[Εψιλον, 29/4/07]
Χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε, ο κόσμος έγινε, ή τουλάχιστον γίνεται, επίπεδος, λέει ο Τόμας Φρίντμαν (Thomas Friedman_ στο τελευταίο του πόνημα («Ο κόσμος είναι επίπεδος», εκδ. Ωκεανίδα). Οι ερμηνείες του φαινομένου διαφέρουν. Για κάποιους, φταίει ότι πάνω στον κόσμο προελαύνει ο οδοστρωτήρας του νεοφιλελευθερισμού. Για άλλους, φταίει η ισοπεδωτική λογική και ρητορεία του πιο γνωστού αρθρογράφου εξωτερικής πολιτικής της πιο γνωστής εφημερίδας της Αμερικής. Για τους τελευταίους, που μεταξύ άλλων δεν συγχωρούν την υποστήριξη του Φρίντμαν στον πόλεμο στο Ιράκ με το επιχείρημα του εκδημοκρατισμού της περιοχής, τα τρία Πούλιτζερ που πήρε ο αρθρογράφος για τη στήλη του στους Νιου Γιορκ Τάιμς συνηγορούν όχι για την αξία του αλλά για την απαξία των Πούλιτζερ και το επίπεδο στο οποίο έχει κατέβει ο δημόσιος λόγος στην Αμερική. Απόψεις.
Αναλόγως της οπτικής γωνίας, αυτά που λέει ο Φρίντμαν για το πώς η τεχνολογία αλλάζει τον κόσμο μας είναι απλά ή απλουστευτικά: πρώτα οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, στη συνέχεια το Ιντερνετ και τώρα το λογισμικό ροής έχουν δημιουργήσει μια τεχνολογική πλατφόρμα που επιτρέπει στα άτομα, ανεξαρτήτως εθνικότητας, να παράγουν το αποτέλεσμα της εργασίας τους σε ψηφιακή μορφή, να το μοιράζονται με άλλους, και να το συνδιαμορφώνουν. Σ’αυτόν τον κόσμο, λέει ο Φρίντμαν, το μόνο σύνορο είναι η ανθρώπινη φαντασία, κι αυτό γεννά τεράστιες δυνατότητες για τον καθένα, φτάνει να έχει τις αναγκαίες γνώσεις και δεξιότητες. Κι επειδή στον επίπεδο κόσμο οι γνώσεις και οι δεξιότητες ευδοκιμούν σε ειδικές συνθήκες, όσες χώρες αναπτύξουν τις σωστές υποδομές, το σωστό εκπαιδευτικό σύστημα και το σωστό σύστημα διακυβέρνησης, θα βγουν κερδισμένες. Έτσι δείχνει το παράδειγμα της Ινδίας και της Κίνας, λέει ο Φρίντμαν. Αν βέβαια αυτό κάνει τον κόσμο μας επίπεδο, είναι ένα ερώτημα.
Χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε, ο κόσμος έγινε, ή τουλάχιστον γίνεται, επίπεδος, λέει ο Τόμας Φρίντμαν (Thomas Friedman_ στο τελευταίο του πόνημα («Ο κόσμος είναι επίπεδος», εκδ. Ωκεανίδα). Οι ερμηνείες του φαινομένου διαφέρουν. Για κάποιους, φταίει ότι πάνω στον κόσμο προελαύνει ο οδοστρωτήρας του νεοφιλελευθερισμού. Για άλλους, φταίει η ισοπεδωτική λογική και ρητορεία του πιο γνωστού αρθρογράφου εξωτερικής πολιτικής της πιο γνωστής εφημερίδας της Αμερικής. Για τους τελευταίους, που μεταξύ άλλων δεν συγχωρούν την υποστήριξη του Φρίντμαν στον πόλεμο στο Ιράκ με το επιχείρημα του εκδημοκρατισμού της περιοχής, τα τρία Πούλιτζερ που πήρε ο αρθρογράφος για τη στήλη του στους Νιου Γιορκ Τάιμς συνηγορούν όχι για την αξία του αλλά για την απαξία των Πούλιτζερ και το επίπεδο στο οποίο έχει κατέβει ο δημόσιος λόγος στην Αμερική. Απόψεις.
Αναλόγως της οπτικής γωνίας, αυτά που λέει ο Φρίντμαν για το πώς η τεχνολογία αλλάζει τον κόσμο μας είναι απλά ή απλουστευτικά: πρώτα οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, στη συνέχεια το Ιντερνετ και τώρα το λογισμικό ροής έχουν δημιουργήσει μια τεχνολογική πλατφόρμα που επιτρέπει στα άτομα, ανεξαρτήτως εθνικότητας, να παράγουν το αποτέλεσμα της εργασίας τους σε ψηφιακή μορφή, να το μοιράζονται με άλλους, και να το συνδιαμορφώνουν. Σ’αυτόν τον κόσμο, λέει ο Φρίντμαν, το μόνο σύνορο είναι η ανθρώπινη φαντασία, κι αυτό γεννά τεράστιες δυνατότητες για τον καθένα, φτάνει να έχει τις αναγκαίες γνώσεις και δεξιότητες. Κι επειδή στον επίπεδο κόσμο οι γνώσεις και οι δεξιότητες ευδοκιμούν σε ειδικές συνθήκες, όσες χώρες αναπτύξουν τις σωστές υποδομές, το σωστό εκπαιδευτικό σύστημα και το σωστό σύστημα διακυβέρνησης, θα βγουν κερδισμένες. Έτσι δείχνει το παράδειγμα της Ινδίας και της Κίνας, λέει ο Φρίντμαν. Αν βέβαια αυτό κάνει τον κόσμο μας επίπεδο, είναι ένα ερώτημα.
