Φιλίπ Ντιάζ: Τη φτώχεια τη συντηρεί ο νεοφιλελευθερισμός του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας

[Εψιλον, 12/10/08]


Για τη φτώχεια ακούγονται διάφορες ερμηνείες. Φταίνε, λένε, οι γεωκλιματικές συνθήκες (το μεγάλο υψόμετρο της Βολιβίας) ή η ανθρώπινη φύση (η τεμπελιά των Αφρικανών) ή μια μεγάλη κακοτυχία (σεισμοί, καταποντισμοί). Και μπορεί, λένε, να αντιμετωπιστεί με λιπάσματα και τεράστιες κουνουπιέρες, απλωμένες στις καλλιέργειες του Τρίτου Κόσμου, ή με ιδιωτικοποιήσεις και με ξένες επενδύσεις που θα δημιουργήσουν δουλειές και θα βοηθήσουν να διαχυθεί ο πλούτος προς τα κάτω. Εξαρτάται ποιον ρωτάς.


Ο Φιλίπ Ντιάζ (Philippe Diaz) έστησε την κάμερά του σε παραγκουπόλεις, ορυχεία και μονοκαλλιέργειες του Τρίτου Κόσμου και σε γραφεία οικονομολόγων, μεταξύ των οποίων νομπελίστες, πρόεδροι διεθνών οργανισμών και υψηλόβαθμα στελέχη κυβερνήσεων, και πήρε την απάντηση ότι η φτώχεια είναι προϊόν της αποικιοκρατίας, την πολιτική της οποίας συνεχίζουν το αξιοσέβαστο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η αξιοσέβαστη Παγκόσμια Τράπεζα, με την καθοδήγηση αξιοσέβαστων νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων της Σχολής του Σικάγου. Μ' άλλα λόγια, ότι τη φτώχεια τη δημιούργησε ο καπιταλισμός και τη συντηρεί με νύχια και με δόντια ο νεοφιλελευθερισμός.

Βρήκε ακόμα ότι καταναλώνουμε 30% περισσότερα από αυτά που μπορεί να παραγάγει η Γη, την ίδια στιγμή που 2,7 δισ. άνθρωποι στον κόσμο προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα με λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα. Οτι 800 εκατ. αυτήν την ώρα πεινούν, μεταξύ των οποίων 300 εκατ. παιδιά. Και ότι ένας άνθρωπος -συνήθως παιδί- πεθαίνει από την πείνα κάθε 3,6 δευτερόλεπτα. Εως ότου, δηλαδή, να διαβάσετε αυτήν την πρόταση.

Γάλλος στην καταγωγή, με σπουδές φιλοσοφίας και πολιτικής οικονομίας, ασχολήθηκε με την παραγωγή ταινιών μυθοπλασίας πριν στραφεί στη σκηνοθεσία πολιτικών και κοινωνικών ντοκιμαντέρ, δημιουργώντας στο Λος Αντζελες την εταιρεία παραγωγής Cinema Libre Studio. Τον συναντήσαμε στην Αθήνα μια μέρα μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ του «Το τέλος της φτώχειας;», στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας», προβολή που ακολούθησαν παρατεταμένα χειροκροτήματα και μια ζωηρή συζήτηση με το κοινό. Την ίδια στιγμή η διεθνής ειδησεογραφία κατακλυζόταν από τα νέα για την τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ.

____________

Πώς σας φαίνεται η λύση που έδωσε ο Μπους στην κρίση των τραπεζών; 

Τείνω να συμφωνήσω με μια κυνική άποψη που υποστηρίζει ότι, καθώς η κυβέρνηση Μπους βρίσκεται προς την έξοδο, οι φίλοι της και οι μέτοχοι των τραπεζών βρήκαν την ευκαιρία να βγάλουν λεφτά. Αντί να περιμένουν τη νέα κυβέρνηση, η οποία ίσως να έπαιρνε τα δικά της μέτρα, είπαν, "Ας χρεοκοπήσουμε, και βάζουμε τον Μπους να συμφωνήσει ότι θα τα πληρώσει το κράτος". Είναι βέβαια τρομερό, διότι στο τέλος θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι.

