Η τέχνη εξεγείρεται: Έφοδος στα θέατρα - οι δρώντες, οι υποστηρικτές, οι πολέμιοι

[Εψιλον, 15/3/09]

 Μπήκαν σε όσα θέατρα του κέντρου της Αθήνας βρίσκονταν στο δρόμο τους, ανέβηκαν την ώρα της παράστασης στη σκηνή με πλακάτ, διάβασαν ένα κείμενο που καλούσε τους θεατές να ενεργοποιήσουν τις συνειδήσεις τους και αποχώρησαν αφήνοντας ηθοποιούς και θεατές απορημένους. Η ομάδα των σπουδαστών δραματικών σχολών αποτέλεσε με τις δράσεις της ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο των γεγονότων του Δεκεμβρίου, διχάζοντας θεατρόφιλους, θεατρανθρώπους, δημοσιογράφους και διανοούμενους.


Τι ήταν η παρέμβαση; Μια βίαιη επίθεση απολίτιστων στην «ουσία της ίδιας της δημοκρατίας... [στην] ελευθερία σκέψης, λόγου και έκφρασης που αντιπροσωπεύει η τέχνη», όπως έγραψαν τρεις συγγραφείς σε επιστολή τους στον Τύπο για το θέμα; Ή μια δυναμική επαναδιεκδίκηση ακριβώς της ίδιας της ουσίας της δημοκρατίας, σε εποχές που η εξουσία δείχνει το βίαιο και αυταρχικό της πρόσωπο, που η κοινωνία βρίσκεται σε μείζονα αναταραχή και η τέχνη δείχνει περί άλλα να τυρβάζει; Τελικά, σε συνθήκες κοινωνικού αναβρασμού, ποια είναι η θέση του θεάτρου σε σχέση με όσα συμβαίνουν έξω από την αίθουσα;

Σήμερα δίνουν τη δική τους απάντηση τέσσερεις από τους φοιτητές δραματικών σχολών που μετείχαν στην παρέμβαση, η Ρόζα Αγγελή, η Κλεοπάτρα Μάρκου, ο Γιώργος Σαπουντζόγλου και η Ντίνα Σταματοπούλου (εκπροσωπώντας μόνο τον εαυτό τους, όπως ζήτησαν να διευκρινιστεί) και πέντε άνθρωποι του θεάτρου, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, ο Ηλίας Λογοθέτης, ο Χρήστος Λούλης και η Μάνια Παπαδημητρίου. Δύο απ' αυτούς υπήρξαν «στόχοι» των παρεμβάσεων, ενώ οι άλλοι τρεις θα ήθελαν να έχουν υπάρξει...

____________

ΡΟΖΑ ΑΓΓΕΛΗ, ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΜΑΡΚΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΠΟΥΝΤΖΟΓΛΟΥ, ΝΤΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

Γιατί κάνατε την παρέμβαση;

Ν. Οι τηλεοράσεις δεν κάλυψαν αυτά που θέλαμε να πούμε και θελήσαμε να απευθυνθούμε απευθείας στον κόσμο. Το κλίμα των ημερών ήταν αυτό της σύγκρουσης. Αναζητήσαμε, λοιπόν, τον τρόπο να κάνουμε τη σύγκρουση δυναμικά, χωρίς όμως χρήση βίας.

Κ. Γι' αυτό και συζητούσαμε στις συνελεύσεις πολλές ώρες και διαφωνούσαμε. Μπορούμε εμείς, που θέλουμε να ασχοληθούμε με το θέατρο, να διακόψουμε ηθοποιούς την ώρα της παράστασης, για την οποία οι θεατές έχουν πληρώσει εισιτήριο; Τελικά, αποφασίστηκε να μπούμε όσο πιο αθόρυβα, με πλακάτ κι ένα κείμενο που θα διαβάσουμε, και να φύγουμε χωρίς φασαρία.

Ρ. Διαφορετικά, τι; Θα μέναμε κλεισμένοι εφτά ώρες κάθε μέρα στις σχολές μας και θα κάναμε σαν να μη συμβαίνει τίποτα;

Κ. Και πριν γίνει η δολοφονία υπήρχαν θέματα που μας προβλημάτιζαν και θέλαμε να φέρουμε στο προσκήνιο. Υπήρχε μια συσσώρευση χρόνων κι έγινε ένα τσαφ και εξερράγη το ηφαίστειο.

