[10%, Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2008]
Πόσες φορές δεν έχουμε διαβάσει, μπορεί και γράψει, τα ίδια και άλλα τέτοια σε προφίλ σε γκέι ιστοσελίδες; Η γλώσσα των προφίλ δεν είναι καθόλου αθώα. Αντανακλά —και δημιουργεί— τις εικόνες που έχουμε για το τι είναι άντρας. Ο γλωσσολόγος Κώστας Κανάκης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, μελέτησε σε δύο έρευνές του1 τη γλωσσική διατύπωση προφίλ ελληνόφωνων χρηστών του gay.gr και επαγγελματιών escort στο gaydar.co.uk. Παρουσιάζει στο 10%τα ευρήματά του για τα παλιά και τα νέα στερεότυπα της ομοφυλοφιλίας όσον αφορά την αρρενωπότητα και τη θηλυπρέπεια και αναρωτιέται μήπως ήρθε η ώρα να πάμε ένα βήμα παραπέρα.
Ένταση με την αρσενικότητα
Mου είχε κάνει εντύπωση το είδος του χιούμορ που χρησιμοποιούν οι γκέι άνδρες. Αυτός ήταν ο λόγος που ασχολήθηκα αργότερα με τη γλώσσα και την αρσενικότητα, αν και δεν έγραψα τελικά ποτέ γι' αυτό το θέμα. Kαι στα ελληνικά και στα αγγλικά, αν και όχι με τον ίδιο τρόπο, είναι πολύ έντονη η παρουσία χιουμοριστικού λόγου, συχνά με αντικείμενο την ίδια την ομοφυλοφιλία. Όπως ξέρουμε, το χιούμορ βασίζεται στη σύγκρουση σεναρίων, στο αναπάντεχο. Όταν λοιπόν οι έλληνες γκέι άνδρες απευθύνονται ο ένας στον άλλο με θηλυκά ονόματα, αυτό είναι χιουμοριστικό, διότι δημιουργεί μια σύγκρουση σεναρίων. Αυτή η σύγκρουση, όμως, ενισχύει το δυισμό αρσενικού-θηλυκού. Mέσα και από τη δική μου εμπειρία, είχα καταλάβει ότι υπάρχει μια ένταση με την αρσενικότητα, ένας εξοβελισμός του θηλυκού στοιχείου, μια φοβία, ένα εσωτερικευμένο στίγμα, αν θέλεις.
Μελετώντας τα προφίλ
Θέλησα λοιπόν να κοιτάξω χώρους όπου οι άνδρες αναζητούν σεξουαλική επαφή με άλλους άνδρες, ώστε να έχω δείγματα του λόγου τους σε ένα περιβάλλον ομοφυλόφιλης επιθυμίας. Δεν θα ήταν δυνατόν να πάρω ένα κασετόφωνο και ν'αρχίσω να μαγνητοφωνώ συνομιλίες γκέι ανδρών, συν τοις άλλοις διότι θα ήταν σαν να αναζητούσα ένα ροζ λεξιλόγιο, μια γλώσσα των ομοφυλοφίλων. Δεν υπάρχει όμως γλώσσα των ομοφυλοφίλων - υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μιλούν σε συγκεκριμένες περιστάσεις, έτσι που να σηματοδοτούν ότι ανήκουν σε μια κατηγορία ή να επιτελούν μια υποκειμενικότητα.
Στην πρώτη μου σχετική έρευνα, λοιπόν, κοίταξα τι λένε αυτοί που καταχωρούνται ως escorts στον ελληνικό χώρο στο gaydar.co.uk, διότι ένας σοβαρός επαγγελματίας προφανώς απευθύνεται σε μια αγορά και μπορεί να υποτεθεί ότι προσφέρει πακέτο αυτά που ζητούν οι άλλοι. Στη συνέχεια στράφηκα σε τυχαία προφίλ γκέι ανδρών από το gay.gr.
Δεν με ενδιέφερε αν τα προφίλ έλεγαν «την αλήθεια». Με ενδιέφερε ο λόγος, η αυτοπαρουσίαση, η διάθεση που βγάζει κάθε φορά ένας άνθρωπος, ακόμα και αν ενδέχεται να έχει δύο προφίλ, όπου στο ένα αυτοπαρουσιάζεται ως σοβαρός και τυπικός που αναζητά σχέση και στο άλλο λέει ότι θέλει «μια ξεπέτα» διότι είχε δύσκολη εβδομάδα. Και στις δύο περιπτώσεις αφιερώνει χρόνο για να αυτοπαρουσιαστεί, και η αυτοπαρουσίαση έχει συνέπειες.
