[10%, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2009]
Ένα ιστορικό ταμπού του ελληνικού κράτους καταρρίφθηκε τον Ιούνιο στο Πράιντ, αν και με τους Γκλίτερμπάντιτς, τα μπαλόνια και τα κάθε λογής φλάιερ οι περισσότεροι δεν το πήραμε χαμπάρι. Και όμως, ανάμεσα στα φυλλάδια των ακτιβιστικών και πολιτικών οργανώσεων, διανεμήθηκε ένα με τίτλο «Περήφανοι κάθε μέρα!. Το υπέγραφε ο Συνήγορος του Πολίτη.
Ήταν το πρώτο ενημερωτικό φυλλάδιο ελληνικής κρατικής υπηρεσίας (του ΚΕΕΛΠΝΟ συμπεριλαμβανομένου) που κυκλοφόρησε ποτέ στην Ελλάδα και απευθύνεται στους γκέι και τις λεσβίες. Η αλήθεια είναι ότι τις λέξεις «γκέι» και «λεσβία» δεν τις τολμά το κείμενο (η σεμνοτυφία έχει βαθιές ρίζες ακόμα και σ' έναν κατά τεκμήριο ανοιχτό θεσμό όπως ο Συνήγορος), μας βάζει όμως στο νόημα, μιλώντας για «σεξουαλικό προσανατολισμό. Μετά από 179 χρόνια από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και 35 χρόνια από τη μεταπολίτευση, ήταν καιρός να μας καταδεχτεί το ελληνικό κράτος.
Ένα ιστορικό ταμπού του ελληνικού κράτους καταρρίφθηκε τον Ιούνιο στο Πράιντ, αν και με τους Γκλίτερμπάντιτς, τα μπαλόνια και τα κάθε λογής φλάιερ οι περισσότεροι δεν το πήραμε χαμπάρι. Και όμως, ανάμεσα στα φυλλάδια των ακτιβιστικών και πολιτικών οργανώσεων, διανεμήθηκε ένα με τίτλο «Περήφανοι κάθε μέρα!. Το υπέγραφε ο Συνήγορος του Πολίτη.
Ήταν το πρώτο ενημερωτικό φυλλάδιο ελληνικής κρατικής υπηρεσίας (του ΚΕΕΛΠΝΟ συμπεριλαμβανομένου) που κυκλοφόρησε ποτέ στην Ελλάδα και απευθύνεται στους γκέι και τις λεσβίες. Η αλήθεια είναι ότι τις λέξεις «γκέι» και «λεσβία» δεν τις τολμά το κείμενο (η σεμνοτυφία έχει βαθιές ρίζες ακόμα και σ' έναν κατά τεκμήριο ανοιχτό θεσμό όπως ο Συνήγορος), μας βάζει όμως στο νόημα, μιλώντας για «σεξουαλικό προσανατολισμό. Μετά από 179 χρόνια από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και 35 χρόνια από τη μεταπολίτευση, ήταν καιρός να μας καταδεχτεί το ελληνικό κράτος.
Ο Συνήγορος είναι σύμμαχος
Το φυλλάδιο εγκαινίασε τη νέα ενημερωτική εκστρατεία του Συνηγόρου με βασικό σύνθημα «Είναι δικαίωμά σου. Διεκδίκησέ το. Σκοπός του είναι να ενημερώσει τους γκέι και τις λεσβίες ότι έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν την υποστήριξη του Συνηγόρου σε περιπτώσεις άνισης μεταχείρισής τους από την πολιτεία.
O Συνήγορος αντιμετώπιζε ανέκαθεν υποθέσεις διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού υπό τη γενική καταστατική αρμοδιότητά του. Τώρα όμως έχει στη διάθεσή του δύο οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες, παρόλο που ενσωματώθηκαν κουτσουρεμένα στην ελληνική νομοθεσία, παρέχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες υποστήριξης όσων αντιμετωπίζουν διακρίσεις.
Πρόκειται για τις οδηγίες 43/2000 και 78/2000 (η πρώτη αναφέρεται σε διακρίσεις που αφορούν τη φυλετική και εθνική καταγωγή· η δεύτερη σε διακρίσεις που γίνονται αποκλειστικά στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας και αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ηλικία, την αναπηρία και τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις). Οι οδηγίες (τις οποίες όφειλε η Ελλάδα να έχει ενσωματώσει μέχρι το 2003) ενσωματώθηκαν στην ελληνική νομοθεσία με τον νόμο 3304/2005 για την «εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.