Εννοείτε ότι η κρίση ήταν προϊόν απόφασης; 

Οχι. Αλλά κάθε οικονομολόγος, δεξιός και αριστερός, γνώριζε ότι ο άναρχος καπιταλισμός όδευε προς την κρίση, ακόμα κι αν δεν γνώριζε σε ποιον τομέα θα πρωτοεκδηλωνόταν. Αν διατήρησαν το σύστημα ως έχει, παρ' ότι γνώριζαν, το έκαναν διότι ήταν βολικό και διότι πολλούς τους έκανε ζάπλουτους. Τώρα που είδαν την κρίση να εκδηλώνεται, κανόνισαν να "τη βγάλουν καθαρή" πριν έρθει στην εξουσία μια νέα κυβέρνηση, ίσως λιγότερο ευνοϊκή. Συνεπώς, πρώτα έβγαλαν λεφτά με τη σέσουλα εξαιτίας της απορρύθμισης και, στη συνέχεια, έβαλαν τους φορολογούμενους να πληρώσουν τα σπασμένα.

Πώς εξηγείτε τότε ότι η κρίση χτύπησε και την Ευρώπη; 

Είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Οι μέτοχοι των ευρωπαϊκών τραπεζών θέλουν και αυτοί να επωφεληθούν από την κρίση, όπως οι μέτοχοι στις ΗΠΑ.

Μπορούσε να δοθεί διέξοδος χωρίς να εθνικοποιηθούν οι τράπεζες; 

Φυσικά και έπρεπε να εθνικοποιηθούν. Θα έπρεπε εξαρχής να μην είχαν ιδιωτικοποιηθεί. Ομως, δεν πρόκειται ακριβώς για εθνικοποίηση. Τα κράτη εξαγόρασαν τα προβληματικά δάνεια με τα λεφτά των φορολογουμένων και άφησαν την ιδιοκτησία των τραπεζών στους ιδιώτες. Αλλο ένα κόλπο, δηλαδή, προς όφελος των πλούσιων μετόχων. Θα έπρεπε να γίνουν πραγματικές εθνικοποιήσεις και να ασκηθεί πίεση στους μετόχους να καλύψουν ένα μεγάλο μέρος του χρέους.

Πέρασε προς το παρόν ο κίνδυνος; 

Οχι. Τη μία είναι οι τράπεζες, την άλλη οι ασφαλιστικές, την παράλλη κάτι άλλο. Η έκρηξη έρχεται. Οι ΗΠΑ έχουν το μεγαλύτερο έλλειμμα στον κόσμο και το μεγαλύτερο μέρος των καταθέσεων σε δολάρια βρίσκεται σε κινέζικες και κορεάτικες τράπεζες. Αν δεν ζητήσουν πίσω από τους Κινέζους τις καταθέσεις τους, τίποτα δεν μπορεί να καλύψει την τρύπα, εκτός από έναν μεγάλο πόλεμο ή μια μεγάλη οικονομική έκρηξη.

Τι δεν πήγε καλά; 

Νομίζω ότι φτάνουμε στο τέλος του νεοφιλελευθερισμού. Οι νεοφιλελεύθεροι λένε ότι η αγορά θα βρει τη λύση και ασπάζονται τη θεωρία της κάθετης διάχυσης - ότι, δηλαδή, ο πλούτος στην κορυφή της πυραμίδας θα διαχυθεί προς τους φτωχότερους, διότι οι πλούσιοι θα δημιουργήσουν επενδύσεις και δουλειές. Συνεπώς, αφήστε την αγορά να κάνει τα μαγικά της και περιορίστε τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης και τις ρυθμίσεις. Κι έτσι έχουμε αυτά τα τραπεζικά προϊόντα, που δεν είναι τίποτ' άλλο παρά τρόποι αναδιανομής του εισοδήματος από τους φορολογούμενους στους πλουσιότερους. Δείτε την αγορά στέγης: δάνεια με υψηλούς τόκους επιβλήθηκαν σε ανθρώπους που δεν μπορούσαν να τα αποπληρώσουν. Οι τράπεζες πήραν εγγυήσεις από εταιρείες που έβγαλαν λεφτά με τη σέσουλα και τα κακά δάνεια πέρασαν σε ξένες τράπεζες, που επίσης έβγαλαν λεφτά.