Γ. Δεν ήταν, όμως, μόνο ένα ξέσπασμα οργής. Ηταν και κοινωνικός προβληματισμός για ζητήματα που μας απασχολούν όλους. Παιδεία, ανεργία, ανασφάλεια. Και υπήρχε ένα παρελθόν. Συζητούσαμε με παιδιά από άλλες σχολές, με ηθοποιούς που βρίσκαμε στις πορείες, με τους καθηγητές μας στις σχολές, και σιγά σιγά οδηγηθήκαμε σ' αυτήν την απόφαση.

Γιατί δεν κάνατε την παρέμβαση πριν από την παράσταση ή στο τέλος;

Ρ. Δεν ξέρω αν θα είχε νόημα τότε. Είναι πράξη να διακόψεις μια παράσταση κι εμείς θέλαμε να κάνουμε μια δυναμική πράξη, ανάλογη με την ένταση των ημερών.

Κ. Το τι χαρακτηρίζεται βίαιο είναι πολύ σχετικό. Για κάποιον βία μπορεί να είναι το σπάσιμο μιας τζαμαρίας, για άλλον η διακοπή μιας παράστασης ή το ότι είπαμε τα δικά μας κάλαντα στο Σύνταγμα και μείναμε ακινητοποιημένοι στην Ερμού και στο αεροδρόμιο.

Ρ. Πάντως, δεν είχαμε την πρόθεση να προσβάλουμε. Δεν θέλαμε να πούμε ότι εμείς είμαστε οι έξυπνοι και οι προβληματισμένοι και αυτοί οι απαίδευτοι. Οσα είπαμε, απευθύνονταν πρώτα απ' όλα σ' εμάς τους ίδιους.

Κάποιους ενόχλησε το «Σκατά στους κουλτουριάρηδες» που γράφτηκε με σπρέι στο φουαγέ του Εθνικού.

Ν. Δεν το γράψαμε εμείς. Η παρέμβαση στο Εθνικό έγινε μετά τη μεγάλη συναυλία στα Προπύλαια και κατέβηκαν άτομα από πολλούς χώρους. Εμείς δεν είχαμε σκοπό να γράψουμε τέτοιο σύνθημα, διότι μπορεί να παρερμηνευτεί πολύ εύκολα.

Γ. Δεν μας εκφράζει που γράφτηκε το σύνθημα, όπως δεν μας εκφράζει και ο σεκιουριτάς που υπάρχει τώρα στο Εθνικό. Από την άλλη, η παρέμβασή μας ήταν -εκτός των άλλων- μια κριτική στις δομές του μεγαλύτερου μέρους του θεάτρου.

Ν. Με προβληματίζει, για παράδειγμα, το ότι το Εθνικό έχει πέντε σκηνές και δεν διαθέτει τη μία σε μικρότερες ομάδες. Το ότι οι ηθοποιοί θεωρούνται αναλώσιμοι. Το ότι κάνεις ένα μήνα πρόβες, δύο μήνες παράσταση, και μετά αρχίζεις το επόμενο έργο.

Ρ. Σαν να είσαι δημόσιος υπάλληλος. Διεκπεραιωτικά.

Πώς είδατε την κριτική που σας έγινε;

Ν. Μου φάνηκε ότι κάποιοι βγήκαν και μίλησαν για την κορυφή του παγόβουνου. Δεν είδα, για παράδειγμα, τους τρεις που έγραψαν την επιστολή να γράφουν και μια επιστολή για όλα όσα έγιναν. Εκεί θα το παραδεχόμουν, κι ας μας καταδίκαζαν.

Ρ. Τα περισσότερα ΜΜΕ, από τα λίγα που ασχολήθηκαν, παραποίησαν το γεγονός. Εδωσαν την εικόνα ότι μαζεύτηκαν εκατό τραμπούκοι να διακόψουν τη "Μήδεια". Η αλήθεια είναι ότι μαζεύτηκαν εκατό σπουδαστές δραματικών σχολών, που το ίδιο βράδυ μπήκαν σε όλα τα θέατρα.