Σούπερ νόμος, αλλά έτσι όπως τον θέσπισε η ελληνική κυβέρνηση, έχει τα προβλήματά του.
Το φυλλάδιο εγκαινίασε τη νέα ενημερωτική εκστρατεία του Συνηγόρου με βασικό σύνθημα «Είναι δικαίωμά σου. Διεκδίκησέ το. Σκοπός του είναι να ενημερώσει τους γκέι και τις λεσβίες ότι έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν την υποστήριξη του Συνηγόρου σε περιπτώσεις άνισης μεταχείρισής τους από την πολιτεία. O Συνήγορος αντιμετώπιζε ανέκαθεν υποθέσεις διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού υπό τη γενική καταστατική αρμοδιότητά του. Τώρα όμως έχει στη διάθεσή του δύο οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες, παρόλο που ενσωματώθηκαν κουτσουρεμένα στην ελληνική νομοθεσία, παρέχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες υποστήριξης όσων αντιμετωπίζουν διακρίσεις.
Πρόκειται για τις οδηγίες 43/2000 και 78/2000 (η πρώτη αναφέρεται σε διακρίσεις που αφορούν τη φυλετική και εθνική καταγωγή· η δεύτερη σε διακρίσεις που γίνονται αποκλειστικά στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας και αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ηλικία, την αναπηρία και τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις). Οι οδηγίες (τις οποίες όφειλε η Ελλάδα να έχει ενσωματώσει μέχρι το 2003) ενσωματώθηκαν στην ελληνική νομοθεσία με τον νόμο 3304/2005 για την «εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.
Σούπερ νόμος, αλλά έτσι όπως τον θέσπισε η ελληνική κυβέρνηση, έχει τα προβλήματά του.
Τα καλά του νόμου
Πρώτα τα καλά. Ο νόμος δίνει τη δυνατότητα στους αρμόδιους φορείς να οργανώνουν ενημερωτικές εκστρατείες και να συντάσσουν εκθέσεις. Επίσης εισάγει δύο σημαντικές καινοτομίες, αν και η δεύτερη είναι κάπως κουτσουρεμένη.
Η πρώτη καινοτομία προβλέπει μια νέα κατανομή του βάρους της απόδειξης. Με απλά λόγια, το θύμα δεν υποχρεώνεται να αποδείξει μέχρι τέλους ότι έπεσε θύμα διακρίσεων. Αντιθέτως, ο κατηγορούμενος, ο θύτης, υποχρεώνεται ν' αποδείξει ότι δεν ισχύει αυτό για το οποίο κατηγορείται.
To 10% μίλησε με τον βοηθό Συνήγορο του Πολίτη Ανδρέα Τάκη: «Το βασικότερο πρόβλημα σε περιπτώσεις διακρίσεων είναι ότι γίνονται συνήθως καλυμμένα: είτε έμμεσα είτε χωρίς να υπάρχουν μάρτυρες. Είναι λοιπόν δύσκολο ν' αποδειχτούν. Γι' αυτό, οι οδηγίες και ο νόμος μεταθέτουν το μεγαλύτερο βάρος της απόδειξης από τον κατήγορο στον κατηγορούμενο. Προσοχή, δεν πρόκειται για πλήρη αντιστροφή του βάρους της απόδειξης. Ο κατήγορος εξακολουθεί να πρέπει να παρουσιάσει ορισμένα στοιχεία που να στοιχειοθετούν την κατηγορία. Αυτά τα στοιχεία όμως δεν χρειάζεται να είναι πλήρη, αλλά αυτό που οι νομικοί ονομάζουν prima facie, εκ πρώτης όψης.