Με ενδιέφερε να δω τι κοινό έχει μια γραφή, ας την πούμε «ξέκωλη» ή «χύμα» με μια γραφή, ας την πούμε «σοβαρή» ή «καθωσπρέπει», που θα μπορούσε να δημοσιευτεί και σε ένα περιοδικό όπως το Cosmopolitan. Το προφίλ της δεύτερης περίπτωσης μπορεί να μιλά για ανδροπρέπεια και να την αφήνει να διαφανεί μέσα από την εικόνα της σοβαρότητας ενός ανθρώπου λίγο μικροαστού και μετρημένου. To άλλο προφίλ μπορεί να μιλά για ανδροπρέπεια με όρους μεγάλης ψωλής, σφιχτού κώλου, φοβερών αρχιδιών. Το καθένα απευθύνεται σε διαφορετικούς ανθρώπους και εκφράζει διαφορετικές επιθυμίες. Είναι λίγο σαν να πηγαίνεις σε ένα μπαρ - κάποιος κοιτάει έναν γραβατωμένο και κάποιος άλλος κοιτάει έναν με τι-σερτ.
Πόσες φορές δεν έχουμε διαβάσει, μπορεί και γράψει, τα ίδια και άλλα τέτοια σε προφίλ σε γκέι ιστοσελίδες; Η γλώσσα των προφίλ δεν είναι καθόλου αθώα. Αντανακλά —και δημιουργεί— τις εικόνες που έχουμε για το τι είναι άντρας. Ο γλωσσολόγος Κώστας Κανάκης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, μελέτησε σε δύο έρευνές του1 τη γλωσσική διατύπωση προφίλ ελληνόφωνων χρηστών του gay.gr και επαγγελματιών escort στο gaydar.co.uk. Παρουσιάζει στο 10%τα ευρήματά του για τα παλιά και τα νέα στερεότυπα της ομοφυλοφιλίας όσον αφορά την αρρενωπότητα και τη θηλυπρέπεια και αναρωτιέται μήπως ήρθε η ώρα να πάμε ένα βήμα παραπέρα.
____________
Ένταση με την αρσενικότητα
Mου είχε κάνει εντύπωση το είδος του χιούμορ που χρησιμοποιούν οι γκέι άνδρες. Αυτός ήταν ο λόγος που ασχολήθηκα αργότερα με τη γλώσσα και την αρσενικότητα, αν και δεν έγραψα τελικά ποτέ γι' αυτό το θέμα. Kαι στα ελληνικά και στα αγγλικά, αν και όχι με τον ίδιο τρόπο, είναι πολύ έντονη η παρουσία χιουμοριστικού λόγου, συχνά με αντικείμενο την ίδια την ομοφυλοφιλία. Όπως ξέρουμε, το χιούμορ βασίζεται στη σύγκρουση σεναρίων, στο αναπάντεχο. Όταν λοιπόν οι έλληνες γκέι άνδρες απευθύνονται ο ένας στον άλλο με θηλυκά ονόματα, αυτό είναι χιουμοριστικό, διότι δημιουργεί μια σύγκρουση σεναρίων. Αυτή η σύγκρουση, όμως, ενισχύει το δυισμό αρσενικού-θηλυκού. Mέσα και από τη δική μου εμπειρία, είχα καταλάβει ότι υπάρχει μια ένταση με την αρσενικότητα, ένας εξοβελισμός του θηλυκού στοιχείου, μια φοβία, ένα εσωτερικευμένο στίγμα, αν θέλεις.
