Μικ Κούπερ: Όχι στη "θετική σκέψη" - ναι στην εις βάθος σκέψη

[Εψιλον, 1/6/08]


Το βιογραφικό του Μικ Κούπερ (Mick Cooper) στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Strathclyde της Γλασκώβης, όπου είναι καθηγητής Συμβουλευτικής, τον περιγράφει ως «ηγετική αυθεντία παγκοσμίως στους τομείς των προσωποκεντρικών, εμπειρικών, υπαρξιακών και σχεσιακών θεραπειών». Ο ίδιος αρκείται να κρατά χαμηλούς τόνους.


Πατέρας τεσσάρων παιδιών, συγγραφέας δύο βιβλίων και δεκάδων άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά και βιβλία ψυχοθεραπείας, διακεκριμένος για τη συμβουλευτική του σε σχολεία στη Βρετανία, στα 45 του ανήκει στη νεότερη γενιά μιας ψυχοθεραπευτικής σχολής με την οποία έχει συνδέσει το όνομά του ο πολύς Ιρβιν Γιάλομ και η οποία εμπνέεται από το έργο φιλοσόφων όπως ο Χάιντεγκερ και ο Σαρτρ, πατέρες της υπαρξιστικής φιλοσοφίας. Μας μίλησε λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει την έκδοση στα ελληνικά του βιβλίου του «Ο υπαρξισμός στην ψυχοθεραπεία».

____________

Υπάρχουν αμέτρητες θεραπευτικές προσεγγίσεις και καθεμία ισχυρίζεται ότι είναι αποτελεσματική. Γιατί να προτιμήσουμε την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία; 

Φοβάμαι ότι θα σας απογοητεύσω. Αντίθετα από πολλές θεραπευτικές προσεγγίσεις, που ισχυρίζονται ότι είναι μοναδικές και ότι προσφέρουν μια εκπληκτική νέα μέθοδο που θα θεραπεύσει τους πάντες, η υπαρξιακή προσέγγι- ση είναι χαμηλών τόνων και δεν προβάλλει μεγαλεπήβολους ισχυρισμούς. Εχει τη δική της ιστορία και το δικό της δυναμικό θεραπευτών, που προσπαθούν πολύ να φέρονται στον θεραπευόμενο με τρόπο μη αυταρχικό, να τον ακούν προσεκτικά, να τον εμπιστεύονται και να δίνουν αξία στην εμπειρία του. Δεν θα ήταν σωστό να πω ότι η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία είναι μια τελείως διαφορετική προσέγγιση. Είναι μια προσέγγιση που αμφισβητεί τις έννοιες "ασθένεια" και "παθολογία" και προσπαθεί να βρει απαντήσεις για τη ζωή, χωρίς να ισχυρίζεται ότι κάνει θαύματα. Συγγνώμη αν η απάντηση δεν είναι ό,τι πρέπει για ένα περιοδικό.

Αντιθέτως, είναι ακριβώς ό,τι πρέπει. Γιατί το λέτε; 

Διότι φαντάζομαι πως θα ήταν καλύτερο να σας έλεγα ότι η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία είναι η πιο εκπληκτική θεραπεία που υπάρχει.

Οχι, δεν είναι αυτό που μας ενδιαφέρει. Τι εννοείτε όταν λέτε πως αμφισβητείτε τους όρους «ασθένεια» και «παθολογία»; 

