ελλάδας.
Στην πρώτη τους συνάντηση με το σημερινό ευρωβουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Γιώργο Δημητρακόπουλο, τότε δευτεροετή στο Φλέτσερ –ο μοναδικός άλλος Έλληνας στη σχολή εκείνη τη χρονιά-, ο Κώστας Καραμανλής εμφανίστηκε ελαφρά αναμαλλιασμένος, με τζιν και μπλε ναυτικό πουκάμισο, και ζήτησε πληροφορίες για τη ζωή στην πόλη και τα μαθήματα. Ως προς τη ζωή, surprise! Τα μπαράκια λιγοστά, μετά τις 11 δεν κυκλοφορεί ψυχή. Όχι Νέα Υόρκη και Αθήνα, ούτε καν Ουάσιγκτον. Επαρχία. Ως προς τα μαθήματα, ήταν η σειρά του Γιώργου Δημητρακόπουλου να αναθεωρήσει. «Σκεπτόταν να πάρει μαθήματα από μια ευρεία γκάμα», λέει. «Τον ρώτησα πώς θα τα αξιοποιούσε στην πολιτική όλα αυτά. Μου απάντησε: ‘Εγώ ήρθα να σπουδάσω, γιατί πιστεύω στη γνώση. Η πολιτική έρχεται μετά’». Αρκετά μετά, θα έλεγαν κάποιοι. Στις εκλογές του Ιουνίου του ’85, ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωση της διατριβής του και δύο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (το 1983 δίδαξε στο κολέγιο Deree νομικά και πολιτική), δεν έλαβε μέρος. Το βάπτισμα του πυρός το έλαβε στις επόμενες εκλογές, τον Ιούνιο του 1989.
Στο άκουσμα ότι κάποιος στο Φλέτσερ ενδιαφέρεται πρώτα για τη γνώση και μετά για την καριέρα, κάποιοι, ακόμα και καθηγητές, ακόμα και φοιτητές της σχολής, θα κουνούσαν το κεφάλι με δυσπιστία. Το Φλέτσερ θεωρείται μια πολύ καλή σχολή προετοιμασίας επαγγελματιών της πολιτικής, της διπλωματίας, της άμυνας -«professional school» κατά τους Αμερικανούς-, αλλά, ιδίως σήμερα που τα αμερικανικά πανεπιστήμια λειτουργούν περισσότερο ως επιχειρήσεις παροχής πτυχίων παρά ως ακαδημαϊκά ιδρύματα, η γνώση ως αυτοσκοπός δεν ανήκει στα credo της σχολής.
«Οι περισσότεροι φοιτητές λογαριάζουν το κάθε τι που κάνουν ως προς την μελλοντική απόδοσή του στην αγορά εργασίας», λέει ο Γιώργος Πρεβελάκης, καθηγητής της έδρας Σπουδών Ελλάδας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης «Κωνσταντίνος Καραμανλής», που ίδρυσε ο σημερινός πρωθυπουργός ως εκπρόσωπος του Ιδρύματος Καραμανλή στις 10 Σεπτεμβρίου 2001 (την επομένη δυο αεροπλάνα έπεσαν στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης και ο Κώστας Καραμανλής με τη συνοδεία του έμειναν αποκλεισμένοι για μέρες στις ΗΠΑ). «Σε αυτές τις συνθήκες, δεν μπορείς να πας πολύ μακριά στην αναζήτηση της γνώσης και της έρευνας. Το Φλέτσερ είναι ένα σταυροδρόμι συνάντησης της επιστήμης, της πολιτικής, της άμυνας, της διπλωματίας».
Kαι των μυστικών υπηρεσιών. Μαζί με το ΜΙΤ και το Χάρβαρντ, το Φλέτσερ είναι η μεγαλύτερη πανεπιστημιακή δεξαμενή άντλησης στελεχών της CIA. Το πρόγραμμα Σπουδών Διεθνούς Ασφάλειας της σχολής «είναι ελκυστικό διότι έχει πολλές πιθανότητες να βγάλει το είδος του φοιτητή που χρειαζόμαστε», είπε στο Boston Magazine το 2003 ο πρώην διευθυντής του Κέντρου Στρατολόγησης της CIA Μπομπ Ρεμπέλο, προσθέτοντας ότι τηλεφωνιέται συχνά με το Φλέτσερ προς αναζήτηση υποψηφίων. Στις εκδηλώσεις γνωριμίας των φοιτητών με εταιρείες προς αναζήτηση εργασίας, οι στρατολογητές της CIA έχουν το δικό τους πάγκο –στα φανερά. Αν αυτά γίνονται στα φανερά, άγνωστο μένει το τι γίνεται στα κρυφά, αλλά ακόμα και η φανερή διαπλοκή του Φλέτσερ με τη CIA, που φτάνει τουλάχιστον μέχρι το 1972, ενοχλεί πολλούς. Το 1985 φοιτητές του Ταφτς εμπόδισαν στρατολογητές της CIA να μιλήσουν στο Φλέτσερ με αποτέλεσμα να παραπεμφθούν στο πειθαρχικό της σχολής, ξεσηκώνοντας συζητήσεις επί συζητήσεων στο κάμπους.
Το πρόβλημα με την ιδέα της σχολής ως σταυροδρόμι συνάντησης της επιστήμης με όλα τα υπόλοιπα είναι πως, αν δεν είναι ξεκάθαρες οι προτεραιότητες, η συνάντηση μπορεί να εξελιχθεί σε σύγκρουση. Και από τη σύγκρουση, η επιστήμη, ως η πιο ντελικάτη, δεν είναι αυτή που θα επιβιώσει.
