[10%, Δεκέμβριος 2006 - Ιανουάριος 2007]
Ήταν το μεγαλύτερο θεματικό αφιέρωμα που έκαναν ποτέ οι Νύχτες Πρεμιέρας (επισήμως: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας) και οι διοργανωτές δεν το μετάνιωσαν. Τα εισιτήρια πολλών από τις 16 ταινίες του αφιερώματος στον queer κινηματογράφο στα τέλη Σεπτεμβρίου είχαν εξαντληθεί από νωρίς. Σε καμιά προβολή η πληρότητα δεν έπεσε κάτω από το 50%. Οι σινεφίλ ανταποκρίθηκαν.
Αλλά σε μια συζήτηση για τον queer κινηματογράφο στον Ιανό κάποιοι εξέφρασαν αντιρρήσεις για το πρόγραμμα («πού είναι οι ευρωπαϊκές ταινίες;») και την ορολογία που χρησιμοποιήθηκε («γιατί «queer» κι όχι «γκέι» ή «ομοφυλόφιλος»;). Το 10% ζήτησε από το Χρήστο Μήτση, διευθυντή του φεστιβάλ και διευθυντή του περιοδικού Σινεμά, που το διοργανώνει, κάποιες διευκρινίσεις.
Κάποιοι είπαν ότι με τον όρο «queer κινηματογράφος» θελήσατε να απαλύνετε τις αρνητικές εντυπώσεις που ενδεχομένως θα προκαλούσαν οι όροι «ομοφυλόφιλος» ή «γκέι».
Αντιθέτως. Και προς τα έξω το βγάλαμε το θέμα της ομοφυλοφιλίας, και ζητήσαμε από παρουσιαστές, πολλοί από τους οποίους δεν προέρχονταν από τον κινηματογραφικό χώρο, να εξηγήσουν στο κοινό κάποια πράγματα για το κίνημα.
____________
Ήταν το μεγαλύτερο θεματικό αφιέρωμα που έκαναν ποτέ οι Νύχτες Πρεμιέρας (επισήμως: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας) και οι διοργανωτές δεν το μετάνιωσαν. Τα εισιτήρια πολλών από τις 16 ταινίες του αφιερώματος στον queer κινηματογράφο στα τέλη Σεπτεμβρίου είχαν εξαντληθεί από νωρίς. Σε καμιά προβολή η πληρότητα δεν έπεσε κάτω από το 50%. Οι σινεφίλ ανταποκρίθηκαν.
Αλλά σε μια συζήτηση για τον queer κινηματογράφο στον Ιανό κάποιοι εξέφρασαν αντιρρήσεις για το πρόγραμμα («πού είναι οι ευρωπαϊκές ταινίες;») και την ορολογία που χρησιμοποιήθηκε («γιατί «queer» κι όχι «γκέι» ή «ομοφυλόφιλος»;). Το 10% ζήτησε από το Χρήστο Μήτση, διευθυντή του φεστιβάλ και διευθυντή του περιοδικού Σινεμά, που το διοργανώνει, κάποιες διευκρινίσεις.
Κάποιοι είπαν ότι με τον όρο «queer κινηματογράφος» θελήσατε να απαλύνετε τις αρνητικές εντυπώσεις που ενδεχομένως θα προκαλούσαν οι όροι «ομοφυλόφιλος» ή «γκέι».
Αντιθέτως. Και προς τα έξω το βγάλαμε το θέμα της ομοφυλοφιλίας, και ζητήσαμε από παρουσιαστές, πολλοί από τους οποίους δεν προέρχονταν από τον κινηματογραφικό χώρο, να εξηγήσουν στο κοινό κάποια πράγματα για το κίνημα.
____________
Γιατί επιλέξατε τον όρο queer;
Διότι έτσι έχει επικρατήσει να ονομάζεται διεθνώς το είδος του κινηματογράφου που αποφασίσαμε να δείξουμε, ο γκέι ανεξάρτητος αμερικανικός κινηματογράφος. Δεν συμφωνούν όλοι για το τι περιλαμβάνει ο όρος, αλλά νομίζω ότι ακολουθήσαμε τον επικρατέστερο ορισμό.