Κάποιοι είδαν τις παρεμβάσεις περισσότερο ως «επίδειξη επαναστατικής γυμναστικής. Με την έννοια ότι οι θεατές μιας παράστασης είναι ήδη υπο- ψιασμένοι.

Ν. Αμα οι θεατές των παραστάσεων της Αθήνας ήταν τόσο υποψιασμένοι, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Για μένα είναι συντηρητική η άποψη που διατυπώθηκε στον Τύπο για την κατάληψη της Λυρικής - ότι δεν πειράζουμε τον Βέρντι και τον Πουτσίνι. Πειράζεις τα πάντα αν έχεις κάτι να πεις.

Τελικά, τι πέτυχαν οι παρεμβάσεις;

Κ. Σημασία έχει ότι δημιουργήθηκε κάτι στην ατμόσφαιρα. Εβλεπες κάποιους βουρκωμένους, κάποιους που ένιωθαν άβολα και στριφογύριζαν στις θέσεις τους, κάποιους που δυσανασχετούσαν. Υπήρχε πολύ έντονη ενέργεια. Τι την έκανε ο καθένας είναι δικό του θέμα.

Ν. Εγινε και διάλογος μεταξύ των θεατών. Για μένα αυτό ήταν το πιο ενδιαφέρον.

Ρ. Και πέντε από τους διακόσιους θεατές μιας παράστασης αν προβληματίσαμε, ήταν μεγάλη επιτυχία.

Γ. Ηταν και για μας μια διαδικασία αυτοανακάλυψης. Το ότι άτομα ηλικίας 18 με 30 από έναν χώρο βρεθήκαμε και συζητήσαμε κοινούς μας προβληματισμούς δημιουργεί νέες βάσεις ως προς την αντιμετώπιση του θεάτρου και της κοινωνικής ζωής.

Ρ. Οταν είδα στη συνέλευση τόσα παιδιά, δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου. Πρώτη φορά συγκεντρώθηκαν σπουδαστές δραματικών σχολών. Οι περισσότεροι είμαστε από ιδιωτικές σχολές με ακριβά δίδακτρα και έπρεπε να χάσουμε μαθήματα. Ηταν δύσκολο.

Κ. Βάλαμε, μάλιστα, στην άκρη τις πολιτικές και κομματικές ιδεολογίες μας. Οσες φορές ήρθαν εκπρόσωποι από το ΣΕΗ να μας καθοδηγήσουν, δεν τους δεχτήκαμε, γιατί δεν θέλαμε να μας οδηγήσουν προς συγκεκριμένη κομματική κατεύθυνση.

Ετοιμάζετε κι άλλες παρεμβάσεις;

Κ. Η επιθυμία να κάνουμε κάτι δεν έχει κατακαθίσει. Γιατί δεν έχει αλλάξει κάτι.

Ν. Δημιουργήθηκε ένα ρεύμα που δείχνει ότι κάποια άτομα και κάποιες συλλογικότητες δεν θέλουν πια να είναι αμέτοχοι.

Γ. Εχει αρχίσει να διαμορφώνεται μια νέα στάση διεκδικητική, χωρίς μεσάζοντες, όπως έγινε στην Κυψέλη για το ξερίζωμα των δέντρων ή με τους αγρότες στην Κρήτη. Ο κόσμος παίρνει πια πρωτοβουλίες. Υπάρχουν οι αιτίες που θα μας οδηγήσουν να κάνουμε πάλι κάτι. Οσο υπάρχουν λόγοι, θα γίνονται πάντα δράσεις.

___________

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΟΥΛΗΣ

Τι συνέβη στην παράσταση; 

Είχαμε ξεκινήσει και, κάποια στιγμή, γύρω στα δέκα λεπτά, ακούσαμε έναν θόρυβο στο βάθος και καταλάβαμε ότι μάλλον έρχονται τα παιδιά. Γιατί είχαμε την πληροφορία ότι μπορεί να έρθουν. Είχαν μπει στην είσοδο, προχώρησαν χωρίς φασαρία και πολύ ευγενικά διέκοψαν την παράσταση. Ζήτησαν να πουν κάτι. Τους αφήσαμε, ανέβηκαν όλοι πάνω στη σκηνή και διάβασαν ένα κείμενο. Ο,τι έγινε ήταν πολύ απλό, καθόλου βίαιο, καθόλου προσβλητικό. Ηταν αξιοπρεπέστατο.