Μελετώντας τα προφίλ
Θέλησα λοιπόν να κοιτάξω χώρους όπου οι άνδρες αναζητούν σεξουαλική επαφή με άλλους άνδρες, ώστε να έχω δείγματα του λόγου τους σε ένα περιβάλλον ομοφυλόφιλης επιθυμίας. Δεν θα ήταν δυνατόν να πάρω ένα κασετόφωνο και ν'αρχίσω να μαγνητοφωνώ συνομιλίες γκέι ανδρών, συν τοις άλλοις διότι θα ήταν σαν να αναζητούσα ένα ροζ λεξιλόγιο, μια γλώσσα των ομοφυλοφίλων. Δεν υπάρχει όμως γλώσσα των ομοφυλοφίλων - υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μιλούν σε συγκεκριμένες περιστάσεις, έτσι που να σηματοδοτούν ότι ανήκουν σε μια κατηγορία ή να επιτελούν μια υποκειμενικότητα. Στην πρώτη μου σχετική έρευνα, λοιπόν, κοίταξα τι λένε αυτοί που καταχωρούνται ως escorts στον ελληνικό χώρο στο gaydar.co.uk, διότι ένας σοβαρός επαγγελματίας προφανώς απευθύνεται σε μια αγορά και μπορεί να υποτεθεί ότι προσφέρει πακέτο αυτά που ζητούν οι άλλοι. Στη συνέχεια στράφηκα σε τυχαία προφίλ γκέι ανδρών από το gay.gr. Δεν με ενδιέφερε αν τα προφίλ έλεγαν «την αλήθεια». Με ενδιέφερε ο λόγος, η αυτοπαρουσίαση, η διάθεση που βγάζει κάθε φορά ένας άνθρωπος, ακόμα και αν ενδέχεται να έχει δύο προφίλ, όπου στο ένα αυτοπαρουσιάζεται ως σοβαρός και τυπικός που αναζητά σχέση και στο άλλο λέει ότι θέλει «μια ξεπέτα» διότι είχε δύσκολη εβδομάδα. Και στις δύο περιπτώσεις αφιερώνει χρόνο για να αυτοπαρουσιαστεί, και η αυτοπαρουσίαση έχει συνέπειες.
Με ενδιέφερε να δω τι κοινό έχει μια γραφή, ας την πούμε «ξέκωλη» ή «χύμα» με μια γραφή, ας την πούμε «σοβαρή» ή «καθωσπρέπει», που θα μπορούσε να δημοσιευτεί και σε ένα περιοδικό όπως το Cosmopolitan. Το προφίλ της δεύτερης περίπτωσης μπορεί να μιλά για ανδροπρέπεια και να την αφήνει να διαφανεί μέσα από την εικόνα της σοβαρότητας ενός ανθρώπου λίγο μικροαστού και μετρημένου. To άλλο προφίλ μπορεί να μιλά για ανδροπρέπεια με όρους μεγάλης ψωλής, σφιχτού κώλου, φοβερών αρχιδιών. Το καθένα απευθύνεται σε διαφορετικούς ανθρώπους και εκφράζει διαφορετικές επιθυμίες. Είναι λίγο σαν να πηγαίνεις σε ένα μπαρ - κάποιος κοιτάει έναν γραβατωμένο και κάποιος άλλος κοιτάει έναν με τι-σερτ.
«Είμαι άντρας και (δεν) φαίνομαι»
Όταν και τα δύο αυτά είδη προφίλ έχουν την αρρενωπότητα και το αντριλίκι φάτσα κάρτα, αυτό κάτι σημαίνει. Το βλέπεις στις εκφράσεις που χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι χρήστες, όπως «(πολύ) αρρενωπός (άντρας)», «100% αρρενωπός», «άντρας 100% και μόνο μέσα και έξω», «straight acting/looking», «ανδρική συμπεριφορά πάνω απ' όλα», «πάνω απ' όλα αρρενωπός στον τρόπο και στο σώμα», «100% αρρενωπός σε παρουσία και τρόπους», «αρρενωπός με όλη τη σημασία της λέξης», «ΑΝΤΡΑΣ», «πάνω απ' όλα άντρας». Η αγωνία για την αρρενωπότητα φαίνεται καθαρά στην περίπτωση ενός χρήστη που δηλώνει «Είμαι άντρας 100%. Δεν φαίνομαι με τίποτα». Μα ο άνδρας φαίνεται. Τι είναι άραγε αυτό που δεν φαίνεται; Συνεπώς, ενώ λες ότι είσαι 100% άνδρας, ο ίδιος πιστεύεις ότι είσαι και κάτι άλλο, το οποίο είναι βλαπτικό για την εικόνα σου και, ευτυχώς, δεν φαίνεται.