____________
Περίεργος τίτλος. Έπαψε ο κόσμος να είναι διχασμένος και άνισος;
Φυσικά δεν εννοώ ότι ο κόσμος είναι ίσος. Εννοώ ότι έχει δημιουργηθεί μια τεχνολογική πλατφόρμα που οδηγεί προς την ισότητα – υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του «είμαι ίσος» και του «γίνομαι ίσος». Αν μιλούσα επιστημονικά, το βιβλίο θα λεγόταν «ο κόσμος γίνεται επίπεδος». Αλλά μερικές φορές θυσιάζεις την ακρίβεια προς όφελος μιας δυνατής μεταφοράς.
Δεν είναι υπερβολική η μεταφορά τη στιγμή που μεγάλες περιοχές του κόσμου παραμένουν αποκλεισμένες από τα θαύματα της τεχνολογίας;
Το ζήτημα είναι προς τα πού οδηγούμαστε. Βάλε στο Google τη φράση «Ο κόσμος δεν είναι επίπεδος» - θα βρεις ένα εκατομμύριο οικονομολόγους να λένε ότι ο Φρίντμαν δεν καταλαβαίνει τον κόσμο. Τον καταλαβαίνω εξαιρετικά. Εγώ ο ίδιος έχω ένα κεφάλαιο στο βιβλίο που λέει ότι ο κόσμος δεν είναι επίπεδος. Το ερώτημα είναι, προς τα πού πάμε; Προς έναν επίπεδο κόσμο ή προς την αντίθετη κατεύθυνση; Θα έλεγα ότι η τάση δείχνει αναμφισβήτητα προς τη δική μου κατεύθυνση.
Πλησιάζουμε; Ή είμαστε ακόμη μακριά;
Ας δούμε ένα άρθρο στους Νιου Γιορκ Τάιμς σήμερα. Ο τίτλος είναι «Σχεδόν δωρεάν λογισμικό από τη Microsoft για τους φτωχούς». Μας λέει ότι η Microsoft θα προσφέρει μια εκδοχή των Windows, του Office και άλλων προγραμμάτων στον αναπτυσσόμενο κόσμο για 3 δολλάρια. Κι ότι την ίδια στιγμή το πρόγραμμα «Ένα λάπτοπ για κάθε παιδί» του Τζον Νεγκρεπόντε ετοιμάζεται να προσφέρει σε εκατομμύρια μαθητές στον κόσμο το γνωστό «λάπτοπ των 100 δολαρίων», που θα τρέχει μια εκδοχή του Linux. Ας σκεφτούμε πόσοι ακόμη θα έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν το δικό τους περιεχόμενο, να το μοιραστούν και να το συνδιαμορφώσουν.
Κι αυτό θα φέρει τις χώρες της Αφρικής στο ίδιο τεχνολογικό επίπεδο με τις ΗΠΑ;
Δεν θα γίνει μέσα σε μια νύχτα. Κοίταξε όμως, πήγα πρόσφατα στην Κένυα για να γράψω για ένα καινούργιο τηλεφωνικό κέντρο. Οι επιχειρήσεις τηλεφωνικών κέντρων έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν θεαματικά στην Κένυα - υπάρχουν πολλοί μορφωμένοι, χαμηλόμισθοι, και αγγλόφωνοι που μπορούν να εργαστούν σ’αυτές. Το πρόβλημα είναι ότι η ανατολική Αφρική δεν συνδέεται στο Ιντερνετ μέσω καλωδίου, αλλά μέσω δορυφόρου, που κάνει το Ίντερνετ πολύ πιο αργό και ακριβό. Μόλις τώρα η Παγκόσμια Τράπεζα ενέκρινε δάνειο και μέσα στον επόμενο χρόνο η περιοχή θα συνδεθεί στο ευρυζωνικό Ιντερνετ μέσω καλωδίου. Θα δημιουργηθούν τεράστιες δυνατότητες.
Θα ωφεληθούν όλοι το ίδιο;
Να δούμε τι έγινε στην Ινδία; Όταν πρωτοπήγα στην Μπάνγκαλορ πριν 15 χρόνια, οδηγούσες ένα τέταρτο έξω από την πόλη και βρισκόσουν πίσω έναν αιώνα. Σήμερα πρέπει να οδηγήσεις μια ώρα. Πριν η Ινδία ακολουθήσει αυτό που αποκαλούμε στρατηγική παγκοσμιοποίησης, τα αποθεματικά της ήταν κάπου εκατό εκατομμύρια δολάρια – μιλάμε για ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους που ζούσαν με αποθεματικά ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Τώρα έχει περίπου 150 δισεκατομμύρια δολάρια, τα οποία δεν οφείλονται σε δάνεια. Οφείλονται στο ότι το κράτος επέτρεψε στους Ινδούς επιχειρηματίες να φτιάξουν εταιρείες. Σκέψου τι απίστευτες ευκαιρίες ανοίγονται τώρα στην Ινδία, τι πόρους έχει να διαθέσει για τους φτωχούς της.