Πήρατε κι εσείς το λόγο. 

Δεν πήρα θέση υπέρ ή κατά, διότι δεν είναι σωστό όταν φοράς το κοστούμι του ρόλου να κάνεις δίδαγμα στο κοινό. Μου φάνηκε, όμως, ότι θα φεύγανε, θα έπεφτε ένα χειροκροτηματάκι και θα συνεχίζαμε χωρίς να έχει γίνει τίποτα. Ενιωσα την ανάγκη να υπενθυμίσω κι ο ίδιος στον εαυτό μου ότι αυτό δεν είναι διαφημιστικό διάλειμμα, να περάσει χωρίς ίχνος.

Τι σήμαινε για σας η παρέμβαση; 

Κάνεις μια παράσταση και μέσα στην τέχνη σου προσπαθείς να βάλεις ζωή. Και ξαφνικά, χωρίς να σε ρωτήσει, μπαίνει μέσα η ίδια η ζωή και δίνει στην παράσταση ένα άλλο νόημα. Και λες: τώρα κάνω πίσω και βλέπω τη ζωή να δρα. Ακόμα κι αν η διακοπή της παράστασης είναι σοκαριστική για τον ηθοποιό, ήταν πολύ ωραίο που το θέατρο έγινε βήμα για νέους ανθρώπους που νιώθουν ότι δεν έχουν βήμα. Μας έβαλε λίγο κι εμάς στο παιχνίδι. Ενιωθα ότι κάναμε τη δουλειά μας και δεν είχαμε καταλάβει τίποτα. Ζούμε τελευταία μια μαλακία του Ελληνα, έχουμε όλοι αφεθεί στον χειρότερό μας εαυτό. Κι αυτή ήταν μια κίνηση ενάντια στη μαλακία. Λίγο ξυπνήσαμε, ρε παιδί μου.

Πώς είδατε τις αντιδράσεις; 

Το πιο σημαντικό τι είναι; Να κατακρίνουμε τα τέσσερα-πέντε λάθη που μπορεί να έγιναν ή να πούμε πάλι καλά που έγινε κάτι; Ο πολιτισμός δεν έχει να κάνει με το μη μού άπτου. Δεν είναι να βρισκόμαστε, να πίνουμε τσάι και να λέμε ποιήματα. Νομίζω ότι οι περισσότεροι που αντέδρασαν στάθηκαν στο ύψος ενός ενηλίκου που βρίζει τα παιδιά που παίζουν στη γειτονιά επειδή δεν μπορεί να κοιμηθεί το μεσημέρι. Αλλά τι να κάνουμε; Τα παιδιά πρέπει να παίξουν, κι ας γίνει και λίγο χαμός.

__________

ΗΛΙΑΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ

Τι συνέβη στη δική σας παράσταση; 

Ενώ η παράσταση έχει μια μυσταγωγία, κατά την ώρα που η μάνα ήταν έτοιμη να βγάλει την κραυγή για το θάνατο της κόρης της, μπήκε μια ομάδα με ποδοβολητά αλόγων, απλώσανε πανό, μας καλύψανε με τα κορμιά τους, και είπανε δυο αρλούμπες, κραυγάζοντας σαν Μάου Μάου. Εγώ, επειδή είμαι ψημένος σ' αυτά, συνέχισα το κείμενο, και αυτοί τότε άρχισαν να ουρλιάζουν τόσο πολύ, όπου ήταν πια λες και τους σφάζανε. Με μανία.

Το θεωρήσατε προσβολή; 

Παμμέγιστη προσβολή. Τη μεγαλύτερη που μπορεί να κάνει κανείς, να μπει σε μια παράσταση για την οποία δεν έχει μοχθήσει, που δεν του ανήκει, που δεν έχει οικονομικές διαφορές μαζί της. Αν ήθελαν να κάνουν κάτι, να πήγαιναν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους εκεί που τους δίνουν τρεις κι εξήντα και πολλές φορές παίζουν τζάμπα.

