Τζόναθαν Γίο: Πορνό σε μουσαμά

[Εψιλον, 25/1/09]

Πριν από δύο χρόνια ο βρετανός ζωγράφος Τζόναθαν Γίο (Jonathan Yeo), γνωστός για πορτρέτα διασημοτήτων, όπως του μεγιστάνα των ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ, του ηθοποιού Ντένις Χόπερ, του πρίγκιπα Φίλιππου, έκανε αίσθηση σ' όλο τον κόσμο με ένα διαφορετικό πορτρέτο του Τζορτζ Μπους. Συνέθεσε το πρόσωπο του απελθόντος αμερικανού προέδρου με αποκόμματα από φωτογραφίες πορνό. Η ιδέα άρεσε, και τη συνέχισε...


Μετά τον αντιπαθή αμερικανό πολιτικό, σειρά πήραν η Πάρις Χίλτον και ο Λούσιαν Φρόιντ. Αυτά τα πορτρέτα αποτέλεσαν την «μπλε περίοδο» του καλλιτέχνη, που εκτέθηκε τον περασμένο Ιούνιο στην γκαλερί Lazarides στο Λονδίνο, γνωστή ως η γκαλερί των καλλιτεχνών του δρόμου, μεταξύ των οποίων ο Banksy, και κυριολεκτικά ξεπούλησε. Τον Ιανουάριο του 2008, ο Yeo έκανε και πάλι αίσθηση, αποκαλύπτοντας το πορτρέτο ενός μάλλον βλοσυρού Τόνι Μπλερ.

Γεννημένος το 1970, γιος βουλευτή των Συντηρητικών, ο Γίο ρίχτηκε στη ζωγραφική όταν λίγο μετά τα 20 διαγνώστηκε με καρκίνο. Σήμερα μας μιλά για την πορεία του στη ζωγραφική και τα κολάζ από πορνό, αποκαλύπτοντάς μας τις σκέψεις του για ένα μελλοντικό πορτρέτο του προέδρου Ομπάμα. 

____________

Πώς σας ήρθε η ιδέα του πορτρέτου του Μπους; 

Από παλιά σκεφτόμουν να χρησιμοποιήσω φωτογραφίες από πορνοπεριοδικά για να φτιάξω κολάζ πορτρέτων, διότι οι πορνό φωτογραφίες σού παρέχουν μια έτοιμη παλέτα τόνων του δέρματος. Είχα απορρίψει την ιδέα, διότι φοβόμουν ότι το αποτέλεσμα θα ήταν μονοδιάστατο, αλλά όσο περισσότερο το σκεφτόμουν τόσο πιο πολύ ήθελα να εξερευνήσω τις δυνατότητες τού μέσου. Η περίπτωση του Μπους ήρθε κι έδεσε. Μου ζήτησαν από τον Λευκό Οίκο να κάνω το πορτρέτο του και στη συνέχεια άλλαξαν γνώμη. Είχα ήδη μαζέψει ένα σωρό εικόνες του που δεν ήξερα τι να τις κάνω. Και ξαφνικά μου ήρθε η ιδέα του κολάζ από πορνοφωτογραφίες.

Ηταν μια απάντηση στην ακύρωση της παραγγελίας; 

Αυτό ήταν η αφορμή, αλλά η επιτυχία του πορτρέτου οφείλεται αφενός στη χιουμοριστική πλευρά του έργου και αφετέρου στην προσωπικότητα του Μπους. Είναι χοντρόπετσος, ανεπίδεκτος ορθολογικής κριτικής και ασπάζεται ακραία συντηρητικές και υποκριτικές απόψεις. Είναι τεράστια υποκρισία να κηρύσσει την αποχή των νέων από το σεξ τη στιγμή που στέλνει παιδιά στον πόλεμο, δημιουργώντας χάος σε ολόκληρο τον κόσμο για τις επόμενες γενιές.

Τι απαντάτε στην κριτική του Λευκού Οίκου, που χαρακτηρίζει τον πίνακα προσβλητικό και κακόγουστο; 

Μα αυτό είναι το θέμα. Το έργο έγινε για να είναι προσβλητικό και κακόγουστο.

