[Εψιλον, 11/12/11]
Ας πάρουμε για παράδειγμα την έκρηξη της παραγωγής προφυλακτικών στη Γερμανία. Το 1914, ο Τζούλιους Φρομ, ένας πωλονοεβραίος που ζούσε στο Βερολίνο, πουλώντας κάποτε τσιγάρα στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και παρακολουθώντας σεμινάρια χημείας, άνοιξε ένα μικρό εργαστήρι παραγωγής προφυλακτικών. Πειραματίστηκε με τις μεθόδους παραγωγής και κατασκεύασε κυλινδρικά γυάλινα καλούπια, που βυθίζονταν σε υγροποιημένο διάλυμα καουτσούκ και θερμαίνονταν σε φούρνους όπου έρχονταν σε επαφή με ατμούς θείου. Τα προφυλακτικά που έβγαιναν απ’αυτή τη διαδικασία ήταν λεπτότερα, ανθεκτικότερα, ελαστικότερα, χωρίς ραφές και διαρκούσαν περισσότερο.
Τη ζήτηση προφυλακτικών εκτίναξαν η έξαρση των αφροδίσιων κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν 18 χιλιάδες Αμερικανοί στρατιώτες έπαιρναν αναρρωτική άδεια καθημερινά για αφροδίσια, και τα απελευθερωμένα σεξουαλικά ήθη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ο Φρομ άφησε το μοντέλο της μικρής επιχείρησης και έφτιαξε εργοστασιακές μονάδες. Τα πρώτα προφυλακτικά μαζικής παραγωγής και κυκλοφορίας ήταν γεγονός. Τα Fromms Act πωλούνταν σε συσκευασίες των τριών, σ’ένα χαρακτηριστικό χαρτονένιο πακέτο με πράσινες και μωβ ρίγες, και περιείχαν ένα τυπωμένο σημείωμα που μπορούσε να δώσει ο αγοραστής στον πωλητή, για να εξασφαλίσει τη μέγιστη διακριτικότητα: «Παρακαλώ, εγχειρίστε μου με διακριτικότητα ένα πακέτο Fromm’s Act των τριών». Η εταιρεία έκανε ακόμη ένα βήμα για να αντιμετωπίσει το κοινωνικό στίγμα της αγοράς προφυλακτικών: τα πωλούσε σε αυτόματα μηχανήματα πώλησης.
Η επιτυχία των Fromm’s Act ήταν τεράστια. Το 1926 ο Φρομ παρήγαγε 24 εκατομμύρια προφυλακτικά το χρόνο. Το 1931 είχε ανεβάσει την ετήσια παραγωγή στα 50 εκατομμύρια και είχε δημιουργήσει παραρτήματα σε όλη τη Γερμανία και έξω από τη Γερμανία, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και στη Νέα Ζηλανδία. Παρόλο που η άνοδος των Ναζί στην εξουσία ανέκοψε την πορεία της επιχείρησης (τα εργοστάσια του Φρομ πέρασαν σε ναζιστικά χέρια, η οικογενειακή του περιουσία και ο ίδιος αυτοεξορίστηκε στο Λονδίνο, όπου πέθανε από ανακοπή τέσσερις ημέρες μετά την απελευθέρωση), η λέξη Φρομ έγινε συνώνυμη με το προφυλακτικό στη Γερμανία.
Αν η πορεία της Φρομ ανακόπηκε εξαιτίας της αντισημιτικής θηριωδίας των ναζί, άλλες βιομηχανίες παραγωγής προφυλακτικών που ιδρύθηκαν στο μεσοπόλεμο σήμερα κυριαρχούν στην παγκόσμια αγορά. Τα προφυλακτικά Trojan, που έχουν σήμερα 70,5% μερίδιο αγοράς στις πωλήσεις προφυλακτικών στα φαρμακεία των ΗΠΑ, πρωτοφτιάχτηκαν το 1920 και κυκλοφόρησαν στην αγορά το 1927 από την Young’s Rubber. Το 1929 η εταιρεία κυκλοφόρησε τα πρώτα προφυλακτικά από λατέξ, υλικό ανθεκτικότερο και λεπτότερο από το καουτσούκ. Το λατέξ κυριαρχεί στην παραγωγή προφυλακτικών μέχρι σήμερα.