Δεν ξέρω για την Ελλάδα, αλλά στη Βρετανία υπάρχει μια έντονη τάση στο χώρο των ψυχοθεραπευτών να υποβάλλουν τους ανθρώπους σε διάγνωση και στη συνέχεια να επικεντρώνουν τη θεραπεία στο συγκεκριμένο πρόβλημα που προκύπτει από τη διάγνωση. Αντιμετωπίζουν, δηλαδή, τους ανθρώπους σαν να έχουν πολύ συγκεκριμένες ασθένειες, σαν να έχουν κάνει κάτι κακό ή σαν να τους έχει συμβεί κάτι κακό, και ο ψυχοθεραπευτής έρχεται να τους θεραπεύσει και να τους κάνει καλύτερους. Στερούν έτσι τον θεραπευόμενο από την ανθρώπινη ιδιότητά του, του κολλούν μια ταμπέλα και τον αντιμετωπίζουν ως ασθενή, ως κάποιον προς θεραπεία, αντί να προσπαθούν να δουλέψουν μαζί του με σεβασμό στη μοναδικότητά του. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν προσπαθεί να κάνει διάγνωση· αυτή είναι μία διαφορά.

Δεν μιλά για ψυχικές ασθένειες; 

Οχι, προσπαθούμε να αποφύγουμε τον όρο. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία ξεκινά από την υπόθεση ότι όλοι παλεύουμε στη ζωή και αντιμετωπίζουμε δυσκολίες για τις οποίες δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Αν υπήρχαν, οι ίδιοι οι θεραπευτές θα είχαν λύσει τα προβλήματά τους. Ξέρουμε, όμως, πως και οι ίδιοι πέφτουν σε κατάθλιψη και συχνά δεν νιώθουν ευτυχισμένοι, οπότε δεν είναι έντιμο να υποκρίνονται ότι έχουν εύκολες ή έτοιμες λύσεις. Ο υπαρξιακός θεραπευτής προσπαθεί να δουλέψει μαζί με τον θεραπευόμενο, για να τον βοηθήσει να δώσει κάποιες απαντήσεις στα πραγματικά διλήμματα, τις προκλήσεις και τις δυσκολίες της ζωής. Τον ακούει πολύ προσεκτικά, δίνει αξία σ' αυτά που έχει κατορθώσει στη ζωή του και τον αντιμετωπίζει ως ευφυή και συνετό άνθρωπο, που προσπαθεί να κάνει το καλύτερο που μπορεί. Αν παραλληλίσουμε τον θεραπευόμενο με κάποιον που ταξιδεύει στο δάσος, ο θεραπευτής είναι κάποιος στο πλάι του ο οποίος τον βοηθά να σκεφτεί πού θέλει να πάει και να εξερευνήσει αυτά που βλέπει, ανακαλύπτει και ζει στο δρόμο. Μπορεί να του προτείνει κάποιες ιδέες, αλλά είναι περισσότερο συνεργάτης και σύντροφος, παρά καθοδηγητής.

Ακούμε συχνά να μας λένε, σχεδόν να μας προστάζουν, «σκεφτείτε θετικά». Εσείς μας το προτείνετε; 

Οχι. Αν ορισμένες ψυχολογικές προσεγγίσεις δίνουν έμφαση στη θετική σκέψη, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δίνει έμφαση στην εις βάθος σκέψη και στην αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Διάβαζα πρόσφατα μια έρευνα που έδειχνε πως οι άνθρωποι από πολύ μικρή ηλικία τείνουν να επικεντρώνουν την προσοχή τους στην αρνητική πλευρά των πραγμάτων, παρά στη θετική. Η υπαρξιακή προσέγγιση λέει ότι είναι ανθρώπινο να νιώθουμε αγωνία, τρόμο και φόβο κι ότι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στους περισσότερους. Είτε, λοιπόν, αποδέχεσαι αυτήν την κατάσταση και κατά μία έννοια την καλωσορίζεις (αναγνωρίζοντας ότι αυτό είναι ο άνθρωπος και ότι, πέρα απ' αυτό, μπορείς να κάνεις και άλλα πράγματα) είτε νιώθεις άσκημα, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω προβλήματα. Διότι, εν μέρει, τα ψυχολογικά προβλήματα οφείλονται στις ενοχές που νιώθουμε όταν είμαστε λυπημένοι, επειδή νομίζουμε ότι πρέπει να είμαστε θετικοί όλη την ώρα. 