Πώς εξηγείτε τότε ότι η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στον κόσμο μεγαλώνει;
Είναι αλήθεια ότι το χάσμα μεταξύ των μεσαίων στρωμάτων και της κορυφής της πυραμίδας μεγαλώνει. Αλλά η διαφορά μεταξύ των χαμηλών και των μεσαίων στρωμάτων μειώνεται. Σήμερα, για παράδειγμα, στην Ινδία και την Κίνα περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ αυξάνουν το μεροκάματό τους από ένα δολάριο σε δύο, τρία, τέσσερα δολάρια. Επομένως, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, αλλά και περισσότεροι φτωχοί βγαίνουν από τη φτώχεια.
Μια πλευρά του επίπεδου κόσμου είναι η εξαγωγή θέσεων εργασίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Δεν πρόκειται για εκμετάλλευση φτηνών εργατικών χεριών, συχνά με απάνθρωπες συνθήκες εργασίας;
Δεν μιλάω για την παραδοσιακή εξαγωγή θέσεων εργασίας στα εργοστάσια της νοτιοανατολικής Ασίας. Στον επίπεδο κόσμο, οι θέσεις που εξάγονται είναι καλές θέσεις στον τομέα υπηρεσιών. Δίνουν πραγματικές ευκαιρίες στους εργαζομένους και συνήθως πληρώνουν 8 με 10 φορές πάνω από το βασικό μισθό. Πάρε μια χαμηλόμισθη και χαμηλού κύρους δουλειά στην Αμερική, στείλτη στην Ινδία, και έχεις μια υψηλόμισθη θέση εργασίας υψηλού κύρους. Με ωραίο γραφείο, δυνατότητες να αποκτήσεις δεξιότητες και να ανέβεις στην ιεραρχία. Και δεν μιλάω μόνο για τηλεφωνητές. Πολλοί παρέχουν τεχνική βοήθεια για την επισκευή υπολογιστών - άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί στις τεχνικές σχολές της Ινδίας και έχουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους. Πρόσφατα έκανα εγχείριση στο πόδι – πιθανότατα οι ακτινογραφίες μου ψηφιοποιήθηκαν, στάλθηκαν στην Ινδία, και τις επεξεργάστηκε κάποιος Ινδός. Κι όχι μόνο αυτό. Τώρα οι ίδιοι οι Ινδοί εφευρίσκουν καινοτομίες.
Ζούμε πάντως σε μια περίοδο κοινωνικών αναταραχών. Πώς συμβαδίζει ο επίπεδος κόσμος με τους Γάλλους που βγήκαν πέρσι στους δρόμους ή τους Έλληνες φοιτητές που διαμαρτύρονται στην Αθήνα;
Αυτό που χρειάζονται όλοι αυτοί είναι καλές θέσεις εργασίας. Οι καλές θέσεις δημιουργούνται από ανθρώπους καινοτόμους, που συνδυάζουν γνώσεις, ταλέντο και κεφάλαιο. Εγώ δεν λέω πια στο παιδί μου «τελείωσε το φαγητό σου», όπως μου έλεγαν οι δικοί μου γονείς. Στον επίπεδο κόσμο, του λέω «τελείωσε τη μελέτη σου».
Κάποιοι θα έριχναν την ευθύνη στην υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και των παραδοσιακών δικτύων εξασφάλισης της εργασίας.
Να σου πω κάτι χωρίς να προσβληθείς; Είσαι πολύ Ευρωπαίος. Εγώ μιλάω για το πώς θα μεγαλώσουμε την πίτα κι εσύ μιλάς για το ταψί. Το μεγαλύτερο δίχτυ ασφαλείας είναι η δημιουργία καλών θέσεων εργασίας. Γι’αυτό η Ευρώπη βρίσκεται εκεί που βρίσκεται – πάρα πολλοί αναζητούν δίχτυα ασφαλείας αντί να κοιτάξουν πώς θα δημιουργήσουν μια νέα εταιρεία.
Στην Ελλάδα έχουμε τον όρο «η γενιά των 700 ευρώ» - νέοι που δεν καταφέρνουν να βγάλουν περισσότερα από το βασικό μισθό. Δεν φταίνε όμως οι σπουδές τους. Είναι άνθρωποι με Master’s και διδακτορικά.
Η Ελλάδα είναι λίγο στρογγυλή ακόμα. Πέρασα υπέροχα όταν την επισκέφτηκα σε μια περιοδεία - τρελαίνομαι για το φαγητό σας, τη μουσική σας, τον Παρθενώνα. Αλλά δεν έχω την αίσθηση ότι είναι καινοτόμος χώρα. Δεν έχω ψάξει τους λόγους, αλλά παραμένει ακόμη κάπως στον στρογγυλό κόσμο.
