[Εψιλον, 5/9/10]
Το υψίπεδο του Καλόνγκε, μια περιοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό κοντά στα σύνορα με τη Ρουάντα, βρίσκεται σε υψόμε- τρο περίπου 2 χιλιομέτρων. Εκεί καταφεύγουν χιλιάδες άνθρωποι από τα γύρω χωριά, αφήνοντας πίσω τους το σπίτι και τα υπάρχοντά τους, για να γλιτώσουν από τις συνεχείς επιδρομές του στρατού ή των ομάδων των ανταρτών που συγκρούονται μεταξύ τους από το φθινόπωρο του 2008, μετατρέποντας την περιοχή σε κόλαση για τους αμάχους.
Το βροχερό κλίμα του Καλόνγκε και κυρίως οι συνθήκες ζωής, χωρίς επαρκή στέγαση και κατάλληλο ρουχισμό, έχουν δημιουργήσει μια ολόκληρη πινακοθήκη ασθε- νειών που ταλαιπωρούν τους εκτοπισμένους, ιδίως τα παιδιά: διάρροιες, λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, παρασιτώσεις και τροπικές ασθένειες, μερικές περιπτώσεις χολέρας, δερματολογικά προβλήματα, υποσιτισμό και ψυχολογικά προβλήματα, που σε μεγάλο ποσοστό οφείλονται σε σεξουαλική κακοποίηση (οι βίαιες συγκρούσεις συνοδεύονται συνήθως από μεγάλη αύξηση των περιστατικών σεξουαλικής βίας).
Την κατάσταση χειροτερεύουν οι κομπογιαννίτες που πείθουν τους αφελείς ότι, για παράδειγμα, ο έντονος βήχας, η δύσπνοια και ο πονοκέφαλος μπορούν να θεραπευτούν με τατουάζ που διώχνει τα κακά πνεύματα ή ότι για τον πυρετό των μικρών παιδιών φταίνε οι αμυγδαλές τους. Αναλαμβά- νουν, λοιπόν, επ' αμοιβή να διώξουν τον πονοκέφαλο κάνοντας τατουάζ στο κεφάλι ακόμα και νεογέννητων μωρών ή να θεραπεύσουν τον πυρετό κατεβάζοντας μέσα στο λαιμό των παιδιών ένα ξυράφι, με το οποίο κόβουν τις αμυγδαλές.
«Είχαμε πάρα πολλά περιστατικά σε κατάσταση προχωρημένης σήψης από αυτήν τη διαδικασία και σκεφτήκαμε να κάνουμε μια καμπάνια ενημέρωσης, σε συνεργασία με την κοινότητα και τους ντόπιους γιατρούς» λέει η Εφη Τρικούπη, γιατρός, εθε- λόντρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, που βρέθηκε το 2009 σε αποστολή της οργάνωσης στο Καλόνγκε και λίγο βορειότερα, στο Κιρότσε.
Η αποστολή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό υπήρξε η πιο δαπανηρή των ΓΧΣ το 2009. Παρόμοιες καταστάσεις αντιμετώπισαν τα μέλη της οργάνωσης και στις υπόλοιπες 67 χώρες, όπου οργανώθηκαν αποστολές εκείνη τη χρονιά, με σκοπό να περιθάλψουν πληθυσμούς που βρέθηκαν σε κατάσταση επείγουσας ανάγκης ή έπεσαν θύματα συγκρούσεων και καταστροφών από φυσικά ή ανθρώπινα αίτια.
Φέτος η οργάνωση συμπληρώνει 20 χρόνια παρουσίας στην Ελλάδα και μας καλεί σε μια αναδρομική έκθεση φωτογραφίας (στο TAF, The Art Foundation, Νορμανού 5, Μοναστηράκι, 13-19 Σεπτεμβρίου, 13:00-24:00, είσοδος ελεύθερη), όπου παρουσιάζονται σπάνιες και ανέκδοτες φωτογραφίες από τη δράση του ελληνικού τμήματος σε 17 χώρες, τραβηγμένες από επαγγελματίες φωτογράφους και από εθελοντές που συμμετείχαν στις αποστολές.
Ενα από τα νήματα που συνδέουν τις φωτογραφίες είναι η επείγουσα ανάγκη για βοήθεια, όπως αποτυπώνεται στα σώματα των εικονιζόμενων ανθρώπων και τους πίνακες με τις πληροφορίες που συνοδεύουν την έκθεση. Δεν μπορεί παρά να μας στοιχειώνουν οι αριθμοί για το προσδόκιμο ζωής στις χώρες της Αφρικής, όπου οι ΓΧΣ έχουν πραγματοποιήσει προγράμματα περίθαλψης ασθενών με HIV/AIDS: Ζάμπια με 39 χρόνια προσδόκιμο όριο ζωής, Μοζαμβίκη με 41, Μαλάουι με 42, Ουγκάντα με 52. Δεν μπορεί παρά να μας προξενούν αμηχανία οι αποστολές της οργάνωσης για τον υποσιτισμό στον Νίγηρα, για τις ξεχασμένες ασθένειες στην Ινδία (καλααζάρ, φυματίωση), για τα θύματα συγκρούσεων στην Υεμένη, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, το Πακιστάν και το Ιράκ.