Αλλά, σύμφωνα με όσα λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος, ο Κώστας Καραμανλής είχε ξεκαθαρισμένες τις δικές του προτεραιότητες. «Διάλεξε μαθήματα που δεν ήταν απόλυτα συνδεδεμένα με τη λογική του professional school», λέει. Μαθήματα διεθνούς οικονομίας, αμυντικών σχέσεων, ιστορίας της Ευωπαϊκής Κοινότητας, φιλοσοφίας, πολιτισμού. Στο μάθημα Φιλοσοφία και Πολιτισμός ο καθηγητής John P. Roche, φιλελεύθερος που τα είχε σπάσει με όσους φιλελεύθερους ήταν εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, ζήτησε από τον Κώστα Καραμανλή να παρουσιάσει στην τάξη μια εργασία του «για να δουν όλοι πώς πρέπει να γράφονται οι εργασίες». Το γεγονός δεν στερείται αξίας, διότι, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τοποθετήσεις του, ο καθηγητής Roche ήταν γνωστός αρθρογράφος περιοδικών κι επιπλέον είχε υπηρετήσει ως σύμβουλος του προέδρου Κένεντι, ειδικός σύμβουλος του προέδρου Τζόνσον και έγραφε τις ομιλίες του αντιπροέδρου Χάμφρεϊ. Το Φλέτσερ ξέρει να διαλέγει καθηγητές.
«Ο Κώστας συμμετείχε ενεργά στο μάθημα, ενδιαφερόταν πολύ για τις διεθνείς εξελίξεις, και αντιλαμβανόταν τις διαφορετικές διαστάσεις πολύπλοκων θεμάτων», λέει ο καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας Ρόμπερτ Φάλσγκραφ. Τον ρωτώ αν, στο πλαίσιο της αντίληψής του για τις διεθνείς εξελίξεις, ο Κώστας Καραμανλής υποστήριζε την κυβέρνηση Ρέιγκαν, που μόλις είχε ανέβει στην εξουσία. Μετά από δισταγμό λίγων δευτερολέπτων, ο καθηγητής Φάλσγκραφ απαντά: «ναι, μπορώ να πω ότι υποστήριζε τον Ρέιγκαν». Προσθέτει ότι ο ίδιος στο γραφείο του έχει δυο φωτογραφίες του Ρέιγκαν με ιδιόχειρη αφιέρωση και μου λέει πόσο χαίρεται που η Αμερική βοήθησε την Ελλάδα να μην πέσει στα χέρια του κομουνισμού μετά τον εμφύλιο. Τώρα μάλιστα!, σκέφτομαι, αλλά δεν είναι η ώρα γι’αυτή τη συζήτηση.
Κανείς άλλος δεν επιβεβαιώνει ξεκάθαρα ότι ο Κώστας Καραμανλής υποστήριζε τον Ρέιγκαν, αν και κάποιοι το υπαινίσσονται, χαρακτηρίζοντας το Φλέτσερ συντηρητική σχολή. «Οπωσδήποτε ο Κώστας Καραμανλής είχε συγκεκριμένο πολιτικό προσανατολισμό, αλλά και μια έμφυτη λογική, που του επέτρεπε να κρατά κριτική απόσταση», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Έβλεπε τα πράγματα ισορροπημένα, ζητούσε να βρει τις παραμέτρους των καταστάσεων για να τις αναλύσει». Να κάτι που θα ήταν χρήσιμο σε πολλούς που ασχολούνται με την πολιτική, και όχι μόνο από το χώρο της ΟΝΝΕΔ και της Νέας Δημοκρατίας.
Μα δεν του είχε στοιχίσει η απώλεια της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία στην Ελλάδα και η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία; «Είχε βέβαια στενοχωρηθεί, το αντίθετο θα ήταν παράδοξο», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Αλλά και είχε θεωρήσει την ήττα ως μέρος της εξελικτικής πορείας των πραγμάτων. Αποδεχόταν ως φυσικό το γεγονός ότι σε μια δημοκρατία τα κόμματα εναλλάσσονται στην εξουσία. Άλλωστε δεν δεσμευόταν στη σκέψη του από την οικογενειακή του ιστορία. Ήθελε να διαμορφώσει τη δική του οπτική, γι’αυτό και άκουγε πολύ και διάβαζε πολύ».
Παρατηρώ ότι αυτή η μετριοπάθεια δεν δένει και πολύ με τη δράση του Κώστα Καραμανλή στην ΟΝΝΕΔ, που τουλάχιστον εκείνη την εποχή δεν ήταν ακριβώς think tank παραγωγής πολιτικής ιδεολογίας του μεσαίου χώρου. Κάποιες ομιλίες του Κώστα Καραμανλή από εκείνη την εποχή που έχουν δει το φως της δημοσιότητας δείχνουν το ακριβώς αντίθετο. «Μην κρίνετε από αυτό», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Και γω έχω πιάσει τον εαυτό μου εκ των υστέρων να έχω υψώσει τον τόνο και μετά να το έχω μετανιώσει». Αν το έχει μετανιώσει ο Κώστας Καραμανλής παραμένει άγνωστο. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι στο Φλέτσερ ίσχυαν άλλοι κανόνες πολιτικού πολιτισμού, όπως θά’λεγε ο ίδιος, από αυτούς της Νομικής Αθηνών της δεκαετίας του ‘70.