Ας πάρουμε ένα υποθετικό παράδειγμα ρατσιστικής συμπεριφοράς: ο προϊστάμενός σου σε καλεί στο γραφείο του και σου λέει ότι σε απολύει επειδή είσαι ομοφυλόφιλος (δεν το λέει έτσι ακριβώς, αλλά αυτό είναι το νόημα). Πώς θα το αποδείξεις, εφόσον η συνομιλία έγινε μεταξύ σας και δεν υπάρχουν μάρτυρες; Με τον νέο νόμο, δεν χρειάζεται να το αποδείξεις. Φτάνει να παρουσιάσεις άλλα στοιχεία -σχόλια που μπορεί να έχει κάνει στο παρελθόν στους διαδρόμους, άλλη διακριτική μεταχείριση στη δουλειά και ό,τι άλλο σχετικό- που συνθέτουν μια κατά το δυνατόν πειστική ιστορία. Άσ' τον μετά να αποδείξει αυτός ότι η απόλυσή σου δεν είχε ρατσιστικά κίνητρα.
Προσοχή: Η νέα κατανομή του βάρους της απόδειξης ισχύει μόνο στα αστικά και διοικητικά δικαστήρια, όχι στα ποινικά. Κι αυτό διότι βασική αρχή του Δικαίου της Δύσης είναι ότι ο κατήγορος φέρει το βάρος της απόδειξης, με άλλα λόγια ότι ο κατηγορούμενος είναι αθώος μέχρι ν' αποδειχτεί η ενοχή του.
Η δεύτερη -και κουτσουρεμένη- καινοτομία του νόμου είναι ότι δίνει το δικαίωμα στον θιγόμενο να μην εμφανίζεται δημοσίως, αλλά να εκπροσωπείται από μια οργάνωση που δρα υπέρ του και στο όνομά του. Πρέπει βέβαια ο θιγόμενος να συναινεί στην εκπροσώπησή του. Ενώ όμως οι οδηγίες της ΕΕ προβλέπουν μια χαλαρή μορφή συναίνεσης, που μπορεί να γίνεται ακόμη και μετά την παρέμβαση της οργάνωσης με απλή πιστοποίηση ότι ο θιγόμενος έλαβε γνώση, ο ελληνικός νόμος απαιτεί εξουσιοδότηση παρουσία συμβολαιογράφου. Ανατρέπει δηλαδή το πνεύμα της διάταξης, που είναι ακριβώς η απλοποίηση της διαδικασίας και η προστασία του θιγόμενου από τη δημόσια έκθεσή του. Είναι τρελό!», λέει ο Ανδρέας Τάκης. Εμείς θεωρούμε αυτή την απαίτηση αντίθετη με τις κοινοτικές διατάξεις και δεν την εφαρμόζουμε.
Κι εδώ περνάμε στα προβληματικά στοιχεία του νόμου, τα οποία μας κάνουν να αναρωτιόμαστε αν ο νομοθέτης ήθελε πράγματι να προστατέψει τα θύματα των διακρίσεων ή αυτούς που κάνουν διακρίσεις. Για παράδειγμα, στην αρχική μορφή του νόμου, ο νομοθέτης προέβλεπε ότι για τον ορισμό της διάκρισης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη «τα συναλλακτικά ήθη», δηλαδή το τι συνηθίζεται στην αγορά. Με άλλα λόγια, αν οι συνήθειες της αγοράς ήταν ρατσιστικές (λέμε τώρα), αυτό θα μετρούσε ως επιχείρημα υπέρ αυτού που κάνει ρατσιστικές διακρίσεις. Η συγκεκριμένη διάταξη αποσύρθηκε βέβαια μπροστά στην απειλή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να πάει την Ελλάδα στο Ευρωδικαστήριο, αλλά είναι ενδεικτική του πνεύματος του νομοθέτη.
Στην αγωνία του μάλιστα να προσθέσει μια διάταξη, ο νομοθέτης ξέχασε να συμπεριλάβει μιαν άλλη. Οι οδηγίες της ΕΕ προβλέπουν ότι αν οι διαφορές των δύο μερών δεν επιλυθούν εξωδικαστικά με τη μεσολάβηση του αρμόδιου φορέα, μπορεί να επιληφθεί η δικαιοσύνη. Σε αυτή την περίπτωση, υποχρέωση του κράτους είναι να παρέχει άμεση και δωρεάν νομική υποστήριξη στον θιγόμενο μέσω κρατικών ήκρατικά χρηματοδοτούμενων θεσμών. Όμως ο ελληνικός νόμος δεν προβλέπει τη δυνατότητα παροχής νομικής υποστήριξης, παράλειψη για την οποία το κράτος βρίσκεται σε διαμάχη με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει δεχτεί επικρίσεις από τον ΟΗΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Άλλο προβληματικό στοιχείο του νόμου είναι ο τρόπος υλοποίησής του στον ιδιωτικό τομέα, εκεί δηλαδή που οι συνθήκες εργασίας είναι επισφαλείς κι ελάχιστα ρυθμισμένες και τα περιθώρια να εκδηλωθούν διακρίσεις μεγαλύτερα. Για τον δημόσιο τομέα, αρμόδιος φορέας είναι ο Συνήγορος του Πολίτη (αλλά μόνο σε επίπεδο εξωδικαστικής διαμεσολάβησης, όπως είδαμε). Για τον ιδιωτικό τομέα, υπεύθυνοι είναι δύο φορείς, ανάλογα με το ζήτημα που αφορά η διάκριση.