Κάποιους ξένισε ο όρος. Είπαν ότι δεν είναι δόκιμος στην Ελλάδα.
Αν κάποια στιγμή φανεί ότι ο όρος δεν ευσταθεί, αυτό είναι άλλο θέμα. Καμία αντίρρηση. Ένα φεστιβάλ υπάρχει για να προτείνει πράγματα, να τα συζητούμε, και μέσα από τις συζητήσεις να προχωρούμε πιο πέρα.
Άλλους πάλι ξένισε η απουσία ευρωπαϊκών ταινιών για την ομοφυλοφιλία.
Σκεφτήκαμε πολύ τι πρέπει να συμπεριλάβουμε στο αφιέρωμα και καταλήξαμε να επικεντρωθούμε στον ανεξάρτητο αμερικανικό κινηματογράφο. Άλλο να βγάλεις ένα βιβλίο για την ιστορία του γκέι κινηματογράφου, όπου πρέπει να αναφέρεις κάθε ταινία, κι άλλο ένα φεστιβάλ. Σ’ένα φεστιβάλ έχεις να δείξεις 16 ταινίες– το να επικεντρωθείς κάπου κάνει το αφιέρωμα συγκεκριμένο και πιο χειροπιαστό · διευκολύνει τη συζήτηση.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το αφιέρωμα;
Το είχαμε στο μυαλό μας καιρό. Ταινίες για την ομοφυλοφιλία υπήρχαν πάντοτε στο δικό μας φεστιβάλ, και το κοινό μας, που είναι και πιο νεανικό, είναι εξοικειωμένο. Οι ταινίες ενός φεστιβάλ είναι συνήθως πιο περιθωριακές, τολμηρές και πρωτοπόρες από τις μέινστριμ ταινίες. Άρα δεν είναι και τόσο μεγάλο βήμα να σκεφτείς να κάνεις ένα θεματικό αφιέρωμα στην ομοφυλοφιλία, τη στιγμή μάλιστα που και ο ανεξάρτητος αμερικανικός κινηματογράφος είναι ένα είδος που μας ενδιαφέρει.
Το έναυσμα δόθηκε από την επιτυχία του «Brokeback Mountain»;
Νομίζω πως όχι. Ήταν κάτι που θέλαμε να κάνουμε από καιρό. Αν υπήρξε έναυσμα, αυτό ήταν το «Fabulous!», ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία του queer κινηματογράφου που είδαμε στο Βερολίνο, με το οποίο μάλιστα ανοίξαμε και το δικό μας αφιέρωμα. Θελήσαμε να δούμε πώς ένα κινηματογραφικό κίνημα, που ξεκίνησε από μεταμεσονύκτιες και παράνομες προβολές σε αντεργκράουντ αίθουσες, επηρέασε την κινηματογραφική αισθητική του ανεξάρτητου κινηματογράφου, και μέσω αυτού τον μέινστριμ κινηματογράφο.
Στον οποίο για πολύ καιρό οι ομοφυλοφιλικές αναφορές ήταν απαγορευμένες.
Ναι, τη δεκαετία του ’30 υπήρχαν πολύ αυστηροί νόμοι που απαγόρευαν οι ταινίες να έχουν ομοφυλοφιλικές αναφορές. Σιγά σιγά, από τη δεκαετία του ’50 υπάρχουν κάποιες δευτερεύουσες αναφορές στο μέινστριμ αμερικανικό σινεμά, ώσπου στα τέλη της δεκαετίας του ’60 έρχεται η έκρηξη του αντεργκράουντ σινεμά που φυσικά συνδυάζεται με το κίνημα της απελευθέρωσης σε κάθε επίπεδο. Οι αντεργκράουντ ταινίες διαπραγματεύονται ό,τι είναι καταπιεσμένο, τα δικαιώματα των μαύρων, των γυναικών, των ομοφυλόφιλων. Γίνεται και το Στόουνγουολ, κι από κει και πέρα η νέα γενιά μέινστριμ κινηματογραφιστών είναι πιο ελεύθερη. Η κοινωνία, ή τέλος πάντων ένα μεγάλο μέρος της, ήταν πια ώριμη, και κινηματογραφικά υπήρχαν άνθρωποι μπροστά και πίσω από την κάμερα που πειραματίζονταν και δεν φοβούνταν να πουν ότι είναι ομοφυλόφιλοι.
Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος ήταν πιο ανοιχτός;
Όχι όσο έπρεπε, αλλά χειριζόταν αυτά τα θέματα με μεγαλύτερη ανεκτικότητα. Ήταν πιο μπροστά. Ταινίες όπως το Σαλό του Παζολίνι, ή η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων του Ιάπωνα Ναγκίσα Οσίμα, δεν μπορούσαν να έχουν γυριστεί στην Αμερική.
Η Ελλάδα πού βρίσκεται σε σχέση με όλα αυτά;
Νομίζω ότι στον ελληνικό κινηματογράφο η ομοφυλοφιλία ήταν κάτι απωθημένο. Πέρασε τελείως γραφικά στις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Αλλά για να λέμε την αλήθεια, δεν ήταν μόνο η ομοφυλοφιλία. Νομίζω ότι η λεγόμενη χρυσή εποχή του ελληνικού κινηματογράφου έδινε μια πλήρως εξωραϊσμένη εικόνα της κοινωνίας. Μετά ήρθε η δικτατορία, και ύστερα, στη μεταπολίτευση, ο κόσμος στρέφεται σε άλλου είδους πολιτικούς αγώνες. Οι κινηματογραφιστές θέλουν πια να πειραματιστούν. Υπήρχαν βέβαια ταινίες, αλλά η ομοφυλοφιλία σαν θεματική εμφανίζεται στον ελληνικό κινηματογράφο πολύ αργά, στη δεκαετία του ’90.
Είναι ομοφοβικό το ελληνικό κοινό;
Σίγουρα υπάρχει ομοφοβία, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με χώρες με ανάλογα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Διότι η σύγκριση δεν μπορεί να γίνει με την Σουηδία, θα γίνει με την Πορτογαλία και την Ισπανία · και βέβαια η Ελλάδα βρίσκεται στα Βαλκάνια κι έχει επιρροές από την Ανατολή. Αν πάντως κρίνουμε την προσέλευση του κοινού μόνο με το κριτήριο της ομοφοβίας, φοβάμαι ότι βλέπουμε τα πράγματα κάπως μονοδιάστατα. Παίζουν πολλά πράγματα ρόλο, το πώς φτιάχνεις την ταινία ελκυστική για τον κόσμο, η προώθηση που κάνεις. Αν στο Brokeback Mountain έπαιζε ο Μπραντ Πιτ, θα έκανε τα διπλάσια εισιτήρια.
Τι ανταπόκριση είχε το «Brokeback Mountain» στο κοινό;
Εμένα με εξέπληξε, περίμενα ότι θα έκανε περισσότερα εισιτήρια. Δεν πήγε άσχημα, έκανε περίπου 110.000 εισιτήρια, αλλά με τα Οσκαρ, τη συζήτηση που έγινε, την υποδοχή της κριτικής, και το γεγονός ότι είναι μια συγκινητική ταινία, περίμενα να φτάσει τα 150.000. Αυτό δείχνει ότι οι άνδρες στην Ελλάδα ακόμη διστάζουν. Οι γυναίκες, ακόμη και της μεσαίας τάξης, ήταν πιο ανοιχτές στην ταινία. Πολλοί άνδρες είχαν μια ρατσιστική αντιμετώπιση, ντράπηκαν να πουν ότι είδαν την ταινία, και πολύ περισσότερο ότι έκλαψαν.