Λέτε επομένως να εμπιστευτούμε την τεχνολογία και τις επιχειρήσεις και όλοι θα είναι καλά;
Όχι. Διότι καταλαβαίνω ότι στην μετάβαση σ’έναν επίπεδο κόσμο δεν έχουν όλοι την εκπαίδευση και τις δεξιότητες ν’ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις. Αν θέλουμε να διατηρήσουμε την κοινωνική αρμονία, πρέπει βέβαια να δημιουργήσουμε ένα σύστημα που θα προστατεύει και θα δίνει ευκαιρίες σε όσους χρειάζονται βοήθεια να συμμετάσχουν στον επίπεδο κόσμο. Αλλά πρέπει να δώσουμε ευκαιρίες και στους καινοτόμους, τους επιχειρηματίες και αυτούς που διαθέτουν το κεφάλαιο. Και τα δύο.
Αυτό ακούγεται καλύτερο.
Θα σου εκμυστηρευτώ κάτι. Δεν φταίω εγώ. Εγώ απλά έγραψα ένα βιβλίο. Το λέω γιατί πολλοί πιστεύουν ότι εγώ δημιούργησα τον επίπεδο κόσμο. Ούτε τον δημιούργησα, ούτε μπορώ να τον σταματήσω. Κανείς δεν μπορεί να τον σταματήσει χωρίς τεράστιο κόστος για την ανθρωπότητα. Περνάω λοιπόν όλη μου τη ζωή αναζητώντας τρόπους πώς θα αποκομίσω το καλύτερο σ’αυτόν τον κόσμο και πώς θα προστατευτώ από το χειρότερο. Γιατί, όταν ο κόσμος είναι επίπεδος, ό,τι μπορεί να γίνει, θα γίνει. Η μόνη ερώτηση είναι αν θα γίνει από σένα ή σε σένα. Γι’αυτό και δεν είμαι πια απλά ένας οπαδός του ελεύθερου εμπορίου. Είμαι ένας φανατικός, τρελαμένος, αγριεμένος οπαδός του ελεύθερου εμπορίου. Διότι ποιος θα κερδίσει στον κόσμο; Η χώρα που είναι περισσότερο ανοιχτή στις εξελίξεις, που πιάνει πρώτη τα σημάδια, και δίνει στους ανθρώπους της τη δύναμη να κάνουν κάτι πριν τους το κάνουν οι άλλοι.
Η τρομοκρατία πώς συμβαδίζει μ’αυτόν τον κόσμο;
Το ζήτημα είναι ότι όταν ο κόσμος είναι επίπεδος για την IBM, είναι επίπεδος και για την Αλ Κάιντα. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ιστοσελίδες τους για να βρουν νέα μέλη και να εμπνεύσουν τους οπαδούς τους. Επίσης, στο Ιντερνετ το αίσθημα κατωτερότητας μεταδίδεται με μεγαλύτερη ταχύτητα– βλέπεις πόσο πίσω είσαι κι αυτό μπορεί να σε εξοργίσει. Πρόκειται για πραγματικό πρόβλημα.
Μας βοηθά να το αντιμετωπίσουμε ο γνωστός «πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας» της κυβέρνησης Μπους;
Μέχρι τώρα δεν έχει βοηθήσει σε καμία περίπτωση.
Πώς θα χαρακτηρίζατε την προεδρία Μπους με μια φράση;
Έχει τη δυνατότητα να μείνει στην ιστορία ως η χειρότερη προεδρία στην ιστορία των ΗΠΑ. Έχουμε ενάμιση χρόνο μέχρι τις εκλογές και δεν θέλω να τους απονείμω το βραβείο από τώρα, αλλά προς τα εκεί πάει.
Εσείς υποστηρίξατε τον πόλεμο στο Ιράκ με το επιχείρημα του εκδημοκρατισμού της περιοχής.
Σωστά - όχι για τα όπλα μαζικής καταστροφής. Για μένα ήταν ένας τρόπος να απελευθερωθούν οι Ιρακινοί και να προωθηθεί η δημοκρατία.
Γιατί δεν υποστηρίξατε έναν πόλεμο εναντίον της Βιρμανίας; Είναι μια από τις σκληρότερες δικτατορίες.
Διότι εγώ δεν ήμουν και δεν είμαι νεοσυντηρητικός. Είμαι γνωστός περισσότερο ως φιλελεύθερος κεντρώος. Η θέση μου ήταν απλή: ο Μπους θα ξεκινήσει τον πόλεμο είτε συμφωνώ είτε όχι. Αυτό το έβλεπα ξεκάθαρα. Επομένως, η θέση μου ήταν ότι αν είναι να γίνει, πρέπει να γίνει για τους σωστούς λόγους. Η Βιρμανία δεν είχε τεθεί ως ερώτημα. Αν ο Μπους δεν πήγαινε στο Ιράκ, δεν επρόκειτο να ασχοληθώ. Ποτέ δεν έγραψα για το Ιράκ πριν προκύψει το θέμα.
Γιατί δεν εκμεταλλευτήκατε τη θέση σας για να αντιταχθείτε στον πόλεμο; Αν μου επιτρέπετε μια φορτισμένη έκφραση, δεν θα ήσασταν τώρα καλύτερα με τη συνείδησή σας;
Διότι στην πραγματικότητα πίστευα και ήλπιζα ειλικρινά ότι αν δώσουμε στους Ιρακινούς μια ευκαιρία εκδημοκρατισμού, θα μπορούσαμε να φτιάξουμε ένα καλύτερο μέλλον στην περιοχή. Δηλαδή να υποθέσω ότι η συνείδησή μου θα ήταν σε καλύτερη θέση αν επέτρεπα στο Σαντάμ να συνεχίσει να καταπιέζει και να δολοφονεί; Αυτό μπορεί να ήταν εντάξει με τη δική σας συνείδηση, όχι όμως με τη δική μου. Όσοι είχαν αδιαφορήσει για τα εγκλήματα του Σαντάμ, νομίζω ότι πρέπει να ρωτήσουν επίσης τη συνείδησή τους.