Για διακρίσεις που σχετίζονται με στενά εργασιακά ζητήματα (απολύσεις, αμοιβές κλπ), αρμόδιος φορέας είναι το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας του Υπουργείου Απασχόλησης, δηλαδή μια μη ανεξάρτητη αρχή, με τις γνωστές αγκυλώσεις του ελληνικού δημοσίου και χωρίς καμία απολύτως ενημέρωση ή ευαισθητοποίηση για τα ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα διακρίσεων που καλείται να διευθετήσει, όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Έχει κάνει το κράτος τις αναγκαίες ενέργειες για ν' ανταποκριθεί η Επιθεώρηση στο ρόλο της; Είναι χαρακτηριστικό», λέει ο Ανδρέας Τάκης, «ότι δεν υπήρξε ποτέ σχετική αναφορά θιγόμενων πολιτών προς το ΣΕΠΕ. Κι αυτό σίγουρα δεν συμβαίνει επειδή ποτέ κανένας εργαζόμενος δεν υπέστη διακρίσεις.
Για διακρίσεις που σχετίζονται με τα μη στενά εργασιακά ζητήματα, όπως η παρενόχληση ή οι προσλήψεις (το ΣΕΠΕ μπορεί να παρέμβει αφού έχει υπογραφεί η πρόσληψη, όχι πριν), αρμόδιος φορέας είναι η Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Δηλαδή πάλι μια μη ανεξάρτητη αρχή, της οποίας πρόεδρος είναι ο γενικός γραμματέας του υπουργείου και μέλη της δυο στελέχη του υπουργείου και δύο εξωτερικοί δικηγόροι. Αυτή η επιτροπή υπολειτούργησε τους πρώτους μήνες της ίδρυσής της», λέει ο Ανδρέας Τάκης, «κι έκτοτε δεν ξανακούσαμε κάτι γι' αυτήν. Είναι σαν να μην υπάρχει.
Τέλος, άλλο ένα στοιχείο που μας βάζει σε σκέψεις για την πρόθεση του νομοθέτη είναι ότι, παρόλο που υπάρχει πρόταση Οδηγίας από την ΕΕ για επέκταση της προστασίας και στην παροχή υπηρεσιών και αγαθών (και όχι μόνο στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας), ο νόμος δεν προβλέπει τίποτα σχετικό. Αποτέλεσμα, να μην μπορούν οι θιγόμενοι να εκμεταλλευτούν την αυξημένη προστασία του νόμου σε περιπτώσεις διακρίσεων που αφορούν, για παράδειγμα, την συμπεριφορά της αστυνομίας ή διάφορες αδειοδοτήσεις. Μέχρι να συμβεί αυτό ο Συνήγορος εξετάζει της σχετικές αναφορές στο πλαίσιο της γενικής του αρμοδιότητας.
Αυτά τα προβληματικά στοιχεία του νόμου επηρεάζουν βέβαια όλες τις ομάδες που εμπίπτουν στις διατάξεις του. Επηρεάζουν όμως περισσότερο εμάς, στον βαθμό που οι διακρίσεις που δεχόμαστε βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στον κοινωνικό στιγματισμό, την έλλειψη αλληλεγγύης και, από πλευράς μας, τη μη ορατότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αναφορές για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμό που έχει δεχτεί ο Συνήγορος είναι λίγες, σε σχέση για παράδειγμα με τις αναφορές για διακρίσεις λόγω αναπηρίας ή ηλικίας. Στην πραγματικότητα ο Συνήγορος δεν έχει χειριστεί καμία υπόθεση για διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού που εμπίπτει στον νόμο 3304/2005.