Στη Βρετανία, η London Rubber Company, μια εταιρεία που εισήγαγε προφυλακτικά, άρχισε το 1929 να παράγει προφυλακτικά η ίδια, με την επωνυμία DUREX (αρχικά των λέξεων Durability, Reliability, Excellence – Αντοχή στο χρόνο, αξιοπιστία, αριστεία). Σήμερα τα DUREX είναι τα προφυλακτικά με τις περισσότερες πωλήσεις πωλήσεις στη Μεγάλη Βρετανία και έχουν μεγάλο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά. Στην εταιρεία που τα βγάζει οφείλουμε μερικές ακόμη ευρεσιτεχνίες: τον ηλεκτρονικό έλεγχο (καθιερώθηκε το 1953, αντικαθιστώντας τη μέθοδο δοκιμής που συνίστατο στο φούσκωμα του προφυλακτικού με νερό), το ανατομικό προφυλακτικό (δημιουργήθηκε το 1969) και το προφυλακτικό με σπερματοκτόνο υγρό (δημιουργήθηκε το 1974).
Τη ζήτηση προφυλακτικών εκτίναξαν η έξαρση των αφροδίσιων κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν 18 χιλιάδες Αμερικανοί στρατιώτες έπαιρναν αναρρωτική άδεια καθημερινά για αφροδίσια, και τα απελευθερωμένα σεξουαλικά ήθη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ο Φρομ άφησε το μοντέλο της μικρής επιχείρησης και έφτιαξε εργοστασιακές μονάδες. Τα πρώτα προφυλακτικά μαζικής παραγωγής και κυκλοφορίας ήταν γεγονός. Τα Fromms Act πωλούνταν σε συσκευασίες των τριών, σ’ένα χαρακτηριστικό χαρτονένιο πακέτο με πράσινες και μωβ ρίγες, και περιείχαν ένα τυπωμένο σημείωμα που μπορούσε να δώσει ο αγοραστής στον πωλητή, για να εξασφαλίσει τη μέγιστη διακριτικότητα: «Παρακαλώ, εγχειρίστε μου με διακριτικότητα ένα πακέτο Fromm’s Act των τριών». Η εταιρεία έκανε ακόμη ένα βήμα για να αντιμετωπίσει το κοινωνικό στίγμα της αγοράς προφυλακτικών: τα πωλούσε σε αυτόματα μηχανήματα πώλησης.
Η επιτυχία των Fromm’s Act ήταν τεράστια. Το 1926 ο Φρομ παρήγαγε 24 εκατομμύρια προφυλακτικά το χρόνο. Το 1931 είχε ανεβάσει την ετήσια παραγωγή στα 50 εκατομμύρια και είχε δημιουργήσει παραρτήματα σε όλη τη Γερμανία και έξω από τη Γερμανία, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και στη Νέα Ζηλανδία. Παρόλο που η άνοδος των Ναζί στην εξουσία ανέκοψε την πορεία της επιχείρησης (τα εργοστάσια του Φρομ πέρασαν σε ναζιστικά χέρια, η οικογενειακή του περιουσία και ο ίδιος αυτοεξορίστηκε στο Λονδίνο, όπου πέθανε από ανακοπή τέσσερις ημέρες μετά την απελευθέρωση), η λέξη Φρομ έγινε συνώνυμη με το προφυλακτικό στη Γερμανία.
Αν η πορεία της Φρομ ανακόπηκε εξαιτίας της αντισημιτικής θηριωδίας των ναζί, άλλες βιομηχανίες παραγωγής προφυλακτικών που ιδρύθηκαν στο μεσοπόλεμο σήμερα κυριαρχούν στην παγκόσμια αγορά. Τα προφυλακτικά Trojan, που έχουν σήμερα 70,5% μερίδιο αγοράς στις πωλήσεις προφυλακτικών στα φαρμακεία των ΗΠΑ, πρωτοφτιάχτηκαν το 1920 και κυκλοφόρησαν στην αγορά το 1927 από την Young’s Rubber. Το 1929 η εταιρεία κυκλοφόρησε τα πρώτα προφυλακτικά από λατέξ, υλικό ανθεκτικότερο και λεπτότερο από το καουτσούκ. Το λατέξ κυριαρχεί στην παραγωγή προφυλακτικών μέχρι σήμερα.
Στη Βρετανία, η London Rubber Company, μια εταιρεία που εισήγαγε προφυλακτικά, άρχισε το 1929 να παράγει προφυλακτικά η ίδια, με την επωνυμία DUREX (αρχικά των λέξεων Durability, Reliability, Excellence – Αντοχή στο χρόνο, αξιοπιστία, αριστεία). Σήμερα τα DUREX είναι τα προφυλακτικά με τις περισσότερες πωλήσεις πωλήσεις στη Μεγάλη Βρετανία και έχουν μεγάλο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά. Στην εταιρεία που τα βγάζει οφείλουμε μερικές ακόμη ευρεσιτεχνίες: τον ηλεκτρονικό έλεγχο (καθιερώθηκε το 1953, αντικαθιστώντας τη μέθοδο δοκιμής που συνίστατο στο φούσκωμα του προφυλακτικού με νερό), το ανατομικό προφυλακτικό (δημιουργήθηκε το 1969) και το προφυλακτικό με σπερματοκτόνο υγρό (δημιουργήθηκε το 1974).