Κάποιοι είχαν προειδοποιήσει για το ενδεχόμενο αποτυχίας του πολέμου. Τους αναγνωρίζετε ότι είχαν δίκιο;
Μα αυτό ακριβώς έκανα και εγώ. Ακόμα και όσοι με κατακρίνουν παραδέχονται ότι όλα τα άρθρα μου πριν τον πόλεμο είχαν προβλέψει τι μπορεί να πάει στραβά. Πρώτος εγώ χρησιμοποίησα τη φράση «αν το σπάσεις, είναι δικό σου». Ο Κόλιν Πάουελ το πήρε από μένα. Κι αυτό διότι ήμουν βαθιά διχασμένος. Από τη μια γνώριζα ότι το ρίσκο ήταν πολύ μεγάλο, από την άλλη γνώριζα ότι η ανταμοιβή θα ήταν εξίσου μεγάλη. Για ένα κλικ, προτίμησα το ρίσκο.
Το έχετε μετανιώσει;
«Μετανιώσει» δεν είναι η σωστή λέξη. Δεν είμαι εγώ που παίρνω τις αποφάσεις. Εγώ είμαι αρθρογράφος. Η δουλειά μας είναι να μιλάμε για τον κόσμο όπως τον βλέπουμε. Μίλησα όσο πιο ειλικρινώς μπορούσα και με τον πιο διαφανή τρόπο. Αυτό για το οποίο μετανιώνω είναι η απίστευτα κακή δουλειά που έκαναν όσοι ήταν σε θέση να πάρουν αποφάσεις. Όπως επίσης μετανιώνω για την στάση κάποιων γειτονικών χωρών, για την απίστευτη αθλιότητα της Αλ Κάιντα και των τρομοκρατών των Σουνιτών που μέρα μπαίνει μέρα βγαίνει τρομοκρατούν αθώους πολίτες οι οποίοι το μόνο που ζητούν είναι μια ευκαιρία να φτιάξουν σωστή κυβέρνηση, και επίσης για πολλούς Ευρωπαίους που κάθονταν στην άκρη και παρακολουθούσαν, λες και το θέμα δεν τους αφορούσε. Επομένως μετανιώνω, αλλά μετανιώνω για πολλά, όχι μόνο για τη θέση μου. Απ’όλα αυτά βέβαια το 90% της ευθύνης ανήκει αναμφίβολα στον Τζορτζ Μπους και την κυβέρνησή του.
Περίεργος τίτλος. Έπαψε ο κόσμος να είναι διχασμένος και άνισος;
Φυσικά δεν εννοώ ότι ο κόσμος είναι ίσος. Εννοώ ότι έχει δημιουργηθεί μια τεχνολογική πλατφόρμα που οδηγεί προς την ισότητα – υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του «είμαι ίσος» και του «γίνομαι ίσος». Αν μιλούσα επιστημονικά, το βιβλίο θα λεγόταν «ο κόσμος γίνεται επίπεδος». Αλλά μερικές φορές θυσιάζεις την ακρίβεια προς όφελος μιας δυνατής μεταφοράς.
Δεν είναι υπερβολική η μεταφορά τη στιγμή που μεγάλες περιοχές του κόσμου παραμένουν αποκλεισμένες από τα θαύματα της τεχνολογίας;
Το ζήτημα είναι προς τα πού οδηγούμαστε. Βάλε στο Google τη φράση «Ο κόσμος δεν είναι επίπεδος» - θα βρεις ένα εκατομμύριο οικονομολόγους να λένε ότι ο Φρίντμαν δεν καταλαβαίνει τον κόσμο. Τον καταλαβαίνω εξαιρετικά. Εγώ ο ίδιος έχω ένα κεφάλαιο στο βιβλίο που λέει ότι ο κόσμος δεν είναι επίπεδος. Το ερώτημα είναι, προς τα πού πάμε; Προς έναν επίπεδο κόσμο ή προς την αντίθετη κατεύθυνση; Θα έλεγα ότι η τάση δείχνει αναμφισβήτητα προς τη δική μου κατεύθυνση.
Πλησιάζουμε; Ή είμαστε ακόμη μακριά;
Ας δούμε ένα άρθρο στους Νιου Γιορκ Τάιμς σήμερα. Ο τίτλος είναι «Σχεδόν δωρεάν λογισμικό από τη Microsoft για τους φτωχούς». Μας λέει ότι η Microsoft θα προσφέρει μια εκδοχή των Windows, του Office και άλλων προγραμμάτων στον αναπτυσσόμενο κόσμο για 3 δολλάρια. Κι ότι την ίδια στιγμή το πρόγραμμα «Ένα λάπτοπ για κάθε παιδί» του Τζον Νεγκρεπόντε ετοιμάζεται να προσφέρει σε εκατομμύρια μαθητές στον κόσμο το γνωστό «λάπτοπ των 100 δολαρίων», που θα τρέχει μια εκδοχή του Linux. Ας σκεφτούμε πόσοι ακόμη θα έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν το δικό τους περιεχόμενο, να το μοιραστούν και να το συνδιαμορφώσουν.