Στο πλαίσιο όμως της γενικής του αρμοδιότητας ο Συνήγορος έχει χειριστεί: αναφορά για τα γεγονότα στην παράσταση Ρούσαλκα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον χειμώνα του 2009, αναφορά ενός ΛΟΑΤ καταστήματος εστίασης για αφαίρεση της άδειας λειτουργίας του, αναφορά ενός ομοφυλόφιλου φοιτητή για κακομεταχείριση στο πανεπιστήμιο που σπούδαζε λόγω της ομοφυλοφιλίας του, αναφορά για βιασμό ομοφυλόφιλου κρατουμένου από άνδρες του Λιμενικού Σώματος στα Χανιά, και αναφορές για κακομεταχείριση εκ μέρους της αστυνομίας σε χώρους ψωνιστηριού.
Με τη νέα του εκστρατεία ο Συνήγορος θέλει να μας ενημερώσει για τις νέες δυνατότητες παρέμβασης κατά της ανισότητας που του δίνει, έστω και κουτσουρεμένα, o νόμος και να μας παρακινήσει να τις εκμεταλλευτούμε. Για την αποκατάσταση των αδικιών, όπου συμβαίνουν, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης που πρέπει να εφαρμόζει ένα ευνομούμενο κράτος, αλλά και γιατί υπάρχουν ακόμα πολλά ταμπού να καταρριφθούν στο ελληνικό δημόσιο.
Πώς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το Συνήγορο του Πολίτη για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού
· Η διάκριση πρέπει να έγινε στον δημόσιο τομέα (εξαιρούνται: η Εκκλησία, θέματα εθνικής άμυνας, κρατικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής τα οποία δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Συνηγόρου)
· Η διάκριση πρέπει να αφορά ζητήματα εργασιακά (απόλυση, δυσμενή μετάθεση, μισθός ή άλλες παροχές σχετικές με την εργασία, πρόσβαση στην εργασία, όρους ή προϋποθέσεις άσκησης επαγγέλματος κλπ).
· Πρέπει να παρουσιάσετε κάποια στοιχεία, που κατά τη γνώμη σας δείχνουν ότι έχετε πέσει θύμα διάκρισης.
· Υποβάλλετε μια περιγραφή της περίπτωσης και τα στοιχεία που έχετε:
· αυτοπροσώπως στα γραφεία του Συνηγόρου του Πολίτη, κατά τις εργάσιμες ημέρες Χατζηγιάννη Μέξη 5, 115 28 Αθήνα (περιοχή Χίλτον), 8.30-14.00, 3ος όροφος
· ταχυδρομικώς στην παραπάνω διεύθυνση
· με fax στον αριθμό 210 7292129
· με e-mail: diakriseis@synigoros.gr
Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν θα αποκαλύψει το όνομα σας και τα άλλα προσωπικά σας στοιχεία εφόσον του το ζητήσετε.
Περισσότερες πληροφορίες για τον Συνήγορο του Πολίτη ως φορέα προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης θα βρείτε στο:www.synigoros.gr/diakriseis
Πρώτα τα καλά. Ο νόμος δίνει τη δυνατότητα στους αρμόδιους φορείς να οργανώνουν ενημερωτικές εκστρατείες και να συντάσσουν εκθέσεις. Επίσης εισάγει δύο σημαντικές καινοτομίες, αν και η δεύτερη είναι κάπως κουτσουρεμένη.
Η πρώτη καινοτομία προβλέπει μια νέα κατανομή του βάρους της απόδειξης. Με απλά λόγια, το θύμα δεν υποχρεώνεται να αποδείξει μέχρι τέλους ότι έπεσε θύμα διακρίσεων. Αντιθέτως, ο κατηγορούμενος, ο θύτης, υποχρεώνεται ν' αποδείξει ότι δεν ισχύει αυτό για το οποίο κατηγορείται.