Για να το θέσω σε γλώσσα περιοδικού, αν το επιτρέπετε, το πρόβλημα δεν είναι ότι νιώθουμε άσχημα, αλλά ότι νιώθουμε άσχημα που νιώθουμε άσχημα; 

Ακριβώς. Ερευνες δείχνουν, π.χ., ότι, σε περίπτωση που κάποιος έχει άγχος, θα νιώσει καλύτερα αν το αποδεχτεί, παρά αν προσπαθήσει να το ελέγξει, επαναλαμβάνοντας αγχωτικά, "Δεν θα έχω άγχος, δεν θα έχω άγχος". Σε τελική ανάλυση, η υπαρξιακή προσέγγιση προτείνει μια πανηγυρική αποδοχή, αλλά τίνος πράγματος; Αυτού που αποτελεί αληθινά την ανθρώπινη ζωή και όχι μιας φαντασίωσης για το τι είναι η ζωή.

Η ευτυχία είναι ζητούμενο; 

Περισσότερο από την ευτυχία, πολλοί υπαρξιστές συγγραφείς δίνουν έμφαση στο νόημα της ζωής. Το κλειδί γι' αυτούς είναι να έχεις κάτι για το οποίο να αγωνίζεσαι, ούτως ώστε η ζωή σου να αποκτήσει σκοπό. Ετσι, μπορείς να αντιμετωπίσεις κάθε δυσκολία. Οι έρευνες δείχνουν ότι, αν δίναμε στους ανθρώπους ένα χάπι που θα τους έβαζε σε μια κατάσταση διαρκούς και παντοτινής ευφορίας, χωρίς όμως να έχουν συναίσθηση των προβλημάτων και των δυσκολιών, πολλοί θα έλεγαν όχι και θα προτιμούσαν τις προκλήσεις και τον αγώνα της ζωής. Γιατί αυτά δίνουν στη ζωή νόημα και ενδιαφέρον. Βέβαια, κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί πριν πούμε ότι όλοι αποζητούν νόημα ή ευτυχία στη ζωή τους. Ο υπαρξιακός θεραπευτής δεν υποθέτει ότι ξέρει τι είναι το καλύτερο, αλλά ακούει προσεκτικά κάθε θεραπευόμενο, για να διερευνήσει μαζί του τι θέλει ο ίδιος.

Τα χάπια βοηθούν στη θεραπεία; 

Για ορισμένους μπορεί να είναι χρήσιμα. Αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι σημαντικότερο από το να πάρεις κι άλλα αντικαταθλιπτικά είναι να έχεις έναν θεραπευτή που δείχνει κατανόηση, συμπάσχει και σε βοηθά να εκτιμήσεις τον εαυτό σου.

Από τη στιγμή που μιλάτε για πανηγυρική αποδοχή της ζωής με όλες τις ιδιαιτερότητές της, πώς αντιμετωπίζετε στη θεραπεία έναν εγκληματία που ενδεχομένως δεν νιώθει ενοχές για τα εγκλήματά του; 

Δεν θα δώσω συγκεκριμένα παραδείγματα, αλλά θα πω γενικά πως είναι τελείως διαφορετικό να αποδεχτείς τις εμπειρίες και τα συναισθήματα κάποιου από το να αποδεχτείς τη συμπεριφορά του. Νομίζω ότι ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να είναι επικριτικός ως προς τη συμπεριφορά. Αν νιώθεις θυμωμένος με τη γυναίκα σου, ο θερα- πευτής θα σε βοηθήσει να εξερευνήσεις το θυμό σου, καθησυχάζοντάς σε ότι έχεις δικαίωμα να νιώθεις έτσι και προτείνοντάς σου να το συζητήσετε. Διότι, αν σου έλεγε πως δεν είναι σωστό, πιθανότατα θα σταματούσες να μιλάς γι' αυτό, αλλά μάλλον το συναίσθημα θα παρέμενε και θα μπορούσε να σε οδηγήσει σε καμιά τρέλα. Αν, όμως, του έλεγες ότι σπας τη γυναίκα σου στο ξύλο, τα πράγματα αλλάζουν τελείως. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο θεραπευτής ίσως σου πει πως πρόκειται για κάτι τελείως απαράδεκτο και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ίσως και να αναζητήσει την παρέμβαση του νόμου.