Κι αυτό θα φέρει τις χώρες της Αφρικής στο ίδιο τεχνολογικό επίπεδο με τις ΗΠΑ;
Δεν θα γίνει μέσα σε μια νύχτα. Κοίταξε όμως, πήγα πρόσφατα στην Κένυα για να γράψω για ένα καινούργιο τηλεφωνικό κέντρο. Οι επιχειρήσεις τηλεφωνικών κέντρων έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν θεαματικά στην Κένυα - υπάρχουν πολλοί μορφωμένοι, χαμηλόμισθοι, και αγγλόφωνοι που μπορούν να εργαστούν σ’αυτές. Το πρόβλημα είναι ότι η ανατολική Αφρική δεν συνδέεται στο Ιντερνετ μέσω καλωδίου, αλλά μέσω δορυφόρου, που κάνει το Ίντερνετ πολύ πιο αργό και ακριβό. Μόλις τώρα η Παγκόσμια Τράπεζα ενέκρινε δάνειο και μέσα στον επόμενο χρόνο η περιοχή θα συνδεθεί στο ευρυζωνικό Ιντερνετ μέσω καλωδίου. Θα δημιουργηθούν τεράστιες δυνατότητες.
Θα ωφεληθούν όλοι το ίδιο;
Να δούμε τι έγινε στην Ινδία; Όταν πρωτοπήγα στην Μπάνγκαλορ πριν 15 χρόνια, οδηγούσες ένα τέταρτο έξω από την πόλη και βρισκόσουν πίσω έναν αιώνα. Σήμερα πρέπει να οδηγήσεις μια ώρα. Πριν η Ινδία ακολουθήσει αυτό που αποκαλούμε στρατηγική παγκοσμιοποίησης, τα αποθεματικά της ήταν κάπου εκατό εκατομμύρια δολάρια – μιλάμε για ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους που ζούσαν με αποθεματικά ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Τώρα έχει περίπου 150 δισεκατομμύρια δολάρια, τα οποία δεν οφείλονται σε δάνεια. Οφείλονται στο ότι το κράτος επέτρεψε στους Ινδούς επιχειρηματίες να φτιάξουν εταιρείες. Σκέψου τι απίστευτες ευκαιρίες ανοίγονται τώρα στην Ινδία, τι πόρους έχει να διαθέσει για τους φτωχούς της.
Πώς εξηγείτε τότε ότι η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στον κόσμο μεγαλώνει;
Είναι αλήθεια ότι το χάσμα μεταξύ των μεσαίων στρωμάτων και της κορυφής της πυραμίδας μεγαλώνει. Αλλά η διαφορά μεταξύ των χαμηλών και των μεσαίων στρωμάτων μειώνεται. Σήμερα, για παράδειγμα, στην Ινδία και την Κίνα περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ αυξάνουν το μεροκάματό τους από ένα δολάριο σε δύο, τρία, τέσσερα δολάρια. Επομένως, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, αλλά και περισσότεροι φτωχοί βγαίνουν από τη φτώχεια.
Μια πλευρά του επίπεδου κόσμου είναι η εξαγωγή θέσεων εργασίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Δεν πρόκειται για εκμετάλλευση φτηνών εργατικών χεριών, συχνά με απάνθρωπες συνθήκες εργασίας;
Δεν μιλάω για την παραδοσιακή εξαγωγή θέσεων εργασίας στα εργοστάσια της νοτιοανατολικής Ασίας. Στον επίπεδο κόσμο, οι θέσεις που εξάγονται είναι καλές θέσεις στον τομέα υπηρεσιών. Δίνουν πραγματικές ευκαιρίες στους εργαζομένους και συνήθως πληρώνουν 8 με 10 φορές πάνω από το βασικό μισθό. Πάρε μια χαμηλόμισθη και χαμηλού κύρους δουλειά στην Αμερική, στείλτη στην Ινδία, και έχεις μια υψηλόμισθη θέση εργασίας υψηλού κύρους. Με ωραίο γραφείο, δυνατότητες να αποκτήσεις δεξιότητες και να ανέβεις στην ιεραρχία. Και δεν μιλάω μόνο για τηλεφωνητές. Πολλοί παρέχουν τεχνική βοήθεια για την επισκευή υπολογιστών - άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί στις τεχνικές σχολές της Ινδίας και έχουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους. Πρόσφατα έκανα εγχείριση στο πόδι – πιθανότατα οι ακτινογραφίες μου ψηφιοποιήθηκαν, στάλθηκαν στην Ινδία, και τις επεξεργάστηκε κάποιος Ινδός. Κι όχι μόνο αυτό. Τώρα οι ίδιοι οι Ινδοί εφευρίσκουν καινοτομίες.