«Ο Κώστας ήταν ένας από τους πιο επιμελείς φοιτητές μας. Ήταν πολύ σοβαρός στην επιστημονική προσέγγιση των θεμάτων, και συνδύαζε μια ευρύτερη ιστορική και πολιτική αντίληψη», λέει ο καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας Άλαν Χέντρικσον, που έχει τη φήμη ενός από τους πιο σοβαρούς και καταρτισμένους καθηγητές στο Φλέτσερ. Λένε ότι το μάθημά του είναι πολύ ενδιαφέρον «διότι ο καθηγητής τοποθετεί το κάθε τι στις ιστορικές διαστάσεις του, δεν κάνει απλή παράθεση γεγονότων». Αρχίζω να αναρωτιέμαι αν με περνάνε για αμερικανάκι ή αν είχα υποτιμήσει την καθηγήτρια ιστορίας που είχαμε στο Λύκειο, η οποία όλα τα στραβά του κόσμου μπορεί να είχε, αλλά απλή παράθεση γεγονότων ούτε αυτή έκανε.
3.
Η ημέρα στο Φλέτσερ περνούσε κυρίως με μαθήματα, προετοιμασία εργασιών και διάβασμα. Τα βράδια οι δύο Έλληνες φοιτητές σύχναζαν σ’ένα ντάινερ στο Μέντφορντ, συζητώντας με τις ώρες και καταναλώνοντας μπέργκερ. «Ήμασταν σε θέση να πούμε πόσα διαφορετικά είδη μπέργκερ υπάρχουν –τα είχαμε δοκιμάσει όλα», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. Με αυτά που ακούνε, φταίνε οι πολιτικοί σχολιαστές που λένε τον πρωθυπουργό λαίμαργο; Πάντως, προς αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, μετά τις βραδινές εξόδους για φαγητό, συχνά ο Κώστας Καραμανλής, θες από αγάπη στο περπάτημα, θες από τύψεις για τα μπέργκερ, επέστρεφε στο κάμπους με τα πόδια,.
Τα Σάββατα ήταν ελεύθερα από μαθήματα και διάβασμα. Με τη μεταχειρισμένη Σεβρολέτ που είχε αγοράσει ο Κώστας Καραμανλής, ένα σαραβαλάκι που συχνά τους άφηνε στα κρύα του λουτρού, οι δύο Έλληνες κατέβαιναν στην πλατεία Χάρβαρντ, δίπλα στο κάμπους του μεγαλύτερου αμερικανικού πανεπιστημίου. Χάζευαν με τις ώρες στο Harvard Coop, το τριώροφο συνεταιριστικό βιβλιοπωλείο που τους είχε εντυπωσιάσει με την ποικιλία των βιβλίων του. Όταν κουράζονταν, περνούσαν απέναντι, στο φαντασμαγορικό κιόσκι της πλατείας για εφημερίδες – απαραίτητα τους Τάιμς της Νέας Υόρκης, που θεωρούσαν την πληρέστερη αμερικανική εφημερίδα, και, αν υπήρχε καιρός, την τοπική Boston Globe και μια εφημερίδα από άλλη περιοχή της Αμερικής, για να έχουν σφαιρική εικόνα των αντιλήψεων που υπάρχουν στη χώρα. Με τις εφημερίδες παραμάσχαλα, περνούσαν ξανά απέναντι για καφέ και -τι άλλο;- μπέργκερ στο κλασσικό ντάινερ της πλατείας, το Greenhouse Cafe.
Όσοι είχαν γνωρίσει τότε τον Κώστα Καραμανλή και τον έχουν δει πρόσφατα λένε ότι δεν έχει αλλάξει καθόλου. Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι καλό, αλλά για καλό το λένε. Ίσως να έχει βάλει μερικά κιλά, παραδέχονται αν πιεστούν λίγο– με τόσα μπέργκερ, το αντίθετο θα ακουγόταν περίεργο. Κατά τα άλλα: ήρεμος, ισορροπημένος, απλός, φιλικός, χαμογελαστός. Ο συμφοιτητής του Ιαν Λέσερ, σήμερα πρόεδρος της εταιρείας MedAdvisors, έχει στο μυαλό του την εικόνα του Κώστα Καραμανλή σ’ένα δωμάτιο να παρατηρεί τα τεκταινόμενα από μια γωνία, να τα οικειοποιείται με το βλέμμα, χωρίς να αντιδρά, μόνο στο τέλος να χαμογελά. «Αν ήταν δέντρο, θα ήταν ελιά», λέει. Δηλαδή; Είναι ανθεκτικός, αυτάρκης, σταθερός, και δίνει θρεπτικούς καρπούς, αρκεί να τον ταρακουνήσεις; «Το λέω επειδή η ελιά είναι το δέντρο της Μεσογείου, της Ελλάδας», συνεφέρει τις σκέψεις μου ο Ίαν Λέσσερ.