Όταν και τα δύο αυτά είδη προφίλ έχουν την αρρενωπότητα και το αντριλίκι φάτσα κάρτα, αυτό κάτι σημαίνει. Το βλέπεις στις εκφράσεις που χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι χρήστες, όπως «(πολύ) αρρενωπός (άντρας)», «100% αρρενωπός», «άντρας 100% και μόνο μέσα και έξω», «straight acting/looking», «ανδρική συμπεριφορά πάνω απ' όλα», «πάνω απ' όλα αρρενωπός στον τρόπο και στο σώμα», «100% αρρενωπός σε παρουσία και τρόπους», «αρρενωπός με όλη τη σημασία της λέξης», «ΑΝΤΡΑΣ», «πάνω απ' όλα άντρας». Η αγωνία για την αρρενωπότητα φαίνεται καθαρά στην περίπτωση ενός χρήστη που δηλώνει «Είμαι άντρας 100%. Δεν φαίνομαι με τίποτα». Μα ο άνδρας φαίνεται. Τι είναι άραγε αυτό που δεν φαίνεται; Συνεπώς, ενώ λες ότι είσαι 100% άνδρας, ο ίδιος πιστεύεις ότι είσαι και κάτι άλλο, το οποίο είναι βλαπτικό για την εικόνα σου και, ευτυχώς, δεν φαίνεται.
Διεκδικώντας την αρρενωπότητα
Δεν πρόκειται αναγκαστικά για ανθρώπους που κρύβουν τη σεξουαλική τους προτίμηση, αυτούς που θα ονομάζαμε «κρυφογκέι». Πολλοί αντιθέτως δηλώνουν γκέι και μάλιστα υπερήφανοι: «αθλητικός με fit εμφάνιση συνειδητοποιημένος γκέι ψάχνω για σταθερή σχέση», «να είσαι ε/π λεπτός 100% γκέι, όχι θηλυπρεπής». Αυτή η στάση είναι χαρακτηριστική του αγγλοσαξωνικού γκέι κινήματος, που φαίνεται πως έχει επηρεάσει περισσότερο τους νεότερους. Η συζήτηση για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω σεξουαλικής προτίμησης και την αναγνώριση των ομόφυλων σχέσεων ενδέχεται να διευκολύνει την υιοθέτηση μιας γκέι ταυτότητας σήμερα. Αυτή η επιλογή, όμως, προφανώς, δεν είναι θεμιτή για όλους τους χρήστες. Αντίθετα, η διεκδίκηση της αρρενωπότητας αναδεικνύεται σε αδιαμφισβήτητο κοινό παρανομαστή, στο βαθμό που μπορούμε να μιλάμε για «κοινούς παρονομαστές».
Νομίζω ότι πρόκειται περισσότερο για μια δυναμική διεκδίκηση ταυτότητας. Aυτή τη στιγμή, το μεγάλο διακύβευμα και η ηγεμονική αναπαράσταση στον μέινστριμ γκέι χώρο, διότι το gay.gr και το gaydar.co.uk είναι μέινστριμ μέσα στο subculture, είναι η αρρενωπότητα, ή καλύτερα μια στερεοτυπική αρσενικότητα που στηρίζεται στο τρίπτυχο αρρενωπότητα/ανδροπρέπεια, αθλητική σωματική διάπλαση, σοβαρότητα/εχεμύθεια.
Για να το πω απλά, το μεγάλο ζητούμενο για πολλούς γκέι άνδρες είναι το εξής: «παίρνομαι με άνδρες, αλλά είμαι αρσενικός. Δεν σου δίνω το δικαίωμα να με λες κραγμένη και κουνιστή, γιατί δεν νιώθω έτσι και δεν θέλω να είμαι γυναίκα. Το φύλο μου δεν τίθεται σε αμφισβήτηση μόνο και μόνο επειδή μου αρέσει να πέφτω στο κρεβάτι με άλλους άνδρες». Μια τέτοια τοποθέτηση επιχειρεί να ανατρέψει την πολύ καλά εδραιωμένη, παραδοσιακή εικόνα του θηλυπρεπούς ομοφυλόφιλου, αυτού που κάποτε αποκαλούσαν «φτερού». Πρόκειται για μια οικειοποίηση της αρσενικότητας παραβατική και ανατρεπτική, διότι επιτρέπει στους ομοφυλόφιλους άνδρες να διαπραγματεύονται την κοινωνική τους ορατότητα εκ των έσω και με τους δικούς τους όρους. Αποσυνδέει την αρσενικότητα από την ετεροκανονικότητα, πλήττοντας το στερεότυπο του θηλυπρεπούς ομοφυλόφιλου και υπηρετώντας, βεβαίως, ένα άλλο.