Μια κυβέρνηση Ομπάμα θα μπορούσε να δώσει διέξοδο; 

Το πρόβλημα με τον Ομπάμα είναι πως είναι πολύ δύσκολο να διακρίνεις τι πιστεύει πραγματικά, τι λέει μόνο και μόνο για να εκλεγεί και τι θα μπορέσει να κάνει. Στην αρχή ήταν υπέροχος. Μόλις είδε ότι δεν είχε μεγάλο προβάδισμα και ότι χρειαζόταν το Κέντρο, άρχισε να βγάζει μερικούς ηλίθιους λόγους. Δείτε τον Γκόρντον Μπράουν στη Βρετανία. Ηταν από τους μεγαλύτερους υπέρμαχους της κατάργησης του χρέους των αφρικανικών χωρών, αλλά όταν ήρθε στην εξουσία έγινε ένας από τους πιο δεξιούς πολιτικούς. Διότι την κυβέρνηση δεν την ελέγχει ο πρόεδρος, αλλά οι μεγάλες επιχειρήσεις. Αν οι τραπεζίτες δεν συμφωνήσουν με την πολιτική σου, τη στιγμή που ακόμα και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ είναι ιδιωτική, τι μπορείς να κάνεις;

Οπότε, να μην περιμένουμε καμιά σπουδαία αλλαγή στις ΗΠΑ; 

Πιστεύω πάντα ότι υπάρχουν μυστικές συνδιαλλαγές. Νομίζω ότι γνωρίζουν πως μια κυβέρνηση Μακ Κέιν θα δημιουργούσε πιθανότατα περισσότερη αστάθεια, παρά σταθερότητα. Επομένως, ίσως πιστεύουν ότι αυτήν τη στιγμή είναι καλό να έρθει στην εξουσία ένας Δημο- κρατικός. Θα του αφήσουν ένα μικρό περιθώριο να εφαρμόσει κοινωνική πολιτική στο σύστημα υγείας και στην κοινωνική ασφάλιση και, στην πραγματικότητα, το σύστημα θα συνεχίσει ως έχει. Οπως εξηγούν οι ειδικοί στην ταινία, η αλλαγή έρχεται από τη βάση. Αν ο Ομπάμα είχε καταφέρει να έχει μαζική στήριξη, θα ήταν αναγκασμένοι να κάνουν περισσότερες παραχωρήσεις.

Λέτε στην ταινία ότι η παγκόσμια φτώχεια είναι, στην πραγματικότητα, προϊόν της αποικιοκρατίας και του καπιταλισμού. 

Οι αποικιοκρατικές χώρες όχι μόνο αφαίρεσαν τη γη από τους λαούς του Τρίτου Κόσμου, αναγκάζοντάς τους να πουλούν φτηνά την εργατική τους δύναμη για να ζήσουν, αλλά κατέστρεψαν και κάθε υποδομή που είχαν, για να τους εμποδίσουν να έχουν παραγωγή και να τους υποχρεώσουν να εισάγουν προϊόντα. Οι νεοφιλελεύθεροι μιλούν για τον εκλεκτό λαό, την κινητήρια δύναμη του προτεσταντισμού και τα καλά του εκσυγχρονισμού στην οικονομία, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές οικονομίες του Τρίτου Κόσμου. Αυτό που ξεχνούν να πουν είναι ότι "ήμασταν βάρβαροι, που κατακλέψαμε και καταστρέψαμε τα πάντα. Ενώ κλείσαμε τις αγορές μας, επιβάλλοντας υψηλούς δασμούς για να αναπτύξουμε τη βιομηχανία μας, αναγκάσαμε τις χώρες του Τρίτου Κόσμου να ανοίξουν τις αγορές τους, για να τις εμποδίσουμε να αναπτυχθούν". Ετσι, για παράδειγμα, η Γερμανία βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των εξαγωγών καφέ παγκοσμίως, χωρίς να έχει καμία φυτεία καφέ στο έδαφός της.

Λέτε ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα συνεχίζουν το έργο των παλιών αποικιοκρατών. 