Και στην κριτική που σας καταλογίζει ότι το έργο δεν είναι πολιτικό, αλλά περισσότερο μια επίδειξη γυμνασιακού χαβαλέ; 

Νομίζω ότι μόνο ένας κριτικός ψυχρός και χωρίς χιούμορ δεν θα δει τον πίνακα θετικά. Στόχος του έργου είναι να κάνει τους ανθρώπους να χαμογελάσουν, να τραβήξει την προσοχή και να τους βάλει λίγο σε σκέψεις. Δεν προσφέρω βέβαια μια εναλλακτική φιλοσοφία, απλώς καταθέτω την άποψή μου για έναν πολιτικό.

Γιατί δεν κάνατε και το πορτρέτο του Τόνι Μπλερ με πορνοφωτογραφίες; 

Τον Μπους δεν τον συνάντησα, είναι ένα πορτρέτο που θα μπορούσε να κάνει ο καθένας. Με τον Μπλερ είχα τη μοναδική ευκαιρία να περάσω πολύ χρόνο μαζί του. Οταν κάποιος κάθεται να ποζάρει, έχεις την ιστορική υποχρέωση να τον αντιμετωπίσεις χωρίς υπεκφυγές. Οι άνθρωποι δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Το πορτρέτο του Μπλερ αποδίδει την αντίφαση ενός ανθρώπου πολύ συμπαθούς, γοητευτικού και απλού στην ιδιωτική του ζωή και την ίδια στιγμή, όπως γνωρίζουμε σήμερα, ανέντιμου· κάποιου που ξεκίνησε πολέμους και έκανε κακό. Επρεπε το πορτρέτο να αντανακλά αυτήν την αντίφαση.

Πώς επιλέξατε τα κομμάτια του πορνό που χρησιμοποιήσατε; 

Εντελώς πρακτικά. Οι τόνοι του δέρματος έχουν ανεπαίσθητες διαφορές και πρέπει να τους αποδώσεις με μεγάλη ακρίβεια. Τα πορνοπεριοδικά που βρίσκεις στα συνηθισμένα πρακτορεία είναι συ- νήθως ιλουστρασιόν, σαν το "Playboy" - οι άνθρωποι φαίνονται αφύσικα υγιείς. Η εικόνα ενός πενηντάρη δεν έχει καμία σχέση με το δέρμα αυτών των μαυρισμένων νεαρών κοριτσιών. Χρειαζόμουν πιο αληθοφανείς τόνους επιδερμίδας κι έπρεπε να αναζητήσω περιοδικά με φωτογραφίες από εξωτερικούς χώρους, με πιο ηλικιωμένες γυναίκες ή με φωτογραφίες αναγνωστών. Ή περιοδικά με Ασιάτες και μαύρους, για να αποδώσω τις σκιές στο πρόσωπο. Τα πορνοπεριοδικά έχουν το πλεονέκτημα ότι τα βρίσκεις εύκολα.

Ενας άλλος λόγος που τα χρησιμοποίησα είναι ότι σύντομα, εξαιτίας του ίντερνετ, θα ανήκουν στο παρελθόν. Στον ενάμιση χρόνο που τα χρησιμοποιώ, πολλοί από τους τίτλους έχουν σταματήσει να εκδίδονται. Σε πενήντα χρόνια θα χρειάζεται να εξηγήσεις στον κόσμο τι ήταν τα πορνοπεριοδικά. Μου αρέσει να χρησιμοποιώ στοιχεία της δικής μου εποχής. Οσο περισσότερες αναφορές έχει το έργο σου στην εποχή σου τόσο πιο ενδιαφέρον θα είναι από την ιστορική πλευρά.

Περιμένατε την ανταπόκριση που είχε το πορτρέτο; 

Ελπιζα ότι θα συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του κόσμου· αυτός ήταν ο λόγος που το έκανα, αλλά δεν περίμενα τέτοια ανταπόκριση. Νομίζω ότι εν μέρει οφείλεται στο ίντερνετ. Η γκαλερί που έδειξε το έργο μου είχε ήδη ισχυρή παρουσία στο διαδίκτυο, διότι εκπροσωπεί ζωγράφους του δρόμου, που είναι πολύ περισσότερο εξοικειωμένοι με τους υπολογιστές. Αν κάποιοι δουν μια εικόνα που τους αρέσει, τη στέλνουν στους φίλους τους, την ανεβάζουν στα μπλογκ τους και μέσα σε λίγες ώρες βρίσκεται παντού.