Δεν τους περιμένατε; 

Οι πληροφορίες που είχαμε εμείς από φοιτητές που βοηθάνε στη δική μας την παράσταση είναι ότι θα έρχονταν ή στο τέλος της παράστασης ή στην αρχή, όπου μάλιστα θα κάθονταν να δουν την παράσταση. Και τότε, βέβαια, κι εμείς θα χειροκροτάγαμε. Οχι, όμως, στα μισά της παράστασης και στα ευαίσθητα σημεία.

Κάποιοι λένε: «Εδώ σκοτώθηκε ένα παιδί και μια συνδικαλίστρια ποτίστηκε βιτριόλι· τι έγινε που διακόπηκε μια παράσταση; 

Γι' αυτό που έγινε με την Κούνεβα έπρεπε να έχει πέσει η κυβέρνηση. Είναι ντροπή για τον πολιτισμό της Ελλάδας. Αυτή η οσμή βρασμένης κότας που διαποτίζει όλο τον πολιτισμό αυτόν, από την κυβέρνηση μέχρι τον καθένα, δεν μπορεί να πάει άλλο. Αλλά εδώ δεν ντρέπεται η χώρα η ίδια για την κατάντια της, θα ντραπώ εγώ επειδή παίζω Βυζηινό; Οχι, βέβαια.

Πώς σας φάνηκαν οι κινητοποιήσεις του Δεκεμβρίου; 

Τα νιάτα που βγήκαν στους δρόμους τον Δεκέμβριο δεν μπορείς να μην τα καμαρώνεις που είναι γεμάτα ζωή. Δημιούργησαν μια ελπίδα ότι ένα μέλλον μπορεί να είναι καλύτερο, αν θίξει λίγο τον εγκέφαλο αυτών των χαλβάδων που μας κυβερνάνε. Μακάρι και η εκδήλωση των παιδιών στα θέατρα να είχε κάποιο στόχο. Δυστυχώς, δεν είχε.

__________

ΜΑΝΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Πώς θα αντιδρούσατε αν διέκοπταν τη δική σας παράσταση; 

Πληροφορήθηκα ότι τα παιδιά θα έρχονταν· δεν ήρθαν, και στενοχωρήθηκα. Ηθελα να είχαν έρθει και σ' εμάς. Ημασταν έτοιμοι να χωρέσουμε τα αιτήματά τους στην παράστασή μας. Κι όταν δεν ήρθαν, διαβάσαμε μόνοι μας το ψήφισμά τους. Αλίμονο αν χώροι σαν τις θεατρικές σκηνές γίνονταν απροσπέλαστοι σε ενέργειες που διαδηλώνουν την ανησυχία και την οργή των νέων ανθρώπων απέναντι στην αδικία. Οταν περισσεύει η οργή, δεν γίνεται το θέατρο να παραμένει ανεπηρέαστο.

Τι σήμαιναν για σας οι παρεμβάσεις; 

Νομίζω πως ήταν μια κίνηση συμβολική από τους σπουδαστές των δραματικών σχολών προς τους μελλοντικούς εργασιακούς τους χώρους, μέσα στους οποίους, λόγω συνθηκών, μπορεί και να μην καταφέρουν να μπουν ποτέ.

Τόσο άσχημα; 

Ναι. Τα χρήματα που δίνονται στο θέατρο και που, ούτως ή άλλως, ήταν ελαχιστότατα, γίνονται ακόμα πιο λίγα. Το τοπίο περιορίζεται σε ολοένα λιγότερα χέρια που αποτελούν την παρέα ενός και μόνο σαλονιού, με διασυνδέσεις με την κυβέρνηση και το εξωτερικό. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα το θέατρο θα αποτελεί τέχνη πολυτελείας, που θα την εξασκούν μόνον όσοι θα έχουν τη δυνατότητα να την πληρώνουν. Εχουν δίκιο να φωνάζουν τα παιδιά· πρέπει να φωνάζουμε κι εμείς μαζί τους.

Κάποιοι υπαινίχθηκαν ότι ήταν φασιστική πράξη και μίλησαν για επίδειξη επαναστατικής γυμναστικής.

Σε καμία περίπτωση δεν αισθάνθηκα τις παρεμβάσεις ως κάτι φασιστικό. Για όνομα του Θεού, αυτά είναι υστερίες. Οσο για την "επαναστατική γυμναστική", είναι προτιμότερη από τον καναπέ, την τηλεόραση και τους φραπέδες.