Δεν πρόκειται αναγκαστικά για ανθρώπους που κρύβουν τη σεξουαλική τους προτίμηση, αυτούς που θα ονομάζαμε «κρυφογκέι». Πολλοί αντιθέτως δηλώνουν γκέι και μάλιστα υπερήφανοι: «αθλητικός με fit εμφάνιση συνειδητοποιημένος γκέι ψάχνω για σταθερή σχέση», «να είσαι ε/π λεπτός 100% γκέι, όχι θηλυπρεπής». Αυτή η στάση είναι χαρακτηριστική του αγγλοσαξωνικού γκέι κινήματος, που φαίνεται πως έχει επηρεάσει περισσότερο τους νεότερους. Η συζήτηση για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω σεξουαλικής προτίμησης και την αναγνώριση των ομόφυλων σχέσεων ενδέχεται να διευκολύνει την υιοθέτηση μιας γκέι ταυτότητας σήμερα. Αυτή η επιλογή, όμως, προφανώς, δεν είναι θεμιτή για όλους τους χρήστες. Αντίθετα, η διεκδίκηση της αρρενωπότητας αναδεικνύεται σε αδιαμφισβήτητο κοινό παρανομαστή, στο βαθμό που μπορούμε να μιλάμε για «κοινούς παρονομαστές». Νομίζω ότι πρόκειται περισσότερο για μια δυναμική διεκδίκηση ταυτότητας. Aυτή τη στιγμή, το μεγάλο διακύβευμα και η ηγεμονική αναπαράσταση στον μέινστριμ γκέι χώρο, διότι το gay.gr και το gaydar.co.uk είναι μέινστριμ μέσα στο subculture, είναι η αρρενωπότητα, ή καλύτερα μια στερεοτυπική αρσενικότητα που στηρίζεται στο τρίπτυχο αρρενωπότητα/ανδροπρέπεια, αθλητική σωματική διάπλαση, σοβαρότητα/εχεμύθεια.
Για να το πω απλά, το μεγάλο ζητούμενο για πολλούς γκέι άνδρες είναι το εξής: «παίρνομαι με άνδρες, αλλά είμαι αρσενικός. Δεν σου δίνω το δικαίωμα να με λες κραγμένη και κουνιστή, γιατί δεν νιώθω έτσι και δεν θέλω να είμαι γυναίκα. Το φύλο μου δεν τίθεται σε αμφισβήτηση μόνο και μόνο επειδή μου αρέσει να πέφτω στο κρεβάτι με άλλους άνδρες». Μια τέτοια τοποθέτηση επιχειρεί να ανατρέψει την πολύ καλά εδραιωμένη, παραδοσιακή εικόνα του θηλυπρεπούς ομοφυλόφιλου, αυτού που κάποτε αποκαλούσαν «φτερού». Πρόκειται για μια οικειοποίηση της αρσενικότητας παραβατική και ανατρεπτική, διότι επιτρέπει στους ομοφυλόφιλους άνδρες να διαπραγματεύονται την κοινωνική τους ορατότητα εκ των έσω και με τους δικούς τους όρους. Αποσυνδέει την αρσενικότητα από την ετεροκανονικότητα, πλήττοντας το στερεότυπο του θηλυπρεπούς ομοφυλόφιλου και υπηρετώντας, βεβαίως, ένα άλλο.
Ο νέος ρατσισμός
Από την άλλη, η έμφαση στην αρρενωπότητα συνεπάγεται νέους δυισμούς και ιεραρχήσεις. Αν το διακύβευμα για τη γκέι κοινότητα ήταν να αυτοπροσδιοριστεί προς τα έξω, το έκανε εξοβελίζοντας ένα κομμάτι της σε σημείο που το να ζητά κανείς εμφανώς θηλυπρεπείς άντρες στο Ιντερνετ να θεωρείται διαστροφή. Bλέπεις μάλιστα κάποιους θηλυπρεπείς να αναγκάζονται να λένε ψέμματα. Συχνά ακούω από φίλους ότι κλείνουν ραντεβού στα τυφλά με κάποιον που λέει ότι είναι ενεργητικός και στο ραντεβού εμφανίζεται, όπως λένε απαξιωτικά, «γυναίκα τελειωμένη». Ε, όταν ακούς τέτοιες εκφράσεις και συναντάς τέτοιες συμπεριφορές, είναι προφανές τι έχει πέραση. Έτσι, όμως, εμφανίζονται στοιχεία μισογυνισμού και ρατσισμού εντός της ομάδας. Παίρνοντας αποστάσεις από το στερεότυπο του θηλυπρεπούς και περιθωριοποιώντας το οι ίδιοι, οι χρήστες ευθυγραμμίζονται, έστω και φαινομενικά, με τις ετεροκανονικές επιταγές της απαξίωσης του θηλυκού, με αντάλλαγμα μια εύθραυστη κοινωνική αποδοχή.