Απολύτως. Οπως λέει στην ταινία ο Τζον Πέρκινς, ο οποίος έκανε αυτήν τη δουλειά για χρόνια και στη συνέχεια έγραψε τις εμπειρίες του στο βιβλίο "Εξομολογήσεις ενός οικονομικού δολοφόνου", διάφοροι οικονομικοί σύμβουλοι πάνε σε μια χώρα και λένε, "Θα σας δώσουμε δάνειο για να φτιάξετε σύστημα ηλεκτρισμού, το οποίο φυσικά, μαζί με την κατασκευή των αναγκαίων υποδομών, θα αναλάβουν μεγάλες εταιρείες της Δύσης". Για να τους πείσουν, χρησιμοποιούν αφενός τη δωροδοκία των ηγετικών στελεχών της χώρας, αφετέρου τις απειλές και, τέλος, μαγειρεύουν τα στοιχεία: λένε, για παράδειγμα, ότι το σύστημα ηλεκτρισμού θα αυξήσει το ΑΕΠ κατά 20%, αύξηση που θα επιτρέψει στη χώρα να αποπληρώσει το δάνειο και να έχει και κέρδος. Μόνο που όλοι, από την Παγκόσμια Τράπεζα ώς την κατασκευαστική εταιρεία, γνωρίζουν ότι η πρόβλεψη είναι τελείως λανθασμένη και ότι η αύξηση του ΑΕΠ δεν θα ξεπεράσει το 2%. Κι έτσι, οι χώρες του Τρίτου Κόσμου έφτασαν στο σημείο να μην μπορούν να πληρώσουν, με αποτέλεσμα να τις κρατάμε στο χέρι, για να εξασφαλίζουμε φτηνό πετρέλαιο ή άλλους φυσικούς πόρους και πολιτικές συμμαχίες.

Είναι λύση η παραγραφή του χρέους; 

Ναι, αλλά μόνο η άνευ όρων παραγραφή. Διότι αυτό που συζητούν τώρα είναι η παραγραφή με ανταλλάγματα, όπως η κατάργηση των δασμών και η υποχρέωση αγοράς προϊόντων, που υποκαθιστούν το χρέος με άλλους τρόπους εξάρτησης. Το δυσάρεστο είναι ότι διασημότητες όπως ο Μπόνο γυρίζουν τον κόσμο παρέα με νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους και προωθούν αυτές τις ιδέες. Φυσικά, ο ίδιος ο Μπόνο κατασκευάζει μια πολύ καλή εικόνα του εαυτού του και αποκτά πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας, κάνοντας περισσότερο κακό στην Αφρική παρά καλό, και διαιωνίζοντας το σύστημα.

Το οποίο η Δύση εξάγει με ιεραποστολικό ζήλο. 

Η πρώτη ακραία εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών έγινε από τον Μίλτον Φρίντμαν, τον γκουρού της Σχολής του Σικάγου, στη Χιλή του Πινοσέτ. Στην αρχή φάνηκε να πετυχαίνει, διότι οι Αμερικανοί, θέλοντας να δείξουν την υποστήριξή τους στον Πινοσέτ, δημιούργησαν επενδύσεις και έφεραν λεφτά. Μόνο που, καθώς το σύστημα της κάθετης διάχυσης δεν λειτουργεί, η Χιλή βρέθηκε σύντομα σε τεράστια οικονομική κρίση. Το ενδιαφέρον, βέβαια, είναι ότι το πρώτο νεοφιλελεύθερο πείραμα εφαρμόστηκε στον χειρότερο δικτάτορα του κόσμου. Διότι τη δημοκρατία την υποστηρίζουμε μόνον όταν είναι προς το συμφέρον μας.

Γιατί πολλοί οικονομολόγοι εξακολουθούν να υποστηρίζουν το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, αν είναι τόσο εμφανής η αποτυχία του; 

Είναι πιο βολικό να εθελοτυφλούν και να πιστεύουν ότι όλα οφείλονται σε φυσικούς νόμους και ότι η αγορά θα κάνει τα μαγικά της. Ετσι, η Σάρα Πέιλιν, η υποψήφια των Ρεπουμπλικανών για την αντιπροεδρία, λέει ότι "δεν είναι σίγουρη" πως το φαινόμενο του θερμοκηπίου οφείλεται στον άνθρωπο. Ο Αλαν Γκρίνσπαν, ο πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Τράπεζας, κατέστρεψε κάθε πλούσια χώρα στον κόσμο επιβάλλοντας την πολιτική του και δεν μπορεί καν να παραδεχτεί ότι έκανε λάθη - το πολύ πολύ να πει ότι οι συνθήκες δεν ήταν κατάλληλες. Τα ίδια με τον Τζέφρι Σακς, που διευθύνει το Millenium Project του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση της φτώχειας στον Τρίτο Κόσμο. Κατέστρεψε την οικονομία χωρών όπως η Βολιβία, την οποία έπεισε να ιδιωτικοποιήσει τα πάντα και τώρα έχει να ξεπληρώσει χρέος ενός δισεκατομμυρίου! Βολικό, διότι η Βολιβία έχει αποθέματα φυσικού αερίου, τα οποία αναγκάζεται να παραχωρήσει δωρεάν.