Είχε έναν τρόπο να κερδίζει τους μεγαλύτερους, και ιδίως Έλληνες της μεσαίας και ανώτερης τάξης που ζούσαν στην Αμερική. «Δεν είχε το ύφος του ‘πρώτου στη σειρά’, όπως λέγαμε στο ναυτικό. Ήταν απλός», λέει ο καθηγητής του ΜΙΤ Ηλίας Γυφτόπουλος, που συναντούσε τον Κώστα Καραμανλή σε εκδηλώσεις της ελληνοαμερικανικής κοινότητας και χαιρόταν όταν άκουγε καλά νέα για την πρόοδό του από συναδέλφους καθηγητές στο Ταφτς. «Φαινόταν πάρα πολύ καλό παιδί, ευγενικός και σοβαρός», λέει η καθηγήτρια οδοντιατρικής στο Ταφτς Ανθή Τσαμτσουρή. Και η Γείτσα Ζαφειροπούλου, παλιότερα φιλόλογος στο Αρσάκειο και στη συνέχεια μετανάστης στη Βοστόνη, είχε ενθουσιαστεί που τον είχε γνωρίσει σε φιλικό σπίτι μια Ημέρα των Ευχαριστιών: «Ήταν ευγενέστατος, με την παλιομοδίτικη έννοια. Έκανε μια κίνηση παραπάνω για να σε ευχαριστήσει, έδειχνε σεβασμό. Ας πούμε, σηκωνόταν και σου έδινε τη θέση του».
Στις σοβαρές συζητήσεις, περισσότερο άκουγε και λιγότερο μιλούσε, συνήθως τελευταίος, γεγονός που όσοι τον ξέρουν το αποδίδουν σε μια επιστημονική μεθοδολογία να ακούει όλες τις απόψεις πριν σχηματίσει γνώμη. (Μην το δοκιμάσετε στο σπίτι. Εγώ που το επιχείρησα, βαρετό με είπαν, τι μου συμβαίνει τελευταία με ρώτησαν, αλλά επιστήμονα κανείς δεν με είπε). Όταν η κουβέντα δεν αφορούσε φιλοσοφικά, πολιτικά ή επιστημονικά ζητήματα, χαλάρωνε, του άρεσε να λέει ανέκδοτα και ιστορίες. «Μπορείς να κάτσεις μαζί του ώρες ολόκληρες, δεν βαριέσαι ποτέ με τον Καραμανλή», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Θα πει πέντε κουβέντες σοβαρές, θα πει πέντε αστεία, και θα τα πει με τρόπο που σε τραβάει να τον ακούσεις». (Και ιστορίες που διηγήθηκα, πάλι βαρετό με είπαν – καλύτερα να μη μιλάω καθόλου).
«Ήταν χαλαρός, άνετος, δεν επιδείκνυε καθόλου τη συγγένειά του με τον θείο του. Ήταν ένας από εμάς», λέει ο Χιου Ντάγκαν, μέλος της μόνιμης αντιπροσωπείας των ΗΠΑ στον ΟΗΕ. Τον ρωτώ ποιο είναι το σημαντικότερο που πήρε από το Φλέτσερ. «Η δικτύωση», λέει. «Οι σχέσεις που κρατάς με τους συμφοιτητές και τους καθηγητές σου – αυτό που ονομάζουμε η Μαφία του Φλέτσερ». Όπως σ’όλα τα αμερικανικά πανεπιστήμια προετοιμασίας στελεχών που σέβονται τον εαυτό τους, η δικτύωση, ή «networking» στη ντοπιολαλιά, είναι λέξη κλειδί που διεγείρει τους καθηγητές και πείθει τους φοιτητές να επενδύσουν τα χρήματά τους στα δίδακτρα. Η δικτύωση των φοιτητών με τους δικτυωμένους στον επαγγελματικό χώρο καθηγητές αυξάνει τις πιθανότητες για μια καλή ψαριά θέσεων εργασίας, και η δικτύωση με άλλους επαγγελματικά καταξιωμένους αποφοίτους μπορεί να αυξήσει τον κύκλο εργασιών. Στοιχίζει κάτι παραπάνω, αλλά μακροπρόθεσμα συμφέρει.
4.
Τα Σάββατα ήταν ελεύθερα από μαθήματα και διάβασμα. Με τη μεταχειρισμένη Σεβρολέτ που είχε αγοράσει ο Κώστας Καραμανλής, ένα σαραβαλάκι που συχνά τους άφηνε στα κρύα του λουτρού, οι δύο Έλληνες κατέβαιναν στην πλατεία Χάρβαρντ, δίπλα στο κάμπους του μεγαλύτερου αμερικανικού πανεπιστημίου. Χάζευαν με τις ώρες στο Harvard Coop, το τριώροφο συνεταιριστικό βιβλιοπωλείο που τους είχε εντυπωσιάσει με την ποικιλία των βιβλίων του. Όταν κουράζονταν, περνούσαν απέναντι, στο φαντασμαγορικό κιόσκι της πλατείας για εφημερίδες – απαραίτητα τους Τάιμς της Νέας Υόρκης, που θεωρούσαν την πληρέστερη αμερικανική εφημερίδα, και, αν υπήρχε καιρός, την τοπική Boston Globe και μια εφημερίδα από άλλη περιοχή της Αμερικής, για να έχουν σφαιρική εικόνα των αντιλήψεων που υπάρχουν στη χώρα. Με τις εφημερίδες παραμάσχαλα, περνούσαν ξανά απέναντι για καφέ και -τι άλλο;- μπέργκερ στο κλασσικό ντάινερ της πλατείας, το Greenhouse Cafe.