Σας ενόχλησε που κάποιοι δημοσιογράφοι είπαν ότι ενδίδετε σε μια υποτιθέμενη «μόδα των γκέι»;
Όχι, εμένα αυτά τα πράγματα δεν μ’ενοχλούν. Θεωρώ ότι επί της ουσίας οφείλονται σε μια ομοφοβία που υπάρχει – κάποιοι έχουν ενοχληθεί με την κουβέντα που έγινε με αφορμή το «Brokeback Mountain» κι επίσης από ορισμένους γκέι χαρακτήρες στην τηλεόραση. Αλλά εμείς έχουμε τη συνείδησή μας καθαρή, διότι η επιλογή μας ήταν συνειδητή και ξεκάθαρη. Επιλέξαμε το αφιέρωμα με κριτήρια αφενός κινηματογραφικά και αφετέρου πολιτικά. Πρέπει να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα των ανθρώπων. Όταν υπάρχει μια μειονότητα που καταπιέζεται, είναι καλύτερα να κάνεις ένα βήμα παραπάνω, αν υποθέσουμε ότι έχουν γίνει βήματα παραπάνω, παρά να σιωπάς.
Θεωρείτε ότι η κριτική που σας έγινε από ένα μέρος της γκέι κοινότητας σας αδίκησε;
Όχι, αντιθέτως. Βρίσκω αυτές τις συζητήσεις πολύ υγιείς · πρέπει να γίνονται, ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε πάντα. Οι ταινίες επικοινωνούν μεταξύ τους φανερά ή υπόγεια. Άλλες ταιριάζουν, άλλες όχι, άλλες πρέπει να τις συμπεριλάβεις γιατί είναι κινηματογραφικά γεγονότα. Ένα φεστιβάλ προτείνει πράγματα και ανοίγει τη συζήτηση. Έτσι θα προχωρήσουμε – μιλώντας ο ένας στον άλλον · προτείνοντας πράγματα.
Διότι έτσι έχει επικρατήσει να ονομάζεται διεθνώς το είδος του κινηματογράφου που αποφασίσαμε να δείξουμε, ο γκέι ανεξάρτητος αμερικανικός κινηματογράφος. Δεν συμφωνούν όλοι για το τι περιλαμβάνει ο όρος, αλλά νομίζω ότι ακολουθήσαμε τον επικρατέστερο ορισμό.
Κάποιους ξένισε ο όρος. Είπαν ότι δεν είναι δόκιμος στην Ελλάδα.
Αν κάποια στιγμή φανεί ότι ο όρος δεν ευσταθεί, αυτό είναι άλλο θέμα. Καμία αντίρρηση. Ένα φεστιβάλ υπάρχει για να προτείνει πράγματα, να τα συζητούμε, και μέσα από τις συζητήσεις να προχωρούμε πιο πέρα.
Άλλους πάλι ξένισε η απουσία ευρωπαϊκών ταινιών για την ομοφυλοφιλία.
Σκεφτήκαμε πολύ τι πρέπει να συμπεριλάβουμε στο αφιέρωμα και καταλήξαμε να επικεντρωθούμε στον ανεξάρτητο αμερικανικό κινηματογράφο. Άλλο να βγάλεις ένα βιβλίο για την ιστορία του γκέι κινηματογράφου, όπου πρέπει να αναφέρεις κάθε ταινία, κι άλλο ένα φεστιβάλ. Σ’ένα φεστιβάλ έχεις να δείξεις 16 ταινίες– το να επικεντρωθείς κάπου κάνει το αφιέρωμα συγκεκριμένο και πιο χειροπιαστό · διευκολύνει τη συζήτηση.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το αφιέρωμα;
Το είχαμε στο μυαλό μας καιρό. Ταινίες για την ομοφυλοφιλία υπήρχαν πάντοτε στο δικό μας φεστιβάλ, και το κοινό μας, που είναι και πιο νεανικό, είναι εξοικειωμένο. Οι ταινίες ενός φεστιβάλ είναι συνήθως πιο περιθωριακές, τολμηρές και πρωτοπόρες από τις μέινστριμ ταινίες. Άρα δεν είναι και τόσο μεγάλο βήμα να σκεφτείς να κάνεις ένα θεματικό αφιέρωμα στην ομοφυλοφιλία, τη στιγμή μάλιστα που και ο ανεξάρτητος αμερικανικός κινηματογράφος είναι ένα είδος που μας ενδιαφέρει.