Του πιστώνεται, όμως, το ότι περιόρισε τον πληθωρισμό, που είχε φτάσει στο 1.000%. 

Φυσικά τον περιόρισε, εφόσον πούλησε κάθε εθνική ιδιοκτησία της Βολιβίας. Αλλά περιόρισε τον πληθωρισμό καταστρέφοντας την οικονομία για τις επόμενες γενιές. Θα περάσουν 25 χρόνια πριν η χώρα συνέλθει από την καταστροφή. Πρόσφατα ο Σακς κυκλοφόρησε ένα βιβλίο, το "Τέλος της φτώχειας" - από το οποίο δανείστηκα τον τίτλο του ντοκιμαντέρ, προσθέτοντας στο τέλος ένα ερωτηματικό. Κι εκεί λέει πως ανακάλυψε ποιο ήταν το πρόβλημα στη Βολιβία: το ότι βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο! Προσπάθησα να του πάρω συνέντευξη για το ντοκιμαντέρ, αλλά με παρέπεμψαν στον υπ' αριθμόν 2 του γραφείου του. Ορκίζομαι, σε μιάμιση ώρα, τα μόνα που μπορούσε να πει για την αντιμετώπιση της φτώχειας ήταν δύο πράγματα: κουνουπιέρες και λιπάσματα. Βέβαια, τώρα βάζουν στις ίνες από τις κουνουπιέρες ένα χημικό εντομοκτόνο, που σημαίνει πωλήσεις για τη βιομηχανία χημικών.

Εσείς πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί η φτώχεια; 

Το λέει ο Latouche στην ταινία: πρέπει να αλλάξουμε την πολιτική τής "ανάπτυξης για χάρη της ανάπτυξης" και να βρούμε ένα σύστημα που θα βασίζεται στην ιδέα των κοινών αγαθών. Πόσες φορές πρέπει μια εταιρεία να υπερκαλύψει την επένδυση που έκανε εκμεταλλευόμενη φυσικούς πόρους; Δέκα, εκατό, ένα εκατομύριο; Κάποια στιγμή πρέπει να πούμε στοπ. Τα υπόλοιπα χρήματα πρέπει να πηγαίνουν στο κοινό ταμείο. Δεν ξέρω αν λέγεται κομμουνισμός ή σοσιαλισμός ή σοσιαλδημοκρατία, αλλά πρέπει να γίνει· διαφορετικά, θα μεγαλώνει η ανισότητα που, μεταξύ άλλων, γεννά βία, τρομοκρατία και, τελικά, πόλεμο.

Λένε, πάντως, ότι ακριβώς η ανάπτυξη είναι που επιτρέπει τη μείωση της φτώχειας, τον περιορισμό της ανεργίας και την εφαρμογή κοινωνικής πολιτικής. 

Φυσικά, όταν ο κόσμος δεν έχει να φάει, η ανάπτυξη της γεωργίας είναι αναγκαία. Δεν είναι, όμως, παράλογο οι επιχειρήσεις να πρέπει να αναπτύσσονται κάθε χρόνο και περισσότερο, τη στιγμή που τα κέρδη επιτρέπουν στους μετόχους τους να ζουν πλουσιοπάροχα; Το πρώτο στάδιο της ανάπτυξης σε χώρες που δεν έχουν τίποτα είναι αναγκαίο. Η συνεχής ανάπτυξη, τη στιγμή που χρησιμοποιούμε 30% πάνω απ' όσα μπορεί να παράγει ο πλανήτης, είναι εγκληματική.