Πώς είδατε την κάλυψη των παρεμβάσεων στα ΜΜΕ; 

Ηταν ανύπαρκτη από την τηλεόραση. Μόνο το ραδιόφωνο είπε κάτι και, φυσικά, το διαδίκτυο, που είναι και το μόνο μέσο πληροφόρησης που αξίζει τον κόπο σ' αυτά τα ζητήματα. Τα παραδοσιακά ΜΜΕ κάνουν το τυπικό. Στην αρχή καλύπτουν μουδιασμένα, ύστερα σύμφωνα με την ορμή των δημοσιογράφων και το συναίσθημά τους υπερθεματίζουν, οπότε βλέπεις κάποιες ενδιαφέρουσες αντικανονικότητες να λαμβάνουν χώρα. Στη συνέχεια, οργανώνονται οι γραμμές και αρχίζει η αυτολογοκρισία και η προπαγάνδα. Τώρα μοιάζει να παίζουμε το έργο "Βγάλτε τους όλους κουκουλοφόρους και, αν είναι δυνατόν, τρομοκράτες - για να τελειώνουμε με τις εξεγέρσεις".

Γιατί αυτό; 

Διότι η Πολιτεία, γνωρίζοντας καλά ότι ο πολίτης έχει κάθε λόγο να είναι θυμωμένος και να κατέβει στο δρόμο, σπεύδει να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για να τον μαντρώνει με τον αντιτρομοκρατικό νόμο. Πρέπει, όμως, πρώτα να ετοιμάσει το έδαφος. Και τα ΜΜΕ βοηθούν σ' αυτό.

__________

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Πώς είδατε τις παρεμβάσεις; 

Μόνο καμάρι και υπερηφάνεια πρέπει να νιώθουν οι άνθρωποι του θεάτρου που κάποιοι μεταξύ μας, βεβαίως νεότεροι, βρίσκουν αυτούς τους τρόπους έκφρασης και συμμετοχής. Οταν τα πράγματα είναι τόσο τρομακτικά, με τη δολοφονία ενός δεκαπεντάχρονου από κρατικό υπάλληλο, οι δυναμικές κινητοποιήσεις είναι ό,τι πιο αναμενόμενο και φυσικό. Αρκετός λαπάς έχει πέσει στην εποχή μας. Είναι ελπιδοφόρο που κάποιοι ταρακουνήθηκαν.

Ακόμη και με τη διακοπή μιας παράστασης; 

Δεν πειράζει, ας διακόπτεται και μια παράσταση πότε πότε. Μας διακόπτουν τόσα πράγματα στη ζωή μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλά από τα νέα παιδιά εισέπραξαν τη δολοφονία ως προσωπική τους απώλεια. Αντιμετώπισαν πρώτη φορά το θάνατο μπροστά τους - και με τόσο ωμό και κυνικό τρόπο.

Και μετά τι; 

Αν ξέραμε πού θα οδηγήσει μια εξέγερση, θα ήταν πολύ καλά. Μήπως μετά το Πολυτεχνείο ήρθε η βαθύτερη δημοκρατία ή ο σοσιαλισμός; Ολα αυτά ενέχουν και μια ουτοπία. Και ο άνθρωπος έχει πολύ έντονη την ανάγκη της ουτοπίας.

Εσείς πώς θα αντιδρούσατε αν διακοπτόταν η δική σας παράσταση; 

Εγώ νιώθω πολύ περήφανος που από την ομάδα των ηθοποιών του Νέου Κόσμου πρωτοβγήκε ένα κείμενο που συνυπέγραψαν και άλλοι ηθοποιοί και διαβαζόταν σε όλα τα θέατρα στο τέλος των παραστάσεων. Η διακοπή θα ήταν ένα ερέθισμα πολύ δημιουργικό, ένα έναυσμα για διάλογο μεταξύ θεατών και ηθοποιών, ειδικά όταν πρόκειται για τόσο κορυφαία γεγονότα. Δεν είμαι σίγουρος ότι βλέπω το νόημα μιας τέτοιας παρέμβασης σήμερα, ύστερα από τόσον καιρό. Τα πράγματα έχουν άλλη αξία μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Πώς είδατε τις εχθρικές αντιδράσεις; 

Προήλθαν, ως επί το πλείστον, από το είδος του φιλότεχνου που θέλει ν' απολαύσει απερίσπαστος το cd του, τη συναυλία του και το θέατρό του, χωρίς να πάρει χαμπάρι τι συμβαίνει στην κοινωνία. Είναι ένας απολίτικος βαθύτατος συντηρητισμός. 