To 10% μίλησε με τον βοηθό Συνήγορο του Πολίτη Ανδρέα Τάκη: «Το βασικότερο πρόβλημα σε περιπτώσεις διακρίσεων είναι ότι γίνονται συνήθως καλυμμένα: είτε έμμεσα είτε χωρίς να υπάρχουν μάρτυρες. Είναι λοιπόν δύσκολο ν' αποδειχτούν. Γι' αυτό, οι οδηγίες και ο νόμος μεταθέτουν το μεγαλύτερο βάρος της απόδειξης από τον κατήγορο στον κατηγορούμενο. Προσοχή, δεν πρόκειται για πλήρη αντιστροφή του βάρους της απόδειξης. Ο κατήγορος εξακολουθεί να πρέπει να παρουσιάσει ορισμένα στοιχεία που να στοιχειοθετούν την κατηγορία. Αυτά τα στοιχεία όμως δεν χρειάζεται να είναι πλήρη, αλλά αυτό που οι νομικοί ονομάζουν prima facie, εκ πρώτης όψης.
Ας πάρουμε ένα υποθετικό παράδειγμα ρατσιστικής συμπεριφοράς: ο προϊστάμενός σου σε καλεί στο γραφείο του και σου λέει ότι σε απολύει επειδή είσαι ομοφυλόφιλος (δεν το λέει έτσι ακριβώς, αλλά αυτό είναι το νόημα). Πώς θα το αποδείξεις, εφόσον η συνομιλία έγινε μεταξύ σας και δεν υπάρχουν μάρτυρες; Με τον νέο νόμο, δεν χρειάζεται να το αποδείξεις. Φτάνει να παρουσιάσεις άλλα στοιχεία -σχόλια που μπορεί να έχει κάνει στο παρελθόν στους διαδρόμους, άλλη διακριτική μεταχείριση στη δουλειά και ό,τι άλλο σχετικό- που συνθέτουν μια κατά το δυνατόν πειστική ιστορία. Άσ' τον μετά να αποδείξει αυτός ότι η απόλυσή σου δεν είχε ρατσιστικά κίνητρα.
Προσοχή: Η νέα κατανομή του βάρους της απόδειξης ισχύει μόνο στα αστικά και διοικητικά δικαστήρια, όχι στα ποινικά. Κι αυτό διότι βασική αρχή του Δικαίου της Δύσης είναι ότι ο κατήγορος φέρει το βάρος της απόδειξης, με άλλα λόγια ότι ο κατηγορούμενος είναι αθώος μέχρι ν' αποδειχτεί η ενοχή του.
Η δεύτερη -και κουτσουρεμένη- καινοτομία του νόμου είναι ότι δίνει το δικαίωμα στον θιγόμενο να μην εμφανίζεται δημοσίως, αλλά να εκπροσωπείται από μια οργάνωση που δρα υπέρ του και στο όνομά του. Πρέπει βέβαια ο θιγόμενος να συναινεί στην εκπροσώπησή του. Ενώ όμως οι οδηγίες της ΕΕ προβλέπουν μια χαλαρή μορφή συναίνεσης, που μπορεί να γίνεται ακόμη και μετά την παρέμβαση της οργάνωσης με απλή πιστοποίηση ότι ο θιγόμενος έλαβε γνώση, ο ελληνικός νόμος απαιτεί εξουσιοδότηση παρουσία συμβολαιογράφου. Ανατρέπει δηλαδή το πνεύμα της διάταξης, που είναι ακριβώς η απλοποίηση της διαδικασίας και η προστασία του θιγόμενου από τη δημόσια έκθεσή του. Είναι τρελό!», λέει ο Ανδρέας Τάκης. Εμείς θεωρούμε αυτή την απαίτηση αντίθετη με τις κοινοτικές διατάξεις και δεν την εφαρμόζουμε.
Τα κόλπα της κυβέρνησης
Κι εδώ περνάμε στα προβληματικά στοιχεία του νόμου, τα οποία μας κάνουν να αναρωτιόμαστε αν ο νομοθέτης ήθελε πράγματι να προστατέψει τα θύματα των διακρίσεων ή αυτούς που κάνουν διακρίσεις. Για παράδειγμα, στην αρχική μορφή του νόμου, ο νομοθέτης προέβλεπε ότι για τον ορισμό της διάκρισης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη «τα συναλλακτικά ήθη», δηλαδή το τι συνηθίζεται στην αγορά. Με άλλα λόγια, αν οι συνήθειες της αγοράς ήταν ρατσιστικές (λέμε τώρα), αυτό θα μετρούσε ως επιχείρημα υπέρ αυτού που κάνει ρατσιστικές διακρίσεις. Η συγκεκριμένη διάταξη αποσύρθηκε βέβαια μπροστά στην απειλή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να πάει την Ελλάδα στο Ευρωδικαστήριο, αλλά είναι ενδεικτική του πνεύματος του νομοθέτη.