Το έναυσμα δόθηκε από την επιτυχία του «Brokeback Mountain»;
Νομίζω πως όχι. Ήταν κάτι που θέλαμε να κάνουμε από καιρό. Αν υπήρξε έναυσμα, αυτό ήταν το «Fabulous!», ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία του queer κινηματογράφου που είδαμε στο Βερολίνο, με το οποίο μάλιστα ανοίξαμε και το δικό μας αφιέρωμα. Θελήσαμε να δούμε πώς ένα κινηματογραφικό κίνημα, που ξεκίνησε από μεταμεσονύκτιες και παράνομες προβολές σε αντεργκράουντ αίθουσες, επηρέασε την κινηματογραφική αισθητική του ανεξάρτητου κινηματογράφου, και μέσω αυτού τον μέινστριμ κινηματογράφο.
Στον οποίο για πολύ καιρό οι ομοφυλοφιλικές αναφορές ήταν απαγορευμένες.
Ναι, τη δεκαετία του ’30 υπήρχαν πολύ αυστηροί νόμοι που απαγόρευαν οι ταινίες να έχουν ομοφυλοφιλικές αναφορές. Σιγά σιγά, από τη δεκαετία του ’50 υπάρχουν κάποιες δευτερεύουσες αναφορές στο μέινστριμ αμερικανικό σινεμά, ώσπου στα τέλη της δεκαετίας του ’60 έρχεται η έκρηξη του αντεργκράουντ σινεμά που φυσικά συνδυάζεται με το κίνημα της απελευθέρωσης σε κάθε επίπεδο. Οι αντεργκράουντ ταινίες διαπραγματεύονται ό,τι είναι καταπιεσμένο, τα δικαιώματα των μαύρων, των γυναικών, των ομοφυλόφιλων. Γίνεται και το Στόουνγουολ, κι από κει και πέρα η νέα γενιά μέινστριμ κινηματογραφιστών είναι πιο ελεύθερη. Η κοινωνία, ή τέλος πάντων ένα μεγάλο μέρος της, ήταν πια ώριμη, και κινηματογραφικά υπήρχαν άνθρωποι μπροστά και πίσω από την κάμερα που πειραματίζονταν και δεν φοβούνταν να πουν ότι είναι ομοφυλόφιλοι.
Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος ήταν πιο ανοιχτός;
Όχι όσο έπρεπε, αλλά χειριζόταν αυτά τα θέματα με μεγαλύτερη ανεκτικότητα. Ήταν πιο μπροστά. Ταινίες όπως το Σαλό του Παζολίνι, ή η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων του Ιάπωνα Ναγκίσα Οσίμα, δεν μπορούσαν να έχουν γυριστεί στην Αμερική.
Η Ελλάδα πού βρίσκεται σε σχέση με όλα αυτά;
Νομίζω ότι στον ελληνικό κινηματογράφο η ομοφυλοφιλία ήταν κάτι απωθημένο. Πέρασε τελείως γραφικά στις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Αλλά για να λέμε την αλήθεια, δεν ήταν μόνο η ομοφυλοφιλία. Νομίζω ότι η λεγόμενη χρυσή εποχή του ελληνικού κινηματογράφου έδινε μια πλήρως εξωραϊσμένη εικόνα της κοινωνίας. Μετά ήρθε η δικτατορία, και ύστερα, στη μεταπολίτευση, ο κόσμος στρέφεται σε άλλου είδους πολιτικούς αγώνες. Οι κινηματογραφιστές θέλουν πια να πειραματιστούν. Υπήρχαν βέβαια ταινίες, αλλά η ομοφυλοφιλία σαν θεματική εμφανίζεται στον ελληνικό κινηματογράφο πολύ αργά, στη δεκαετία του ’90.