Δεν έχω ακόμη σοβαρά στοιχεία που να δείχνουν ισχυρή αντίδραση ομοφυλόφιλων που διεκδικούν τη θηλυπρέπειά τους ως αντίδραση στο νέο στερεότυπο. Υπάρχει όμως ένας προβληματισμός από ορισμένους που, ενώ δίνουν προς τα έξω την εικόνα του ανδροπρεπούς, αποφεύγουν να κάνουν δημοσίως προσβλητικά σχόλια για τους θηλυπρεπείς για να μη θεωρηθούν ρατσιστές, συμμορφωνόμενοι, ενδεχομένως, με τις επιταγές της πολιτικής ορθότητας. Πιστεύω ότι όταν η ομάδα δει τα όρια του διχασμού, μια κατάσταση όπου οι μισοί χρησιμοποιούν τον όρο «θυληπρεπής» για να κατηγορήσουν τους άλλους μισούς, τότε θα αλλάξουν και τα στοιχεία του αυτοπροσδιορισμού.
Από την άλλη, η έμφαση στην αρρενωπότητα συνεπάγεται νέους δυισμούς και ιεραρχήσεις. Αν το διακύβευμα για τη γκέι κοινότητα ήταν να αυτοπροσδιοριστεί προς τα έξω, το έκανε εξοβελίζοντας ένα κομμάτι της σε σημείο που το να ζητά κανείς εμφανώς θηλυπρεπείς άντρες στο Ιντερνετ να θεωρείται διαστροφή. Bλέπεις μάλιστα κάποιους θηλυπρεπείς να αναγκάζονται να λένε ψέμματα. Συχνά ακούω από φίλους ότι κλείνουν ραντεβού στα τυφλά με κάποιον που λέει ότι είναι ενεργητικός και στο ραντεβού εμφανίζεται, όπως λένε απαξιωτικά, «γυναίκα τελειωμένη». Ε, όταν ακούς τέτοιες εκφράσεις και συναντάς τέτοιες συμπεριφορές, είναι προφανές τι έχει πέραση. Έτσι, όμως, εμφανίζονται στοιχεία μισογυνισμού και ρατσισμού εντός της ομάδας. Παίρνοντας αποστάσεις από το στερεότυπο του θηλυπρεπούς και περιθωριοποιώντας το οι ίδιοι, οι χρήστες ευθυγραμμίζονται, έστω και φαινομενικά, με τις ετεροκανονικές επιταγές της απαξίωσης του θηλυκού, με αντάλλαγμα μια εύθραυστη κοινωνική αποδοχή.
Δεν έχω ακόμη σοβαρά στοιχεία που να δείχνουν ισχυρή αντίδραση ομοφυλόφιλων που διεκδικούν τη θηλυπρέπειά τους ως αντίδραση στο νέο στερεότυπο. Υπάρχει όμως ένας προβληματισμός από ορισμένους που, ενώ δίνουν προς τα έξω την εικόνα του ανδροπρεπούς, αποφεύγουν να κάνουν δημοσίως προσβλητικά σχόλια για τους θηλυπρεπείς για να μη θεωρηθούν ρατσιστές, συμμορφωνόμενοι, ενδεχομένως, με τις επιταγές της πολιτικής ορθότητας. Πιστεύω ότι όταν η ομάδα δει τα όρια του διχασμού, μια κατάσταση όπου οι μισοί χρησιμοποιούν τον όρο «θυληπρεπής» για να κατηγορήσουν τους άλλους μισούς, τότε θα αλλάξουν και τα στοιχεία του αυτοπροσδιορισμού.
Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν γκέι; Όσο ο Περικλής ήταν στρέιτ.