Σας ανησυχεί το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων στο ίντερνετ; Μήπως συμβεί με την αγορά των εικαστικών τεχνών αυτό που συνέβη με τη μουσική βιομηχανία; 

Οχι, δεν με ανησυχεί. Συμφωνώ με την άποψη του Banksy ότι πρέπει να αφήνουμε τις εικόνες ελεύθερες, χωρίς να μας νοιάζουν τα πνευματικά δικαιώματα. Ο καθένας πρέπει να μπορεί να τυπώνει μια εικόνα και να την κολλάει στον τοίχο. Αυτό δεν εμποδίζει μια γκαλερί να αγοράσει το έργο. Η διαφορά είναι ότι στη μουσική βιομηχανία δεν υπάρχει ένα πρωτότυπο έργο προς πώληση, πουλάς εκατομμύρια αντίτυπα για να κάνεις επιτυχία. Τον πίνακα μπορείς να τον πουλήσεις μόνο μία φορά.

Η οικονομική κρίση θα επηρεάσει την αγορά της τέχνης; 

Μαθαίνω από τις γκαλερί ότι έχουν αρχίσει να νιώθουν τον αντίκτυπο. Είναι νωρίς ακόμη για να βγάλουμε συμπεράσματα, αλλά, αν η κρίση συνεχιστεί για χρόνια, ασφαλώς θα επηρεάσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Σε τελική ανάλυση, φτιάχνουμε ακριβά πράγματα πολυτελείας. Κανείς δεν θα προτιμήσει να μείνει χωρίς τροφή για να αγοράσει έναν πίνακα. Την ίδια στιγμή, η κρίση μπορεί να κάνει καλό στην καλλιτεχνική έκφραση. Υπάρχουν άνθρωποι που αγοράζουν ζωγραφική ως επένδυση και όχι επειδή τους αρέσει, κι αυτό διαστρεβλώνει την αγορά της τέχνης. Η κρίση θα οξύνει τη σκέψη και την αντίληψη των ανθρώπων.

Θα επηρεαστεί το περιεχόμενο και η αισθητική της τέχνης; 

Είναι πιθανό. Γενικότερα η τέχνη στον 20ό αιώνα, και ιδίως η σύγχρονη τέχνη, δεν ήταν πολιτική. Οι καλλιτέχνες του δρόμου, που τους ξέρω από την γκαλερί μου, είναι οι πιο πολιτικοί από τη σύγχρονη τέχνη, τα βάζουν με τον καπιταλισμό και την παγκοσμιοποίηση. Εδώ και λίγον καιρό έχουν αρχίσει να γίνονται πιο δημοφιλείς. Με εκπλήσσει, πάντως, που δεν έχουμε περισσότερους καλλιτέχνες να ασχολούνται με τρόπο ενδιαφέροντα και έξυπνο με ζητήματα όπως οι κλιματικές αλλαγές. Οσοι ασχολούνται, το κάνουν με διδακτισμό και χωρίς χιούμορ. Πρέπει κάποιος να ασχοληθεί με χιούμορ, κομψότητα και πληρότητα, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική διάσταση του φαινομένου.

Πώς αποφασίζετε με τι τρόπο θα απεικονίσετε έναν άνθρωπο; 

Προσπαθώ να τον γνωρίσω. Περνώ πολλή ώρα μαζί του, κοιτάμε εικόνες, κάνουμε κανένα τζόιντ. Ετσι έχω την ευκαιρία να τον παρατηρώ επί μακρόν και να σκέφτομαι γι' αυτόν πριν ξεκινήσω να τον ζωγραφίζω. Είναι σχεδόν πιο σημαντικό να βγεις για δείπνο και να μεθύσεις μαζί του, παρά να τον έχεις ακίνητο απέναντί σου για ώρες.

Ζωγραφίζετε κυρίως διασημότητες; 

Περνώ περίπου το μισό χρόνο μου ζωγραφίζοντας διασημότητες και τον άλλο μισό μη διασημότητες, αν και ο κόσμος τείνει να κοιτάζει περισσότερο τους πίνακες με τις διασημότητες, διότι είναι αναγνωρίσιμες. Οι διασημότητες είναι ευκολότερες από την άποψη ότι ήδη γνωρίζεις την εικόνα τους, οπότε δεν χρειάζεσαι χρόνο για να τους μάθεις από την αρχή. Επίσης, έχουν συνηθίσει να συγκεντρώνουν τα βλέμματα πάνω τους, οπότε δεν χρειάζεσαι τόσο χρόνο για να τους κάνεις να χαλαρώσουν.