Στην αγωνία του μάλιστα να προσθέσει μια διάταξη, ο νομοθέτης ξέχασε να συμπεριλάβει μιαν άλλη. Οι οδηγίες της ΕΕ προβλέπουν ότι αν οι διαφορές των δύο μερών δεν επιλυθούν εξωδικαστικά με τη μεσολάβηση του αρμόδιου φορέα, μπορεί να επιληφθεί η δικαιοσύνη. Σε αυτή την περίπτωση, υποχρέωση του κράτους είναι να παρέχει άμεση και δωρεάν νομική υποστήριξη στον θιγόμενο μέσω κρατικών ήκρατικά χρηματοδοτούμενων θεσμών. Όμως ο ελληνικός νόμος δεν προβλέπει τη δυνατότητα παροχής νομικής υποστήριξης, παράλειψη για την οποία το κράτος βρίσκεται σε διαμάχη με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει δεχτεί επικρίσεις από τον ΟΗΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Άλλο προβληματικό στοιχείο του νόμου είναι ο τρόπος υλοποίησής του στον ιδιωτικό τομέα, εκεί δηλαδή που οι συνθήκες εργασίας είναι επισφαλείς κι ελάχιστα ρυθμισμένες και τα περιθώρια να εκδηλωθούν διακρίσεις μεγαλύτερα. Για τον δημόσιο τομέα, αρμόδιος φορέας είναι ο Συνήγορος του Πολίτη (αλλά μόνο σε επίπεδο εξωδικαστικής διαμεσολάβησης, όπως είδαμε). Για τον ιδιωτικό τομέα, υπεύθυνοι είναι δύο φορείς, ανάλογα με το ζήτημα που αφορά η διάκριση.
Για διακρίσεις που σχετίζονται με στενά εργασιακά ζητήματα (απολύσεις, αμοιβές κλπ), αρμόδιος φορέας είναι το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας του Υπουργείου Απασχόλησης, δηλαδή μια μη ανεξάρτητη αρχή, με τις γνωστές αγκυλώσεις του ελληνικού δημοσίου και χωρίς καμία απολύτως ενημέρωση ή ευαισθητοποίηση για τα ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα διακρίσεων που καλείται να διευθετήσει, όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Έχει κάνει το κράτος τις αναγκαίες ενέργειες για ν' ανταποκριθεί η Επιθεώρηση στο ρόλο της; Είναι χαρακτηριστικό», λέει ο Ανδρέας Τάκης, «ότι δεν υπήρξε ποτέ σχετική αναφορά θιγόμενων πολιτών προς το ΣΕΠΕ. Κι αυτό σίγουρα δεν συμβαίνει επειδή ποτέ κανένας εργαζόμενος δεν υπέστη διακρίσεις.
Για διακρίσεις που σχετίζονται με τα μη στενά εργασιακά ζητήματα, όπως η παρενόχληση ή οι προσλήψεις (το ΣΕΠΕ μπορεί να παρέμβει αφού έχει υπογραφεί η πρόσληψη, όχι πριν), αρμόδιος φορέας είναι η Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Δηλαδή πάλι μια μη ανεξάρτητη αρχή, της οποίας πρόεδρος είναι ο γενικός γραμματέας του υπουργείου και μέλη της δυο στελέχη του υπουργείου και δύο εξωτερικοί δικηγόροι. Αυτή η επιτροπή υπολειτούργησε τους πρώτους μήνες της ίδρυσής της», λέει ο Ανδρέας Τάκης, «κι έκτοτε δεν ξανακούσαμε κάτι γι' αυτήν. Είναι σαν να μην υπάρχει. Τέλος, άλλο ένα στοιχείο που μας βάζει σε σκέψεις για την πρόθεση του νομοθέτη είναι ότι, παρόλο που υπάρχει πρόταση Οδηγίας από την ΕΕ για επέκταση της προστασίας και στην παροχή υπηρεσιών και αγαθών (και όχι μόνο στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας), ο νόμος δεν προβλέπει τίποτα σχετικό. Αποτέλεσμα, να μην μπορούν οι θιγόμενοι να εκμεταλλευτούν την αυξημένη προστασία του νόμου σε περιπτώσεις διακρίσεων που αφορούν, για παράδειγμα, την συμπεριφορά της αστυνομίας ή διάφορες αδειοδοτήσεις. Μέχρι να συμβεί αυτό ο Συνήγορος εξετάζει της σχετικές αναφορές στο πλαίσιο της γενικής του αρμοδιότητας.