Είναι ομοφοβικό το ελληνικό κοινό;
Σίγουρα υπάρχει ομοφοβία, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με χώρες με ανάλογα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Διότι η σύγκριση δεν μπορεί να γίνει με την Σουηδία, θα γίνει με την Πορτογαλία και την Ισπανία · και βέβαια η Ελλάδα βρίσκεται στα Βαλκάνια κι έχει επιρροές από την Ανατολή. Αν πάντως κρίνουμε την προσέλευση του κοινού μόνο με το κριτήριο της ομοφοβίας, φοβάμαι ότι βλέπουμε τα πράγματα κάπως μονοδιάστατα. Παίζουν πολλά πράγματα ρόλο, το πώς φτιάχνεις την ταινία ελκυστική για τον κόσμο, η προώθηση που κάνεις. Αν στο Brokeback Mountain έπαιζε ο Μπραντ Πιτ, θα έκανε τα διπλάσια εισιτήρια.
Τι ανταπόκριση είχε το «Brokeback Mountain» στο κοινό;
Εμένα με εξέπληξε, περίμενα ότι θα έκανε περισσότερα εισιτήρια. Δεν πήγε άσχημα, έκανε περίπου 110.000 εισιτήρια, αλλά με τα Οσκαρ, τη συζήτηση που έγινε, την υποδοχή της κριτικής, και το γεγονός ότι είναι μια συγκινητική ταινία, περίμενα να φτάσει τα 150.000. Αυτό δείχνει ότι οι άνδρες στην Ελλάδα ακόμη διστάζουν. Οι γυναίκες, ακόμη και της μεσαίας τάξης, ήταν πιο ανοιχτές στην ταινία. Πολλοί άνδρες είχαν μια ρατσιστική αντιμετώπιση, ντράπηκαν να πουν ότι είδαν την ταινία, και πολύ περισσότερο ότι έκλαψαν.
Σας ενόχλησε που κάποιοι δημοσιογράφοι είπαν ότι ενδίδετε σε μια υποτιθέμενη «μόδα των γκέι»;
Όχι, εμένα αυτά τα πράγματα δεν μ’ενοχλούν. Θεωρώ ότι επί της ουσίας οφείλονται σε μια ομοφοβία που υπάρχει – κάποιοι έχουν ενοχληθεί με την κουβέντα που έγινε με αφορμή το «Brokeback Mountain» κι επίσης από ορισμένους γκέι χαρακτήρες στην τηλεόραση. Αλλά εμείς έχουμε τη συνείδησή μας καθαρή, διότι η επιλογή μας ήταν συνειδητή και ξεκάθαρη. Επιλέξαμε το αφιέρωμα με κριτήρια αφενός κινηματογραφικά και αφετέρου πολιτικά. Πρέπει να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα των ανθρώπων. Όταν υπάρχει μια μειονότητα που καταπιέζεται, είναι καλύτερα να κάνεις ένα βήμα παραπάνω, αν υποθέσουμε ότι έχουν γίνει βήματα παραπάνω, παρά να σιωπάς.
Θεωρείτε ότι η κριτική που σας έγινε από ένα μέρος της γκέι κοινότητας σας αδίκησε;
Όχι, αντιθέτως. Βρίσκω αυτές τις συζητήσεις πολύ υγιείς · πρέπει να γίνονται, ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε πάντα. Οι ταινίες επικοινωνούν μεταξύ τους φανερά ή υπόγεια. Άλλες ταιριάζουν, άλλες όχι, άλλες πρέπει να τις συμπεριλάβεις γιατί είναι κινηματογραφικά γεγονότα. Ένα φεστιβάλ προτείνει πράγματα και ανοίγει τη συζήτηση. Έτσι θα προχωρήσουμε – μιλώντας ο ένας στον άλλον · προτείνοντας πράγματα.
-*-