Όσοι είχαν γνωρίσει τότε τον Κώστα Καραμανλή και τον έχουν δει πρόσφατα λένε ότι δεν έχει αλλάξει καθόλου. Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι καλό, αλλά για καλό το λένε. Ίσως να έχει βάλει μερικά κιλά, παραδέχονται αν πιεστούν λίγο– με τόσα μπέργκερ, το αντίθετο θα ακουγόταν περίεργο. Κατά τα άλλα: ήρεμος, ισορροπημένος, απλός, φιλικός, χαμογελαστός. Ο συμφοιτητής του Ιαν Λέσερ, σήμερα πρόεδρος της εταιρείας MedAdvisors, έχει στο μυαλό του την εικόνα του Κώστα Καραμανλή σ’ένα δωμάτιο να παρατηρεί τα τεκταινόμενα από μια γωνία, να τα οικειοποιείται με το βλέμμα, χωρίς να αντιδρά, μόνο στο τέλος να χαμογελά. «Αν ήταν δέντρο, θα ήταν ελιά», λέει. Δηλαδή; Είναι ανθεκτικός, αυτάρκης, σταθερός, και δίνει θρεπτικούς καρπούς, αρκεί να τον ταρακουνήσεις; «Το λέω επειδή η ελιά είναι το δέντρο της Μεσογείου, της Ελλάδας», συνεφέρει τις σκέψεις μου ο Ίαν Λέσσερ.
Είχε έναν τρόπο να κερδίζει τους μεγαλύτερους, και ιδίως Έλληνες της μεσαίας και ανώτερης τάξης που ζούσαν στην Αμερική. «Δεν είχε το ύφος του ‘πρώτου στη σειρά’, όπως λέγαμε στο ναυτικό. Ήταν απλός», λέει ο καθηγητής του ΜΙΤ Ηλίας Γυφτόπουλος, που συναντούσε τον Κώστα Καραμανλή σε εκδηλώσεις της ελληνοαμερικανικής κοινότητας και χαιρόταν όταν άκουγε καλά νέα για την πρόοδό του από συναδέλφους καθηγητές στο Ταφτς. «Φαινόταν πάρα πολύ καλό παιδί, ευγενικός και σοβαρός», λέει η καθηγήτρια οδοντιατρικής στο Ταφτς Ανθή Τσαμτσουρή. Και η Γείτσα Ζαφειροπούλου, παλιότερα φιλόλογος στο Αρσάκειο και στη συνέχεια μετανάστης στη Βοστόνη, είχε ενθουσιαστεί που τον είχε γνωρίσει σε φιλικό σπίτι μια Ημέρα των Ευχαριστιών: «Ήταν ευγενέστατος, με την παλιομοδίτικη έννοια. Έκανε μια κίνηση παραπάνω για να σε ευχαριστήσει, έδειχνε σεβασμό. Ας πούμε, σηκωνόταν και σου έδινε τη θέση του».
Στις σοβαρές συζητήσεις, περισσότερο άκουγε και λιγότερο μιλούσε, συνήθως τελευταίος, γεγονός που όσοι τον ξέρουν το αποδίδουν σε μια επιστημονική μεθοδολογία να ακούει όλες τις απόψεις πριν σχηματίσει γνώμη. (Μην το δοκιμάσετε στο σπίτι. Εγώ που το επιχείρησα, βαρετό με είπαν, τι μου συμβαίνει τελευταία με ρώτησαν, αλλά επιστήμονα κανείς δεν με είπε). Όταν η κουβέντα δεν αφορούσε φιλοσοφικά, πολιτικά ή επιστημονικά ζητήματα, χαλάρωνε, του άρεσε να λέει ανέκδοτα και ιστορίες. «Μπορείς να κάτσεις μαζί του ώρες ολόκληρες, δεν βαριέσαι ποτέ με τον Καραμανλή», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Θα πει πέντε κουβέντες σοβαρές, θα πει πέντε αστεία, και θα τα πει με τρόπο που σε τραβάει να τον ακούσεις». (Και ιστορίες που διηγήθηκα, πάλι βαρετό με είπαν – καλύτερα να μη μιλάω καθόλου).
«Ήταν χαλαρός, άνετος, δεν επιδείκνυε καθόλου τη συγγένειά του με τον θείο του. Ήταν ένας από εμάς», λέει ο Χιου Ντάγκαν, μέλος της μόνιμης αντιπροσωπείας των ΗΠΑ στον ΟΗΕ. Τον ρωτώ ποιο είναι το σημαντικότερο που πήρε από το Φλέτσερ. «Η δικτύωση», λέει. «Οι σχέσεις που κρατάς με τους συμφοιτητές και τους καθηγητές σου – αυτό που ονομάζουμε η Μαφία του Φλέτσερ». Όπως σ’όλα τα αμερικανικά πανεπιστήμια προετοιμασίας στελεχών που σέβονται τον εαυτό τους, η δικτύωση, ή «networking» στη ντοπιολαλιά, είναι λέξη κλειδί που διεγείρει τους καθηγητές και πείθει τους φοιτητές να επενδύσουν τα χρήματά τους στα δίδακτρα. Η δικτύωση των φοιτητών με τους δικτυωμένους στον επαγγελματικό χώρο καθηγητές αυξάνει τις πιθανότητες για μια καλή ψαριά θέσεων εργασίας, και η δικτύωση με άλλους επαγγελματικά καταξιωμένους αποφοίτους μπορεί να αυξήσει τον κύκλο εργασιών. Στοιχίζει κάτι παραπάνω, αλλά μακροπρόθεσμα συμφέρει.
4.