___________

ΜΙΧΑΗΛ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ

Κάποιοι αναρωτήθηκαν για τους διαμαρτυρόμενους «τι δουλειά έχουν στα θέατρα. 

Και τι δουλειά έχουν στα θέατρα οι θεατές τέτοιες στιγμές; Υπάρχει ένα γεγονός, όπως η Κούνεβα, που δεν ξέρω πώς δεν έχει σταματήσει ο χρόνος, πώς δεν στέκει λίγο η Ιστορία, να πει: "Στοπ, ενός λεπτού σιγή". Κι εμείς ασχολούμαστε μην τυχόν ταράχτηκε η ηρεμία των θεατών μιας παράστασης. Την οποία, άλλωστε, στην ουσία οι σπουδαστές δεν διέκοψαν. Προσέθεσαν κάτι εκεί μέσα, έδωσαν μιαν ακόμα γωνία θέασης - που πιστεύουν, αν θέλετε, ότι η παράσταση δεν δίνει.

Ηταν, επομένως, σκόπιμες οι παρεμβάσεις; 

Η κάθε γενιά σε κάθε εποχή, με βάση τα δικά της εφόδια, πρέπει να βρίσκει τους δικούς της τρόπους να παρεμβαίνει. Αν αυτοί οι τρόποι είναι ευτυχείς ή ατυχείς, θα θεωρούσα τον εαυτό μου ανόητο να το κρίνει - και, μάλιστα, τόσο μεταγενέστερα. Αλλά να σας πω και κάτι: οποιαδήποτε μορφή πολιτικής αντίδρασης είναι τα ρέστα. Το υπόλοιπο από μια συμπίεση. Από κει και πέρα, τα προϊόντα αυτής της αντίδρασης μένει να εκτιμηθούν, πρώτα από τους ιστορικούς και, δεύτερο, από τους ίδιους που τα παράγουν, για να τα βελτιώσουν, όπως βελτιώνει κανείς μια παράσταση από φορά σε φορά.

Πώς είδατε τις αντιδράσεις στην παρέμβαση; 

Λυπάμαι που το λέω, αλλά όταν χάνεις το παιχνίδι της νεότητας, εκεί χάνονται πολλά. Και δεν εννοώ τη νεότητα με όρους ηλικίας. Αλλωστε, η τέχνη αυτό που προσπαθεί να κερδίσει είναι το δικαίωμα σε μια διαρκή νεότητα και σ' ένα διαρκές παίγνιο, το οποίο χάνεται με την κοινωνική αλλοτρίωση όσο μεγαλώνουμε. Οπότε, και από αυτήν την πλευρά, τα παιδιά μάς υπενθύμισαν κάτι.

Κάποιοι μίλησαν για πράξη απολίτιστων. 

Προτιμώ τους απολίτιστους από τους πολιτισμένους, ξέρετε. Τις περισσότερες φορές είναι πολύ πιο κοντά στην ουσία της φύσης. Αλίμονο, σε λίγο θα μας εξηγούν πώς να αντιδρούμε και ποιο είναι το πολιτικώς ορθόν, τη στιγμή που το δικό τους πολιτικώς ορθόν είναι αυτό προς το οποίο αντέδρασαν τα παιδιά, αυτό που έχει δημιουργήσει όλη αυτή η γελοιότητα εντός της οποίας κολυμπούμε. Επειδή κάποια από τα παιδιά είναι φοιτητές μου, νομίζω ότι αυτή η εμπειρία τούς έχει ωριμάσει ως καλλιτέχνες. Τους υποχρέωσε να πάρουν θέσεις φιλοσοφικές και πολιτικές, τις οποίες προσπάθησαν να κοινοποιήσουν. Αν οι καλλιτέχνες δεν συνδιαλέγονται με το χρόνο και την ιστορία, άρα και με την πολιτική και την κοινωνία, είναι χαμένοι από χέρι.

-*-