Είναι εφικτή η αλλαγή πολιτικής; 

Οι αισιόδοξοι λένε ότι πρέπει να πείσουμε τις κυβερνήσεις να αλλάξουν την οικονομική πολιτική τους, όπως τις πείσαμε να πάρουν τις κλι- ματικές αλλαγές στα σοβαρά. Δεν είμαι τόσο σίγουρος, διότι στο θέμα του περιβάλλοντος οι αλλαγές δεν χρειάστηκαν μεγάλες θυσίες. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες θα βγάζουν λεφτά και από τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα. Οι οικολογικοί λαμπτήρες αφήνουν κι αυτοί πολλά κέρδη, διότι τους πουλούν ακριβότερα - ως οικολογικούς. Τα πράγματα με τη φτώχεια δεν είναι τόσο εύκολα.

Τότε; 

Μια θεωρία λέει ότι η κατάσταση θα οδηγηθεί σε μαζική έκρηξη, σαν αυτήν που συνέβη με τις τράπεζες, πολλαπλασιασμένη σε ολόκληρο τον κόσμο - γεγονός που θα σημάνει την απόλυτη καταστροφή κι ένα νέο ξεκίνημα. Μια άλλη θεωρία ισχυρίζεται ότι πρέπει να επαναστατήσουν οι λαοί, ώστε να εξαναγκάσουν το σύστημα να αλλάξει. Αυτό, βέβαια, αποκλείεται να γίνει στις ΗΠΑ, όπου 80 κανάλια σού κάνουν συνεχώς πλύση εγκεφάλου με ηλίθια προγράμματα. Μπορεί, όμως, να γίνει σε άλλα μέρη του κόσμου. Απ' αυτήν την άποψη, η Λατινική Αμερική παρουσιάζει ενδιαφέρον, διότι εκεί τα πράγματα αλλάζουν. Περάσαμε με το συνεργείο πολύ χρόνο στις παραγκουπόλεις των φτωχών στη Βενεζουέλα. Για πρώτη φορά οι άνθρωποι στα μπάριος έχουν το δικαίωμα να ψηφίσουν, διότι ώς τώρα για να ψηφίσεις στη Βενεζουέλα έπρεπε να έχεις μόνιμη κατοικία, ώστε να βγάλεις ταυτότητα. Ακόμα, για πρώτη φορά ανά δέκα τετράγωνα στα μπάριος υπάρχουν σχολείο, γιατρός, επιδοτούμενο σούπερ μάρκετ και δωρεάν ίντερνετ-καφέ. Δεν είναι τυχαίο που οι φτωχοί δίνουν και τη ζωή τους για τον Τσάβες ή που οι πολίτες των άλλων λατινοαμερικάνικων χωρών προσβλέπουν στο παράδειγμα της Βενεζουέλας.

Κάποιοι, πάντως, σας προσάπτουν μονομέρεια στο χειρισμό του θέματος. 

Μετά την προβολή της ταινίας στην Αθήνα ήρθε και με βρήκε μια γυναίκα, κάπως θυμωμένη, και με ρώτησε γιατί δεν έδειξα την άλλη πλευρά. Μα... διότι δεν υπάρχει άλλη πλευρά. Οταν χρησιμοποιείς περισσότερα από όσα παράγει ο πλανήτης, τι θα πει η άλλη πλευρά; Να βρούμε άλλον πλανήτη; Εγώ δεν πιστεύω στην αντικειμενικότητα. Από τη στιγμή που επιλέγεις να συμπεριλάβεις κάτι σε ένα άρθρο, μια ταινία, ένα βιβλίο, παίρνεις θέση. Πρέπει να αναπτύξεις την άποψή σου όσο καλύτερα γίνεται και μετά ο κόσμος είναι ελεύθερος να διαφωνήσει.

Γιατί επιλέξατε να αφήσετε τις ταινίες μυθοπλασίας και να κάνετε ντοκιμαντέρ κοινωνικού και πολιτικού περιεχομένου; 

Δυσκολεύομαι να αντιμετωπίσω το γεγονός ότι τόσο πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υποφέρουν εξαιτίας μας. Είναι πολύ σκληρό να βλέπεις ένα παιδί να πεθαίνει της πείνας και να το κοιτάς στα μάτια και να ξέρεις ότι είσαι υπεύθυνος. Αισθάνομαι ότι, αν γύριζα ταινίες τρόμου ή δράσης, θα σπαταλούσα άσκοπα το χρόνο μου.

-*-