Ο Κώστας Καραμανλής ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σε δύο έτη, γράφοντας τη διπλωματική εργασία του με θέμα την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, και στη συνέχεια άρχισε να ασχολείται με τη διδακτορική διατριβή του με θέμα την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου από το 1928 ως το 1932 – της τελευταίας κυβέρνησής του. Δεν είναι συνηθισμένο να εκπονούνται διδακτορικές διατριβές σε λιγότερα από πέντε, άντε τέσσερα χρόνια. Ο Κώστας Καραμανλής ολοκλήρωσε τη διατριβή του σε δύο. «Η σκέψη του ήταν ξεκάθαρη και καλά οργανωμένη, δεν σπαταλούσε λέξεις. Στρώθηκε στη δουλειά. Έτρεφε μεγάλο σεβασμό για το Βενιζέλο και ήταν πολύ προσεκτικός και δίκαιος στην αποτίμησή του», λέει ο καθηγητής Άλαν Χέντρικσον, ο ένας από τους δύο επιβλέποντες τη διατριβή. (Ο άλλος επιβλέπων, ο καθηγητής Ιστορίας στο Ταφτς Τζορτζ Μαρκόπουλος, δήλωσε ότι κατά πάγια τακτική του δεν δίνει συνεντεύξεις για την περίοδο του πρωθυπουργού στο πανεπιστήμιο).
Ο Βενιζέλος εξελέγη πρωθυπουργός το 1928 με φιλόδοξους στόχους: για την Ελλάδα ήθελε να εξασφαλίσει μακροχρόνια ειρήνη μέσω ουδετερότητας και οικονομική ευημερία μέσω ταχείας ανάπτυξης. Για τον ίδιο ήθελε να υψωθεί πάνω από τις πολιτικές διαμάχες του παρελθόντος και να φιλοτεχνήσει την εικόνα του Εθνάρχη. Ίσως το τελευταίο θα το κατάφερνε ευκολότερα αν αυτοεξοριζόταν στη Γαλλία, αλλά γεγονός είναι ότι εκείνη την περίοδο η διεθνής οικονομική κρίση έκανε όλα του τα σχέδια να πάνε στο βρόντο. «Πώς αξιολογεί κανείς μια τέτοια τεράστια μορφή σε τόσο περιορισμένες περιστάσεις;», αναρωτιέται ο Κώστας Καραμανλής στην εισαγωγή της διατριβής του. «Δεν ήταν κοινός άνθρωπος. Την ίδια στιγμή, δεν θα πρέπει να πέσει κανείς στην παγίδα να χρησιμοποιήσει υπεράθνρωπα κριτήρια. Όπως τους φαντάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες, οι θεοί και οι θεές τους είχαν αρετές και ελαττώματα παρόμοια με αυτά των θνητών, αλλά διέθεταν μεγαλύτερη δύναμη και ήταν προικισμένοι με περισσότερες ικανότητες. Ο Βενιζέλος πρέπει να ειδωθεί υπό αυτό το πρίσμα».
Για να μελετήσει το θέμα, ο Κώστας Καραμανλής συνδυάζει την οικονομική ανάλυση με την ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής. Συμβουλεύεται αρχεία στη Βρετανία, τη Γαλλία, την Αμερική και φυσικά την Ελλάδα. Ψάχνει στα αρχεία βρετανικών τραπεζών. Καταλήγει: «Αν και ο Βενιζέλος απέτυχε να πραγματοποιήσει τους στόχους του λόγω των δυσμενών διεθνών συνθηκών, οι ιδέες και πολιτικές του εκείνη την περίοδο παραμένουν σημαντικές σήμερα… Οι ιδέες του θα επανεμφανιστούν στην ελληνική εξωτερική πολιτική μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως αποφασιστικοί παράγοντες για διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη και διαρκέστερη συνεισφορά του στην σύγχρονη ελληνική ιστορία». Αν μιλούσε έτσι στην ΟΝΝΕΔ, θα τον είχαν πετάξει έξω με τις κλωτσιές ως αναρχικό.
Σε όλη την περίοδο που ήταν στο Φλέτσερ, ο Κώστας Καραμανλής επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα, και όταν επέστρεφε, έπαιρνε ένα κομμάτι της μαζί του, συνήθως με τη μορφή δίσκων ελληνικής μουσικής, που είναι η αγαπημένη του. Παράλληλα, έψαχνε τα δισκάδικα της Βοστόνης για μεταχειρισμένους δίσκους, κυρίως αμερικανικής μουσικής της δεκαετίας του ’60 – Έλβις, Τζέρι Λι Λιούις, Τζέιμς Μπράουν, Μπιτλς, Δε Μπιτς Μπόις, είναι μερικά από τα ονόματα της θρυλικής δεκαετίας. Καταγράφονται ακόμη μερικές επισκέψεις του σ’ένα υπόγειο τζαζ κλαμπ στο Μέντφορντ, και μερικές ακόμη επισκέψεις στη διάσημη Συμφωνική της Βοστόνης. Από κινηματογράφο, πήγαινε στις αίθουσες της πλατείας Χάρβαρντ και του Μέντφορντ για ιστορικές, κοινωνικές και αστυνομικές –σχεδόν όλα τα είδη εκτός από ταινίες τρόμου, τις οποίες απεχθανόταν. «Με όλη την πολυσύνθετη δομή του, είχε μια ισορροπημένη αντίληψη των πραγμάτων», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Συνέδεε πολύ αρμονικά αυτό που ζούσε στην Αμερική και την εμπειρία που είχε ζήσει στην Ελλάδα. Ήταν Έλληνας, αλλά ως Έλληνας ήταν πάρα πολύ ανοιχτός και ενδιαφερόταν πολύ για όσα συνέβαιναν γύρω του». Ομολογουμένως, ο συνδυασμός δεν είναι πολύ συνηθισμένος.