Ζούμε πάντως σε μια περίοδο κοινωνικών αναταραχών. Πώς συμβαδίζει ο επίπεδος κόσμος με τους Γάλλους που βγήκαν πέρσι στους δρόμους ή τους Έλληνες φοιτητές που διαμαρτύρονται στην Αθήνα;
Αυτό που χρειάζονται όλοι αυτοί είναι καλές θέσεις εργασίας. Οι καλές θέσεις δημιουργούνται από ανθρώπους καινοτόμους, που συνδυάζουν γνώσεις, ταλέντο και κεφάλαιο. Εγώ δεν λέω πια στο παιδί μου «τελείωσε το φαγητό σου», όπως μου έλεγαν οι δικοί μου γονείς. Στον επίπεδο κόσμο, του λέω «τελείωσε τη μελέτη σου».
Κάποιοι θα έριχναν την ευθύνη στην υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και των παραδοσιακών δικτύων εξασφάλισης της εργασίας.
Να σου πω κάτι χωρίς να προσβληθείς; Είσαι πολύ Ευρωπαίος. Εγώ μιλάω για το πώς θα μεγαλώσουμε την πίτα κι εσύ μιλάς για το ταψί. Το μεγαλύτερο δίχτυ ασφαλείας είναι η δημιουργία καλών θέσεων εργασίας. Γι’αυτό η Ευρώπη βρίσκεται εκεί που βρίσκεται – πάρα πολλοί αναζητούν δίχτυα ασφαλείας αντί να κοιτάξουν πώς θα δημιουργήσουν μια νέα εταιρεία.
Στην Ελλάδα έχουμε τον όρο «η γενιά των 700 ευρώ» - νέοι που δεν καταφέρνουν να βγάλουν περισσότερα από το βασικό μισθό. Δεν φταίνε όμως οι σπουδές τους. Είναι άνθρωποι με Master’s και διδακτορικά.
Η Ελλάδα είναι λίγο στρογγυλή ακόμα. Πέρασα υπέροχα όταν την επισκέφτηκα σε μια περιοδεία - τρελαίνομαι για το φαγητό σας, τη μουσική σας, τον Παρθενώνα. Αλλά δεν έχω την αίσθηση ότι είναι καινοτόμος χώρα. Δεν έχω ψάξει τους λόγους, αλλά παραμένει ακόμη κάπως στον στρογγυλό κόσμο.
Λέτε επομένως να εμπιστευτούμε την τεχνολογία και τις επιχειρήσεις και όλοι θα είναι καλά;
Όχι. Διότι καταλαβαίνω ότι στην μετάβαση σ’έναν επίπεδο κόσμο δεν έχουν όλοι την εκπαίδευση και τις δεξιότητες ν’ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις. Αν θέλουμε να διατηρήσουμε την κοινωνική αρμονία, πρέπει βέβαια να δημιουργήσουμε ένα σύστημα που θα προστατεύει και θα δίνει ευκαιρίες σε όσους χρειάζονται βοήθεια να συμμετάσχουν στον επίπεδο κόσμο. Αλλά πρέπει να δώσουμε ευκαιρίες και στους καινοτόμους, τους επιχειρηματίες και αυτούς που διαθέτουν το κεφάλαιο. Και τα δύο.
Αυτό ακούγεται καλύτερο.
Θα σου εκμυστηρευτώ κάτι. Δεν φταίω εγώ. Εγώ απλά έγραψα ένα βιβλίο. Το λέω γιατί πολλοί πιστεύουν ότι εγώ δημιούργησα τον επίπεδο κόσμο. Ούτε τον δημιούργησα, ούτε μπορώ να τον σταματήσω. Κανείς δεν μπορεί να τον σταματήσει χωρίς τεράστιο κόστος για την ανθρωπότητα. Περνάω λοιπόν όλη μου τη ζωή αναζητώντας τρόπους πώς θα αποκομίσω το καλύτερο σ’αυτόν τον κόσμο και πώς θα προστατευτώ από το χειρότερο. Γιατί, όταν ο κόσμος είναι επίπεδος, ό,τι μπορεί να γίνει, θα γίνει. Η μόνη ερώτηση είναι αν θα γίνει από σένα ή σε σένα. Γι’αυτό και δεν είμαι πια απλά ένας οπαδός του ελεύθερου εμπορίου. Είμαι ένας φανατικός, τρελαμένος, αγριεμένος οπαδός του ελεύθερου εμπορίου. Διότι ποιος θα κερδίσει στον κόσμο; Η χώρα που είναι περισσότερο ανοιχτή στις εξελίξεις, που πιάνει πρώτη τα σημάδια, και δίνει στους ανθρώπους της τη δύναμη να κάνουν κάτι πριν τους το κάνουν οι άλλοι.
Η τρομοκρατία πώς συμβαδίζει μ’αυτόν τον κόσμο;
Το ζήτημα είναι ότι όταν ο κόσμος είναι επίπεδος για την IBM, είναι επίπεδος και για την Αλ Κάιντα. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ιστοσελίδες τους για να βρουν νέα μέλη και να εμπνεύσουν τους οπαδούς τους. Επίσης, στο Ιντερνετ το αίσθημα κατωτερότητας μεταδίδεται με μεγαλύτερη ταχύτητα– βλέπεις πόσο πίσω είσαι κι αυτό μπορεί να σε εξοργίσει. Πρόκειται για πραγματικό πρόβλημα.
Μας βοηθά να το αντιμετωπίσουμε ο γνωστός «πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας» της κυβέρνησης Μπους;
Μέχρι τώρα δεν έχει βοηθήσει σε καμία περίπτωση.