Θεωρώ μέγα λάθος να λέμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν γκέι. Πρόκειται για αναχρονισμό που έχει ιδεολογικό υπόβαθρο και σχετίζεται με μια προσπάθεια ενδυνάμωσης που φυσικοποιεί τη σεξουαλικότητα και αγνοεί ότι η σεξουαλικότητα είναι ιστορικά και κοινωνικά προσδιορισμένη. Εξίσου λάθος είναι, βέβαια, να λέμε ότι ο Περικλής ήταν στρέιτ. Τόσο η ομοφυλοφιλία όσο και η ετεροφυλοφιλία, όπως εννοούμε τους όρους σήμερα, είναι πρόσφατα δημιουργήματα, και μάλιστα ο όρος ετεροφυλόφιλος εμφανίστηκε μεταγενέστερα του όρου ομοφυλόφιλος. Eίμαι λίγο αυστηρός, γιατί θεωρώ ότι δεν πρέπει να βαυκαλιζόμαστε. Νομίζω ότι το επόμενο βήμα πρέπει να είναι μια ακόμη διεκδίκηση: «Κοίταξε να δεις, ως γκέι ίσως να μην έχω μια ιστορία μεγαλύτερη των 200 χρόνων, ίσως να είμαι δημιούργημα της βιομηχανικής ή μεταβιομηχανικής κοινωνίας, στην Ελλάδα μάλιστα είμαι δημιούργημα της δεκαετίας του '80 και του '90, αλλά είμαι αυτό που είμαι, έχω μια παρουσία και δεν χρειάζεται να γυρίσω στο Σωκράτη για να την δικαιολογήσω». Αν εσύ ο ίδιος δεν διεκδικήσεις ότι είσαι φυσιολογικός, δεν θα σε νομιμοποιήσει στα μάτια κανενός το ότι ο μεγάλος στρατηλάτης ή ο μεγάλος φιλόσοφος έκανε σεξ με άνδρες. Και αυτό διότι οι ίδιες πράξεις, όπως και οι ίδιες λέξεις, έχουν διαφορετική σημασία σε διαφορετικά ιστορικά και κοινωνικά πλαίσια.
Θεωρώ μέγα λάθος να λέμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν γκέι. Πρόκειται για αναχρονισμό που έχει ιδεολογικό υπόβαθρο και σχετίζεται με μια προσπάθεια ενδυνάμωσης που φυσικοποιεί τη σεξουαλικότητα και αγνοεί ότι η σεξουαλικότητα είναι ιστορικά και κοινωνικά προσδιορισμένη. Εξίσου λάθος είναι, βέβαια, να λέμε ότι ο Περικλής ήταν στρέιτ. Τόσο η ομοφυλοφιλία όσο και η ετεροφυλοφιλία, όπως εννοούμε τους όρους σήμερα, είναι πρόσφατα δημιουργήματα, και μάλιστα ο όρος ετεροφυλόφιλος εμφανίστηκε μεταγενέστερα του όρου ομοφυλόφιλος. Eίμαι λίγο αυστηρός, γιατί θεωρώ ότι δεν πρέπει να βαυκαλιζόμαστε. Νομίζω ότι το επόμενο βήμα πρέπει να είναι μια ακόμη διεκδίκηση: «Κοίταξε να δεις, ως γκέι ίσως να μην έχω μια ιστορία μεγαλύτερη των 200 χρόνων, ίσως να είμαι δημιούργημα της βιομηχανικής ή μεταβιομηχανικής κοινωνίας, στην Ελλάδα μάλιστα είμαι δημιούργημα της δεκαετίας του '80 και του '90, αλλά είμαι αυτό που είμαι, έχω μια παρουσία και δεν χρειάζεται να γυρίσω στο Σωκράτη για να την δικαιολογήσω». Αν εσύ ο ίδιος δεν διεκδικήσεις ότι είσαι φυσιολογικός, δεν θα σε νομιμοποιήσει στα μάτια κανενός το ότι ο μεγάλος στρατηλάτης ή ο μεγάλος φιλόσοφος έκανε σεξ με άνδρες. Και αυτό διότι οι ίδιες πράξεις, όπως και οι ίδιες λέξεις, έχουν διαφορετική σημασία σε διαφορετικά ιστορικά και κοινωνικά πλαίσια.
Να γεφυρώσουμε το χάσμα
Η έννοια της σεξουαλικότητας ως προπύργιο ελευθερίας είναι από τα μεγαλύτερα ψέμματα που μας έχουν πει. Διότι και η σεξουαλικότητα καθορίζεται και ρυθμίζεται κοινωνικά. Η Gayle Rubin, σ' ένα παλιότερο άρθρο που πρόσφατα δημοσιεύτηκε και στα ελληνικά στον τόμο του Κ. Γιαννακόπουλου για τη σεξουαλικότητα, λέει ότι η ετεροκανονικότητα δεν είναι αποκλειστικά ετεροφυλόφιλη, αλλά προκρίνει μόνο ορισμένους τύπους ετεροφυλοφιλίας. Η ίδια μάλιστα τοποθετεί τις περισσότερες εκφράσεις της ετεροφυλοφιλίας στον χώρο του queer. Για να αναφέρω μόνο δύο παραδείγματα, ο παππούς και η εικοσάχρονη που παντρεύονται μεταξύ τους είναι κατάπτυστοι κοινωνικά κι ας είναι ετεροφυλόφιλοι, και οι εξωγαμιαίες σχέσεις δεν είναι πλήρως αποδεκτές.