Μετά την ανακήρυξή του σε διδάκτορα, ο Κώστας Καραμανλής κράτησε την επαφή του με το Φλέτσερ. Στενή επαφή, θα την χαρακτήριζαν κάποιοι. Επισκέφθηκε το Μέντφορντ με διάφορες αφορμές. Συνάντησε καθηγητές και συμφοιτητές του στην Αθήνα ή όπου αλλού τύχαινε να βρεθούν μαζί, και επέλεξε το Φλέτσερ για να κάνει την έδρα Κωνσταντίνος Καραμανλής. Όταν έγινε πρωθυπουργός, το Ταφτς δεν έχασε ευκαιρία. Ένας πρωθυπουργός ως κεντρικός ομιλητής της αποφοίτησης ενισχύει το κύρος του Πανεπιστημίου –πόσω μάλλον όταν μπορείς να τον παρουσιάσεις, όπως ο πρύτανης του Ταφτς στο δελτίο τύπου που συνοδεύει την τελετή, ως το «νεώτερο πρωθυπουργό της Ελλάδας», «έναν από τους πιο δυναμικούς ηγέτες της Ευρώπης», και «ανερχόμενο αστέρι της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής». Ουάου!
Ο Βενιζέλος εξελέγη πρωθυπουργός το 1928 με φιλόδοξους στόχους: για την Ελλάδα ήθελε να εξασφαλίσει μακροχρόνια ειρήνη μέσω ουδετερότητας και οικονομική ευημερία μέσω ταχείας ανάπτυξης. Για τον ίδιο ήθελε να υψωθεί πάνω από τις πολιτικές διαμάχες του παρελθόντος και να φιλοτεχνήσει την εικόνα του Εθνάρχη. Ίσως το τελευταίο θα το κατάφερνε ευκολότερα αν αυτοεξοριζόταν στη Γαλλία, αλλά γεγονός είναι ότι εκείνη την περίοδο η διεθνής οικονομική κρίση έκανε όλα του τα σχέδια να πάνε στο βρόντο. «Πώς αξιολογεί κανείς μια τέτοια τεράστια μορφή σε τόσο περιορισμένες περιστάσεις;», αναρωτιέται ο Κώστας Καραμανλής στην εισαγωγή της διατριβής του. «Δεν ήταν κοινός άνθρωπος. Την ίδια στιγμή, δεν θα πρέπει να πέσει κανείς στην παγίδα να χρησιμοποιήσει υπεράθνρωπα κριτήρια. Όπως τους φαντάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες, οι θεοί και οι θεές τους είχαν αρετές και ελαττώματα παρόμοια με αυτά των θνητών, αλλά διέθεταν μεγαλύτερη δύναμη και ήταν προικισμένοι με περισσότερες ικανότητες. Ο Βενιζέλος πρέπει να ειδωθεί υπό αυτό το πρίσμα».
Για να μελετήσει το θέμα, ο Κώστας Καραμανλής συνδυάζει την οικονομική ανάλυση με την ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής. Συμβουλεύεται αρχεία στη Βρετανία, τη Γαλλία, την Αμερική και φυσικά την Ελλάδα. Ψάχνει στα αρχεία βρετανικών τραπεζών. Καταλήγει: «Αν και ο Βενιζέλος απέτυχε να πραγματοποιήσει τους στόχους του λόγω των δυσμενών διεθνών συνθηκών, οι ιδέες και πολιτικές του εκείνη την περίοδο παραμένουν σημαντικές σήμερα… Οι ιδέες του θα επανεμφανιστούν στην ελληνική εξωτερική πολιτική μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως αποφασιστικοί παράγοντες για διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη και διαρκέστερη συνεισφορά του στην σύγχρονη ελληνική ιστορία». Αν μιλούσε έτσι στην ΟΝΝΕΔ, θα τον είχαν πετάξει έξω με τις κλωτσιές ως αναρχικό.
Σε όλη την περίοδο που ήταν στο Φλέτσερ, ο Κώστας Καραμανλής επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα, και όταν επέστρεφε, έπαιρνε ένα κομμάτι της μαζί του, συνήθως με τη μορφή δίσκων ελληνικής μουσικής, που είναι η αγαπημένη του. Παράλληλα, έψαχνε τα δισκάδικα της Βοστόνης για μεταχειρισμένους δίσκους, κυρίως αμερικανικής μουσικής της δεκαετίας του ’60 – Έλβις, Τζέρι Λι Λιούις, Τζέιμς Μπράουν, Μπιτλς, Δε Μπιτς Μπόις, είναι μερικά από τα ονόματα της θρυλικής δεκαετίας. Καταγράφονται ακόμη μερικές επισκέψεις του σ’ένα υπόγειο τζαζ κλαμπ στο Μέντφορντ, και μερικές ακόμη επισκέψεις στη διάσημη Συμφωνική της Βοστόνης. Από κινηματογράφο, πήγαινε στις αίθουσες της πλατείας Χάρβαρντ και του Μέντφορντ για ιστορικές, κοινωνικές και αστυνομικές –σχεδόν όλα τα είδη εκτός από ταινίες τρόμου, τις οποίες απεχθανόταν. «Με όλη την πολυσύνθετη δομή του, είχε μια ισορροπημένη αντίληψη των πραγμάτων», λέει ο Γιώργος Δημητρακόπουλος. «Συνέδεε πολύ αρμονικά αυτό που ζούσε στην Αμερική και την εμπειρία που είχε ζήσει στην Ελλάδα. Ήταν Έλληνας, αλλά ως Έλληνας ήταν πάρα πολύ ανοιχτός και ενδιαφερόταν πολύ για όσα συνέβαιναν γύρω του». Ομολογουμένως, ο συνδυασμός δεν είναι πολύ συνηθισμένος.