Προφυλακτικά με τη μία ή την άλλη μορφή (δερμάτινα ή υφασμάτινα καλύμματα του πέους, ολόκληρου ή μόνο της βαλάνου) εμφανίζονται από πολύ παλιά στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά οι ιστορικοί δεν έχουν ξεκαθαρίσει πόσο διαδεδομένη ήταν η χρήση τους. Η πρώτη γνωστή επιστημονική αναφορά στα προφυλακτικά χρονολογείται από το 1564, στην πραγματεία «Για τη γαλλική ασθένεια» (“De Morbo Gallico”) του ανατόμου και ιατρού από τη Μοδένα Γκαμπριέλε Φαλόπιο. Ο Φαλόπιο, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την επιδημία σύφιλης που μάστιζε την Ευρώπη από το τέλος του 15ου αι., κατασκεύασε ένα υφασμάτινο κάλυμμα της βαλάνου, εμποτισμένο με φάρμακο, και το δοκίμασε σε 1.100 άνδρες• κανείς τους δεν κόλλησε σύφιλη.
Μέχρι το 19ο αι. τα προφυλακτικά φτιάχνονταν από διαφορετικά υλικά, με πιο συνηθισμένα το λινό ύφασμα και το δέρμα από εντόσθια ή την κύστη ζώων. Τα χρησιμοποιούσαν οι ανώτερες τάξεις. Από το 19ο αι. ξεκίνησε εκστρατεία διάδοσης των προφυλακτικών στα λαϊκά στρώματα. Διοργανώθηκαν ομιλίες για την προφύλαξη από τα αφροδίσια και την αντισύλληψη και εμφανίστηκαν οι πρώτες διαφημίσεις προφυλακτικών στον αγγλικό και τον αμερικάνικο τύπο.
Η μεγάλη τομή στην παραγωγή προφυλακτικών έγινε τη δεκαετία του 1840 και οφείλεται στον αμερικανό εφευρέτη Τσαρλς Γκουντγίαρ, που ανέπτυξε το 1839 μια μέθοδο επεξεργασίας του καουτσούκ με θείο, που κάνει το καουτσούκ ελαστικό (η μέθοδος ονομάζεται vulcanization). Ύστερα από την κατοχύρωση της ευρεσιτεχνίας και πειραματισμούς με το νέο υλικό, το καουτσούκ έγινε το κύριο υλικό κατασκευής προφυλακτικών για τα επόμενα 80 χρόνια, μέχρι να αντικατασταθεί από το λάτεξ.
Η διάδοση του HIV-AIDS τη δεκαετία του 1980 υπήρξε καταλύτης για την αγορά των προφυλακτικών. Τα προφυλακτικά πωλούνται πιά σε πολυκαταστήματα και σούπερ μάρκετ και σε αυτόματους πωλητές σε μπαρ και τουαλέτες κινηματογράφων. Κυκλοφορούν πιά εμποτισμένα σε διάφορα αρώματα και χρώματα. Δεν λείπουν και τα προφυλακτικά που απευθύνονται σε ειδικές κατηγορίες: μεγάλα μεγέθη ή, για τους αλλεργικούς στο λάτεξ, από πολυουρεθάνη. Ακολουθώντας τις καταναλωτικές τάσεις, τελευταία έχουν βγει προφυλακτικά από βιολογικό λατέξ. Εξαιτίας του HIV και των αλλαγών στην προώθηση του προφυλακτικού, τα πράγματα έχουν αντιστραφεί: η μη χρήση προφυλακτικού είναι πιά κοινωνικά στιγματισμένη.
____________
Μέχρι το 19ο αι. τα προφυλακτικά φτιάχνονταν από διαφορετικά υλικά, με πιο συνηθισμένα το λινό ύφασμα και το δέρμα από εντόσθια ή την κύστη ζώων. Τα χρησιμοποιούσαν οι ανώτερες τάξεις. Από το 19ο αι. ξεκίνησε εκστρατεία διάδοσης των προφυλακτικών στα λαϊκά στρώματα. Διοργανώθηκαν ομιλίες για την προφύλαξη από τα αφροδίσια και την αντισύλληψη και εμφανίστηκαν οι πρώτες διαφημίσεις προφυλακτικών στον αγγλικό και τον αμερικάνικο τύπο.
Η μεγάλη τομή στην παραγωγή προφυλακτικών έγινε τη δεκαετία του 1840 και οφείλεται στον αμερικανό εφευρέτη Τσαρλς Γκουντγίαρ, που ανέπτυξε το 1839 μια μέθοδο επεξεργασίας του καουτσούκ με θείο, που κάνει το καουτσούκ ελαστικό (η μέθοδος ονομάζεται vulcanization). Ύστερα από την κατοχύρωση της ευρεσιτεχνίας και πειραματισμούς με το νέο υλικό, το καουτσούκ έγινε το κύριο υλικό κατασκευής προφυλακτικών για τα επόμενα 80 χρόνια, μέχρι να αντικατασταθεί από το λάτεξ.