Αυτά τα προβληματικά στοιχεία του νόμου επηρεάζουν βέβαια όλες τις ομάδες που εμπίπτουν στις διατάξεις του. Επηρεάζουν όμως περισσότερο εμάς, στον βαθμό που οι διακρίσεις που δεχόμαστε βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στον κοινωνικό στιγματισμό, την έλλειψη αλληλεγγύης και, από πλευράς μας, τη μη ορατότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αναφορές για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμό που έχει δεχτεί ο Συνήγορος είναι λίγες, σε σχέση για παράδειγμα με τις αναφορές για διακρίσεις λόγω αναπηρίας ή ηλικίας. Στην πραγματικότητα ο Συνήγορος δεν έχει χειριστεί καμία υπόθεση για διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού που εμπίπτει στον νόμο 3304/2005.
Στο πλαίσιο όμως της γενικής του αρμοδιότητας ο Συνήγορος έχει χειριστεί: αναφορά για τα γεγονότα στην παράσταση Ρούσαλκα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον χειμώνα του 2009, αναφορά ενός ΛΟΑΤ καταστήματος εστίασης για αφαίρεση της άδειας λειτουργίας του, αναφορά ενός ομοφυλόφιλου φοιτητή για κακομεταχείριση στο πανεπιστήμιο που σπούδαζε λόγω της ομοφυλοφιλίας του, αναφορά για βιασμό ομοφυλόφιλου κρατουμένου από άνδρες του Λιμενικού Σώματος στα Χανιά, και αναφορές για κακομεταχείριση εκ μέρους της αστυνομίας σε χώρους ψωνιστηριού.
Με τη νέα του εκστρατεία ο Συνήγορος θέλει να μας ενημερώσει για τις νέες δυνατότητες παρέμβασης κατά της ανισότητας που του δίνει, έστω και κουτσουρεμένα, o νόμος και να μας παρακινήσει να τις εκμεταλλευτούμε. Για την αποκατάσταση των αδικιών, όπου συμβαίνουν, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης που πρέπει να εφαρμόζει ένα ευνομούμενο κράτος, αλλά και γιατί υπάρχουν ακόμα πολλά ταμπού να καταρριφθούν στο ελληνικό δημόσιο.
Πώς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το Συνήγορο του Πολίτη για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού
· Η διάκριση πρέπει να έγινε στον δημόσιο τομέα (εξαιρούνται: η Εκκλησία, θέματα εθνικής άμυνας, κρατικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής τα οποία δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Συνηγόρου)
· Η διάκριση πρέπει να αφορά ζητήματα εργασιακά (απόλυση, δυσμενή μετάθεση, μισθός ή άλλες παροχές σχετικές με την εργασία, πρόσβαση στην εργασία, όρους ή προϋποθέσεις άσκησης επαγγέλματος κλπ).
· Πρέπει να παρουσιάσετε κάποια στοιχεία, που κατά τη γνώμη σας δείχνουν ότι έχετε πέσει θύμα διάκρισης.
· Υποβάλλετε μια περιγραφή της περίπτωσης και τα στοιχεία που έχετε:
· αυτοπροσώπως στα γραφεία του Συνηγόρου του Πολίτη, κατά τις εργάσιμες ημέρες Χατζηγιάννη Μέξη 5, 115 28 Αθήνα (περιοχή Χίλτον), 8.30-14.00, 3ος όροφος
· ταχυδρομικώς στην παραπάνω διεύθυνση
· με fax στον αριθμό 210 7292129
· με e-mail: diakriseis@synigoros.gr
Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν θα αποκαλύψει το όνομα σας και τα άλλα προσωπικά σας στοιχεία εφόσον του το ζητήσετε.
Περισσότερες πληροφορίες για τον Συνήγορο του Πολίτη ως φορέα προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης θα βρείτε στο:www.synigoros.gr/diakriseis
-*-