Μετά την ανακήρυξή του σε διδάκτορα, ο Κώστας Καραμανλής κράτησε την επαφή του με το Φλέτσερ. Στενή επαφή, θα την χαρακτήριζαν κάποιοι. Επισκέφθηκε το Μέντφορντ με διάφορες αφορμές. Συνάντησε καθηγητές και συμφοιτητές του στην Αθήνα ή όπου αλλού τύχαινε να βρεθούν μαζί, και επέλεξε το Φλέτσερ για να κάνει την έδρα Κωνσταντίνος Καραμανλής. Όταν έγινε πρωθυπουργός, το Ταφτς δεν έχασε ευκαιρία. Ένας πρωθυπουργός ως κεντρικός ομιλητής της αποφοίτησης ενισχύει το κύρος του Πανεπιστημίου –πόσω μάλλον όταν μπορείς να τον παρουσιάσεις, όπως ο πρύτανης του Ταφτς στο δελτίο τύπου που συνοδεύει την τελετή, ως το «νεώτερο πρωθυπουργό της Ελλάδας», «έναν από τους πιο δυναμικούς ηγέτες της Ευρώπης», και «ανερχόμενο αστέρι της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής». Ουάου!
____________
To Φλέτσερ του Ταφτς
Η Σχολή Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς («να το γράψετε ολόκληρο, μαζί με το Πανεπιστήμιο», ζητούν από το γραφείο τύπου. «Στο παρελθόν κάποιοι δεν ανέφεραν το πανεπιστήμιο και είχαμε προβλήματα») είναι η παλιότερη σχολή διπλωματίας στην Αμερική –ιδρύθηκε το 1933. Το Φλέτσερ του Ταφτς εξελίχθηκε στην πιο γνωστή σχολή του πανεπιστημίου. Σε ένδειξη αναγνώρισης, έχει τη δική του ανεξάρτητη τελετή αποφοίτησης, μια ημέρα πριν την τελετή του υπόλοιπου πανεπιστημίου. Μόλις ο Κώστας Καραμανλής έγινε πρωθυπουργός, το Φλέτσερ του Ταφτς τον διεκδίκησε ως κεντρικό ομιλητή της δικής του τελετής. Ο πρωθυπουργός δέχτηκε, αλλά το Ταφτς ζήλεψε. Κι όταν ο πρύτανης του Ταφτς Λόρενς Μπάκοου θέλει κάτι, το διεκδικεί πεισματικά. Έτσι, ο πρωθυπουργός κανονίστηκε να μιλήσει στην τελετή του Ταφτς και το Φλέτσερ (του Ταφτς) έμεινε με κεντρικό ομιλητή τον κυβερνήτη του Μεξικό, Μπιλ Ρίτσαρτντσον. Καθόλου άσχημα, δεδομένου ότι το όνομά του έπαιζε ανάμεσα στις πιθανές επιλογές των Δημοκρατικών για την υποψηφιότητα του αντιπροέδρου στις τελευταίες εκλογές.
-*-
To Φλέτσερ του Ταφτς
Η Σχολή Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς («να το γράψετε ολόκληρο, μαζί με το Πανεπιστήμιο», ζητούν από το γραφείο τύπου. «Στο παρελθόν κάποιοι δεν ανέφεραν το πανεπιστήμιο και είχαμε προβλήματα») είναι η παλιότερη σχολή διπλωματίας στην Αμερική –ιδρύθηκε το 1933. Το Φλέτσερ του Ταφτς εξελίχθηκε στην πιο γνωστή σχολή του πανεπιστημίου. Σε ένδειξη αναγνώρισης, έχει τη δική του ανεξάρτητη τελετή αποφοίτησης, μια ημέρα πριν την τελετή του υπόλοιπου πανεπιστημίου. Μόλις ο Κώστας Καραμανλής έγινε πρωθυπουργός, το Φλέτσερ του Ταφτς τον διεκδίκησε ως κεντρικό ομιλητή της δικής του τελετής. Ο πρωθυπουργός δέχτηκε, αλλά το Ταφτς ζήλεψε. Κι όταν ο πρύτανης του Ταφτς Λόρενς Μπάκοου θέλει κάτι, το διεκδικεί πεισματικά. Έτσι, ο πρωθυπουργός κανονίστηκε να μιλήσει στην τελετή του Ταφτς και το Φλέτσερ (του Ταφτς) έμεινε με κεντρικό ομιλητή τον κυβερνήτη του Μεξικό, Μπιλ Ρίτσαρτντσον. Καθόλου άσχημα, δεδομένου ότι το όνομά του έπαιζε ανάμεσα στις πιθανές επιλογές των Δημοκρατικών για την υποψηφιότητα του αντιπροέδρου στις τελευταίες εκλογές.
-*-