Η διάδοση του HIV-AIDS τη δεκαετία του 1980 υπήρξε καταλύτης για την αγορά των προφυλακτικών. Τα προφυλακτικά πωλούνται πιά σε πολυκαταστήματα και σούπερ μάρκετ και σε αυτόματους πωλητές σε μπαρ και τουαλέτες κινηματογράφων. Κυκλοφορούν πιά εμποτισμένα σε διάφορα αρώματα και χρώματα. Δεν λείπουν και τα προφυλακτικά που απευθύνονται σε ειδικές κατηγορίες: μεγάλα μεγέθη ή, για τους αλλεργικούς στο λάτεξ, από πολυουρεθάνη. Ακολουθώντας τις καταναλωτικές τάσεις, τελευταία έχουν βγει προφυλακτικά από βιολογικό λατέξ. Εξαιτίας του HIV και των αλλαγών στην προώθηση του προφυλακτικού, τα πράγματα έχουν αντιστραφεί: η μη χρήση προφυλακτικού είναι πιά κοινωνικά στιγματισμένη.
____________
Ο κόσμος το 1929
Το 1929 κατασκευάστηκαν τα πρώτα προφυλακτικά από λατέξ. Αυτά είναι τα γεγονότα που σημάδεψαν εκείνη τη χρονιά:
- 30 Ιανουαρίου: Ο Ιωσήφ Στάλιν εξόρισε για δεύτερη φορά τον Λέοντα Τρότσκι.
- 11 Φεβρουαρίου: Ο Μουσολίνι και ο Πάπας υπέγραψαν τις Συμφωνίες του Λατερανού, με το οποίο η Ιταλία αναγνώρισε την κυριαρχία του Βατικανού στο έδαφός του
- 1 Μαΐου: Τριάντα ένας νεκροί και 1.200 συλλήψεις στο Βερολίνο, κατά τη διάρκεια των απαγορευμένων κομμουνιστικών διαδηλώσεων της Πρωτομαγιάς. Στις 12 Μαΐου απαγορεύτηκαν και οι πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις στην Ελλάδα, με εκατοντάδες συλλήψεις κομμουνιστών
- 16 Μαΐου: δόθηκαν τα πρώτα Όσκαρ
- 25 Ιουλίου: Εφαρμόστηκε το Ιδιώνυμο, ο νόμος που ποινικοποίησε τη διάδοση ανατρεπτικών ιδεών. Ακολούθησαν προληπτικές συλλήψεις κομμουνιστών και διώξεις τους. Το νόμο εισήγαγε ο πρωθυπουργός Ευάγγελος Βενιζέλος και τον ψήφισε η Βουλή στις 18 Ιουλίου.
- 15 Αυγούστου: Η ρωσική επιδρομή στη Μαντζουρία εγκαινίασε τη σινοσοβιετική σύρραξη στα σύνορα Σιβηρίας και Μαντζουρίας, με αφορμή την κυριότητα του Ανατολικού Σιδηροδρόμου
- 24 Αυγούστου: Ξεκίνησαν συγκρούσεις Εβραίων και Αράβων στην Ιερουσαλήμ με 47 νεκρούς.
- 29 Αυγούστου: To γερμανικό αερόστατο Γκραφ Ζέπελιν ολοκλήρωσε το γύρο του κόσμου σε 21 μέρες.
- 24 Οκτωβρίου: Γνωστή ως «Μαύρη Πέμπτη»: η ημέρα που κατάρρευσε η Γουόλ Στριτ, οδηγώντας την αμερικανική οικονομία στη Μεγάλη Ύφεση
- 26 Οκτωβρίου: Εγκαινιάστηκε το φράγμα του Μαραθώνα
- 8 Νοεμβρίου: Άνοιξε το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Πρώτη έκθεση: ιμπρεσιονισμός.
- 10 Δεκεμβρίου: Απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Τόμας Μαν.
- Πολιτισμός: Λογοτεχνία: «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, το «Αποχαιρετισμός στα όπλα» του Έρνεστ Χέμινγουέι, τα «Τρομερά παιδιά» του Ζαν Κοκτό, το «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς» του Αλφρέντ Ντέμπλιν. Δοκίμιο: «Η επανάσταση των μαζών», του Χοσέ Ορτέγκα υ Γκασέτ. Κινηματογράφος: «Εκβιασμός», η πρώτη ομιλούσα ταινία του Αλφρεντ Χίτσκοκ.
-*-