Από την άλλη, συχνά έχεις γι' αυτούς μια προκατασκευασμένη εικόνα, που ίσως δεν είναι ακριβής και πρέπει να την αλλάξεις. Κι ακόμη πολλοί, κυρίως ηθοποιοί και πολιτικοί, έχουν συνηθίσει να συγκεντρώνουν τα βλέμματα σε τέτοιο βαθμό, που αναπτύσσουν έναν αμυντικό μηχανισμό, σαν μάσκα. Οπότε δεν ξέρεις αν έχεις μπροστά σου το πραγματικό πρόσωπο ή όχι.

Πώς ασχοληθήκατε με τη ζωγραφική; 

Μου άρεσε να ζωγραφίζω από παιδί, ιδίως να σκιτσάρω τους δασκάλους στο σχολείο για να κάνω τους συμμαθητές μου να γελούν. Φλέρταρα από τότε με την ιδέα ν' ασχοληθώ σοβαρά με τη ζωγραφική, αλλά όλοι μου έλεγαν ν' αφήσω τα χαζά και να κοιτάξω να βρω μια σοβαρή δουλειά. Ετσι, σπούδασα φιλολογία και κινηματογράφο στο πανεπιστήμιο, όπου όμως άρχισα να ζωγραφίζω πολύ, σχεδόν σε όλο τον ελεύθερο χρόνο μου. Κάποια στιγμή χρειάστηκε ν' αφήσω το πανεπιστήμιο, διότι διαγνώστηκα με καρκίνο. Στα διαλείμματα ανάμεσα στις χημειοθεραπείες βρήκα στη ζωγραφική μια διέξοδο, μια απασχόληση πολύ προτιμότερη από το να κάθομαι να κλαίω τη μοίρα μου. Ετσι η ζωγραφική απέκτησε σχεδόν θρησκευτικό χαρακτήρα για μένα. Οταν θεραπεύτηκα, είχα ήδη αποφασίσει να τη συνεχίσω, ό,τι κι αν μου έλεγαν οι άλλοι.

Η επιτυχία είναι ζήτημα τύχης, σκληρής δουλειάς ή δημόσιων σχέσεων; 

Ολα παίζουν το ρόλο τους. Δεν φτάνει να είσαι καλός· πρέπει να εργάζεσαι πολλές ώρες για να παράγεις έργο και πρέπει να έχεις την τύχη με το μέρος σου. Εγώ είχα την τύχη να ποζάρουν για μένα κάποιοι ενδιαφέροντες άνθρωποι, οι οποίοι με γνώρισαν σε άλλους ανθρώπους κι από κει οδηγήθηκα σε άλλα πράγματα. Βοηθάει να βρίσκεσαι στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή, κυρίως όμως πρέπει να πιστεύεις ότι θα πετύχεις, διότι τότε δουλεύεις σκληρά για να το πραγματοποιήσεις.

Εχετε καμιά ιδέα για το πορτρέτο του Ομπάμα; 

Αυτή τη στιγμή εμφανίζεται λαμπερός και πολύ συμπαθής, αλλά θα αλλάξει. Και για τον Μπλερ όλοι έλεγαν στην αρχή ότι θα σώσει τον πλανήτη και θα αλλάξει τα πάντα. Τελικά, απλώς προσπάθησε να κρατηθεί στην εξουσία και δεν έκανε πολλά. Ο Ομπάμα δείχνει κάποια ενθαρρυντικά σημάδια, αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι εθισμένοι στην ανάγκη για δημοφιλία και δύσκολα την παραμερίζουν. Θα είχε ενδιαφέρον να κάνω το πορτρέτο του Ομπάμα τώρα, αλλά θα έχει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον να το κάνω σε εφτά χρόνια, στο τέλος της προεδρίας του, όταν θα έχει παλιώσει και οι απόψεις γι' αυτόν θα έχουν αλλάξει πολύ.

-*-