Δεν θα ήταν υπέρβαση καθήκοντος και παραβίαση του επαγγελματικού απορρήτου; 

Πρόκειται για εξαιρετικά πολύπλοκο ζήτημα. Κάθε θεραπευτής υπόκειται σε επαγγελματικές και ηθικές δεσμεύσεις που του ζητούν να δράσει με συγκεκριμένο τρόπο. Υποψιάζομαι ότι κάθε χώρα έχει το δικό της νομικό καθεστώς που ρυθμίζει αυτά τα ζητήματα. Πάντως, μπορεί η θεραπεία να σε βοηθά να καταλάβεις τα κίνητρα της συμπεριφοράς σου ώστε να τα αλλάξεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι στη ζωή άλλες δραστηριότητες, όπως η παρέμβαση του νόμου, δεν είναι εξίσου σημαντικές. Η θεραπεία δεν μπορεί να υποκαταστήσει τα πάντα.

Επιλέγουμε τη ζωή μας ή είμαστε έρμαιοι των επιλογών των άλλων από τη στιγμή που γεννιόμαστε; 

Από την πλευρά της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, είμαστε πάντα ελεύθεροι εντός ορίων. Δεν μπορούμε να επιλέξουμε να μην πεθάνουμε ούτε να πάμε να ζήσουμε στη Σελήνη. Οι επιλογές μας κινούνται μέσα σε όρια. Το παρελθόν είναι ένα απ' αυτά. Αλλά οι επιλογές υπάρχουν, δίνουν μορφή στη ζωή μας και μας κάνουν αυτό που είμαστε. Ακόμη και αν έχω υποστεί κακοποίηση (κάτι που δεν επέλεξα), έχω κάποιες επιλογές για το μέλλον μου, όσο και αν είναι περιορισμένες. Διαφορετικά, οι άνθρωποι θα ήμασταν μηχανές. Ο υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να εξετάσει τις επιλογές του και, ενδεχομένως, να αναρωτηθεί αν είναι οι πιο αποτελεσματικές για τη ζωή του. Φυσικά, το να ξέρεις πως έχεις επιλογές δεν είναι σίγουρο ότι θα σε κάνει να νιώθεις καλά στην αρχή. Μπορεί να σου δημιουργήσει μεγάλο άγχος. Ισως, όμως, είναι ο μοναδικός τρόπος για να έχεις μακροπρόθεσμα περισσότερο ικανοποιητική ζωή.

Κάτι τέτοιο δεν λέει και ο νεοφιλελευθερισμός, όταν ισχυρίζεται ότι τη μοίρα μας την ορίζουμε οι ίδιοι και, συνεπώς, η φτώχεια και η επιτυχία οφείλονται στις ικανότητες και τις επιλογές κάθε ατόμου; 

Οχι, εγώ δεν λέω αυτό. Κάποιοι από τους περιορισμούς που αντιμετωπίζουμε είναι οικονομικοί και κοινωνικοί. Ενας μαύρος δεν έχει επιλέξει η κοινωνία να είναι ρατσιστική. Αλλά μέσα σε μια ρατσιστική κοινωνία μπορεί να επιλέξει να αντιταχθεί στο ρατσισμό ή να τον αποδεχτεί.