Πώς θα χαρακτηρίζατε την προεδρία Μπους με μια φράση;
Έχει τη δυνατότητα να μείνει στην ιστορία ως η χειρότερη προεδρία στην ιστορία των ΗΠΑ. Έχουμε ενάμιση χρόνο μέχρι τις εκλογές και δεν θέλω να τους απονείμω το βραβείο από τώρα, αλλά προς τα εκεί πάει.
Εσείς υποστηρίξατε τον πόλεμο στο Ιράκ με το επιχείρημα του εκδημοκρατισμού της περιοχής.
Σωστά - όχι για τα όπλα μαζικής καταστροφής. Για μένα ήταν ένας τρόπος να απελευθερωθούν οι Ιρακινοί και να προωθηθεί η δημοκρατία.
Γιατί δεν υποστηρίξατε έναν πόλεμο εναντίον της Βιρμανίας; Είναι μια από τις σκληρότερες δικτατορίες.
Διότι εγώ δεν ήμουν και δεν είμαι νεοσυντηρητικός. Είμαι γνωστός περισσότερο ως φιλελεύθερος κεντρώος. Η θέση μου ήταν απλή: ο Μπους θα ξεκινήσει τον πόλεμο είτε συμφωνώ είτε όχι. Αυτό το έβλεπα ξεκάθαρα. Επομένως, η θέση μου ήταν ότι αν είναι να γίνει, πρέπει να γίνει για τους σωστούς λόγους. Η Βιρμανία δεν είχε τεθεί ως ερώτημα. Αν ο Μπους δεν πήγαινε στο Ιράκ, δεν επρόκειτο να ασχοληθώ. Ποτέ δεν έγραψα για το Ιράκ πριν προκύψει το θέμα.
Γιατί δεν εκμεταλλευτήκατε τη θέση σας για να αντιταχθείτε στον πόλεμο; Αν μου επιτρέπετε μια φορτισμένη έκφραση, δεν θα ήσασταν τώρα καλύτερα με τη συνείδησή σας;
Διότι στην πραγματικότητα πίστευα και ήλπιζα ειλικρινά ότι αν δώσουμε στους Ιρακινούς μια ευκαιρία εκδημοκρατισμού, θα μπορούσαμε να φτιάξουμε ένα καλύτερο μέλλον στην περιοχή. Δηλαδή να υποθέσω ότι η συνείδησή μου θα ήταν σε καλύτερη θέση αν επέτρεπα στο Σαντάμ να συνεχίσει να καταπιέζει και να δολοφονεί; Αυτό μπορεί να ήταν εντάξει με τη δική σας συνείδηση, όχι όμως με τη δική μου. Όσοι είχαν αδιαφορήσει για τα εγκλήματα του Σαντάμ, νομίζω ότι πρέπει να ρωτήσουν επίσης τη συνείδησή τους.
Κάποιοι είχαν προειδοποιήσει για το ενδεχόμενο αποτυχίας του πολέμου. Τους αναγνωρίζετε ότι είχαν δίκιο;
Μα αυτό ακριβώς έκανα και εγώ. Ακόμα και όσοι με κατακρίνουν παραδέχονται ότι όλα τα άρθρα μου πριν τον πόλεμο είχαν προβλέψει τι μπορεί να πάει στραβά. Πρώτος εγώ χρησιμοποίησα τη φράση «αν το σπάσεις, είναι δικό σου». Ο Κόλιν Πάουελ το πήρε από μένα. Κι αυτό διότι ήμουν βαθιά διχασμένος. Από τη μια γνώριζα ότι το ρίσκο ήταν πολύ μεγάλο, από την άλλη γνώριζα ότι η ανταμοιβή θα ήταν εξίσου μεγάλη. Για ένα κλικ, προτίμησα το ρίσκο.
Το έχετε μετανιώσει;
«Μετανιώσει» δεν είναι η σωστή λέξη. Δεν είμαι εγώ που παίρνω τις αποφάσεις. Εγώ είμαι αρθρογράφος. Η δουλειά μας είναι να μιλάμε για τον κόσμο όπως τον βλέπουμε. Μίλησα όσο πιο ειλικρινώς μπορούσα και με τον πιο διαφανή τρόπο. Αυτό για το οποίο μετανιώνω είναι η απίστευτα κακή δουλειά που έκαναν όσοι ήταν σε θέση να πάρουν αποφάσεις. Όπως επίσης μετανιώνω για την στάση κάποιων γειτονικών χωρών, για την απίστευτη αθλιότητα της Αλ Κάιντα και των τρομοκρατών των Σουνιτών που μέρα μπαίνει μέρα βγαίνει τρομοκρατούν αθώους πολίτες οι οποίοι το μόνο που ζητούν είναι μια ευκαιρία να φτιάξουν σωστή κυβέρνηση, και επίσης για πολλούς Ευρωπαίους που κάθονταν στην άκρη και παρακολουθούσαν, λες και το θέμα δεν τους αφορούσε. Επομένως μετανιώνω, αλλά μετανιώνω για πολλά, όχι μόνο για τη θέση μου. Απ’όλα αυτά βέβαια το 90% της ευθύνης ανήκει αναμφίβολα στον Τζορτζ Μπους και την κυβέρνησή του.
-*-