Kαλό θα ήταν να προβληματιζόμαστε σε θέματα σεξουαλικότητας. Το γκέι κίνημα έχει διαδραματίσει έναν ρόλο που ιστορικά έπρεπε να διαδραματίσει. Αλλά πλέον έχει νόημα να ξαναδεί τι σημαίνει ταυτότητα με βάση τα καινούργια κοινωνικά δεδομένα. H έρευνα για τη σεξουαλικότητα αναλώθηκε στη μελέτη της σεξουαλικότητας ως πολιτικής ταυτότητας και νομίζω ότι πρέπει πια να κοιτάξουμε τη σεξουαλικότητα με λίγο ευρύτερο τρόπο, συμπεριλαμβάνοντας και άλλες κατηγορίες. Γιατί καταργώντας την αυστηρή διάκριση ετεροφυλοφιλίας και ομοφυλοφιλίας, γεφυρώνουμε αυτό το φτιαχτό, και μάλιστα με όρους ιατρικοποίησης, χάσμα που έχουμε κληρονομήσει κι εσύ κι εγώ από εποχές που δεν ήταν δικές μας.
____________
1 Αποκωδικοποιώντας τη γλώσσα της μαρκέτας: Ομοσεξουαλικότητα και εμπορεύσιμη αρσενικότητα. Σύγχρονα Θέματα 98: 55-59, και Γλώσσα, αρσενικότητα και σεξουαλικότητα στο διαδίκτυο. Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα: Πρακτικά της 28ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, 21-22 Απριλίου 2007. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 159-170
-*-
Η έννοια της σεξουαλικότητας ως προπύργιο ελευθερίας είναι από τα μεγαλύτερα ψέμματα που μας έχουν πει. Διότι και η σεξουαλικότητα καθορίζεται και ρυθμίζεται κοινωνικά. Η Gayle Rubin, σ' ένα παλιότερο άρθρο που πρόσφατα δημοσιεύτηκε και στα ελληνικά στον τόμο του Κ. Γιαννακόπουλου για τη σεξουαλικότητα, λέει ότι η ετεροκανονικότητα δεν είναι αποκλειστικά ετεροφυλόφιλη, αλλά προκρίνει μόνο ορισμένους τύπους ετεροφυλοφιλίας. Η ίδια μάλιστα τοποθετεί τις περισσότερες εκφράσεις της ετεροφυλοφιλίας στον χώρο του queer. Για να αναφέρω μόνο δύο παραδείγματα, ο παππούς και η εικοσάχρονη που παντρεύονται μεταξύ τους είναι κατάπτυστοι κοινωνικά κι ας είναι ετεροφυλόφιλοι, και οι εξωγαμιαίες σχέσεις δεν είναι πλήρως αποδεκτές.
Kαλό θα ήταν να προβληματιζόμαστε σε θέματα σεξουαλικότητας. Το γκέι κίνημα έχει διαδραματίσει έναν ρόλο που ιστορικά έπρεπε να διαδραματίσει. Αλλά πλέον έχει νόημα να ξαναδεί τι σημαίνει ταυτότητα με βάση τα καινούργια κοινωνικά δεδομένα. H έρευνα για τη σεξουαλικότητα αναλώθηκε στη μελέτη της σεξουαλικότητας ως πολιτικής ταυτότητας και νομίζω ότι πρέπει πια να κοιτάξουμε τη σεξουαλικότητα με λίγο ευρύτερο τρόπο, συμπεριλαμβάνοντας και άλλες κατηγορίες. Γιατί καταργώντας την αυστηρή διάκριση ετεροφυλοφιλίας και ομοφυλοφιλίας, γεφυρώνουμε αυτό το φτιαχτό, και μάλιστα με όρους ιατρικοποίησης, χάσμα που έχουμε κληρονομήσει κι εσύ κι εγώ από εποχές που δεν ήταν δικές μας.
____________
1 Αποκωδικοποιώντας τη γλώσσα της μαρκέτας: Ομοσεξουαλικότητα και εμπορεύσιμη αρσενικότητα. Σύγχρονα Θέματα 98: 55-59, και Γλώσσα, αρσενικότητα και σεξουαλικότητα στο διαδίκτυο. Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα: Πρακτικά της 28ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, 21-22 Απριλίου 2007. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 159-170
-*-