Τι θα λέγατε σε κάποιον που έχει απολυθεί, δεν μπορεί να βρει δουλειά και κινδυνεύει να χάσει το σπίτι του; 

Ο θεραπευτής πρέπει πρώτα να κατανοεί πώς νιώθει ο θεραπευόμενος και, στη συνέχεια, να συμπάσχει μαζί του. Και κάποια στιγμή, πρέπει να του πει, "Αυτή είναι η κατάσταση, τι μπορείς να κάνεις για να τη βελτιώσεις;". Διότι, όντας αντιμέτωποι με τέτοιες καταστάσεις, κάποιοι παραιτούνται και κάποιοι άλλοι καταφεύγουν στη φαντασίωση ότι θα ζήσουν και πάλι την τέλεια ζωή, χωρίς όμως να κάνουν τίποτα. Αλλά μια καλή ζωή απαιτεί σκληρή δουλειά, αφοσίωση και επιμονή. Δεν υπάρχουν εύκολες παρακάμψεις ή, αν υπάρχουν, εγώ δεν τις ξέρω.

Υποθέτω, πάντως, ότι ένας μαρξιστής κοινωνιολόγος θα τον συμβούλευε να αναλάβει ενεργό δράση στο σωματείο. 

Αυτό ίσως και να είναι το καλύτερο. Δεν θα έλεγα ποτέ ότι η θεραπεία είναι ο κατάλληλος δρόμος για τον καθέναν. Αν κάποιος θέλει να μάθει περισσότερο τον εαυτό του, να βελτιώσει τις σχέσεις του, να σκεφτεί τη ζωή του και το πώς να προχωρήσει, τότε ίσως η υπαρξιακή θεραπεία είναι η πιο κατάλληλη. Αλλά αν κάποιος είναι δυσαρεστημένος με την οικονομική και κοινωνική κατάσταση, ίσως η θεραπεία να μην είναι σχετική και να πρέπει να αναλάβει πολιτική δράση.

Εσείς πώς καταλήξατε στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία; 

Από επιλογή, φυσικά!

Τι είδους επιλογή; 

Ο κύριος λόγος ήταν ότι η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία μού φαινόταν ότι αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως άνθρωπο. Οταν αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους με όρους επιλογής, μπορούμε να τους φερόμαστε με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Και ως θεραπευτή, αυτό με βοηθά να καταλάβω καλύτερα πώς είναι πραγματικά οι άνθρωποι και τις συγκρούσεις που αντιμετωπίζουν. Δεν είμαι, όμως, τόσο αφοσιωμένος οπαδός της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, σε σημείο που να τη θεωρώ ως τη μοναδική αλήθεια. Θεωρώ ότι έχω επηρεαστεί από αυτήν, όπως και από προσωποκεντρικές και άλλες προσεγγίσεις.

Κλέβω μια ερώτηση που χρησιμοποιείται σε μια μορφή υπαρξιακής ψυχοθεραπείας -τη λογοθεραπεία- και θα ήθελα να μου απαντήσετε: τι θα θέλατε να γραφτεί στο μνήμα σας ως επίγραμμα; 

Ξέρετε, θεωρώ τον εαυτό μου χαμηλών τόνων. Θα απαντούσα: "Εκανε το καλύτερο που μπορούσε για να αντιμετωπίσει τους άλλους με σεβασμό και να τους βοηθήσει". Και ακόμη, "Ηταν ένας μπαμπάς που αγαπούσε τα παιδιά του και που χάρηκε τη ζωή". Τι ερώτηση!

Μα χρησιμοποιείται στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία! 

Επρεπε να την περιμένω. Πάντως, εγώ δεν τη χρησιμοποιώ ποτέ.

Είστε πραγματικά τόσο χαμηλών τόνων; 

Ξέρετε, στον κόσμο της ψυχοθεραπείας θα βρείτε πολλούς χαρισματικούς. Νομίζω ότι η υπαρξιακή προσέγγιση δεν είναι εξόχως χαρισματική. Θα έβλεπα τον εαυτό μου περισσότερο ως ήπιο κι ευγενικό. Αυτό νομίζω είναι το καλύτερο. Και επίσης θερμό. Οι έρευνες δείχνουν ότι μια υπαρξιακή προσέγγιση ήπια, ευγενική, θερμή και ευαίσθητη τείνει να είναι πιο αποτελεσματική και μπορεί πραγματικά να βοηθήσει τους ανθρώπους.

-*-