Σήμερα, το ελληνικό τμήμα των ΓΧΣ αποτελεί κοινό επιχειρησιακό κέντρο με το ισπανικό τμήμα, που εδρεύει στη Βαρκελώνη, συμμετέχοντας ενεργά σε αποστολές σε 23 χώρες. Περισσότεροι από 450 έλληνες εθελοντές νοσηλευτές, γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων, τεχνικοί και διοικητικό προσωπικό έχουν συμμετάσχει όλ' αυτά τα χρόνια σε αποστολές που έχει συντονίσει το ελληνικό τμήμα, καθώς και άλλα τμήματα της οργάνωσης. Ανάμεσα στις αποστολές του ελληνικού τμήματος βρίσκεται και η Ελλάδα, όπου παλιότερα η οργάνωση διατηρούσε δύο πολυϊατρεία, στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, ενώ μέσα στα δύο τελευταία χρόνια δραστηριοποιήθηκε στον παλιό καταυλισμό των μεταναστών χωρίς έγγραφα στην Πάτρα και στα κέντρα κράτησης των προσφύγων στη Μυτιλήνη και τον Εβρο.
Εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις μεγάλης και κατεπείγουσας ανάγκης, όπως ο πρόσφατος σεισμός στην Αϊτή, οι πλημμύρες στο Πακιστάν ή το τσουνάμι στην Ινδονησία, οι εθελοντές παραμένουν στη χώρα παρέμβασης τουλάχιστον έξι ώς εννέα μήνες. Είναι αρκετό διάστημα για να γνωρίσουν όλο το εύρος των συναισθημάτων, από την απόγνωση ώς την ελπίδα. Οταν επιστρέφουν, πέρα από δυνατές εμπειρίες και την αίσθηση ικανοποίησης ότι έκαναν κάτι για να σώσουν τη ζωή ή να ανακουφίσουν τον πόνο συνανθρώπων τους, έχουν αποκτήσει διαφορετική ματιά για τη ζωή.
Το διαπιστώνουμε στην εμπειρία της Ελίνας Πελεκάνου, ψυχολόγου, εθελόντριας στο πρόγραμμα των ΓΧΣ στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, όπως αποτυπώνεται σε έντυπο της οργάνωσης: «Ζώντας και δουλεύοντας με αυτούς τους ανθρώπους νιώθω συχνά αβοήθητη, άφωνη μπροστά στα δεινά τους. Κάποια βράδια δεν μπορώ να κοιμηθώ. [...] Ομως αισθάνομαι περήφανη και γεμάτη όταν πολλά παιδιά, θύματα αυτής της διαμάχης, μετά την παροχή ψυχολογικής υποστήριξης είναι πιο χαρούμενα, παίζουν, δεν έχουν εφιάλτες, απολαμβάνουν το σχολείο. Οταν βλέπω τους ενηλίκους να ηρεμούν, να ξαναχαμογελούν, να θέτουν στόχους, να ζουν την κάθε μέρα.
Το λέει ο Γιώργος Κανάρης, ψυχολόγος, εθελοντής στους ΓΧΣ, που επέστρεψε την άνοιξη από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Μόλις πάτησα το πόδι μου στην περιοχή», λέει, «έπαθα σοκ. Μου πήρε χρόνο να προσαρμοστώ. Κάποια πράγματα παραμένουν για μένα ερώτημα: πού βρίσκουν, για παράδειγμα, τη δύναμη να επιβιώνουν οι άνθρωποι σε συνθήκες τόσο δύσκολες και τραγικές; Δεν έχουν τίποτα - και όμως, μπορεί να είναι χαρούμενοι. Γιατί το Κονγκό είναι μια χώρα γεμάτη χορό και τραγούδι. Αυτή η ακλόνητη πίστη στη ζωή, αυτή η προσπάθεια επιβίωσης, αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο μάθημα.
Παρά το γεγονός ότι η οργάνωση θέτει ως ύψιστη προτεραιότητα την ασφάλεια των μελών της, εθελοντές της οργάνωσης έχουν πέσει θύματα απαγωγής ή δολοφονίας. Αλλο ζήτημα που απασχολεί την οργάνωση είναι πώς θα διατηρήσει υψηλό επίπεδο αξιοπιστίας, ώστε να μπορεί να πραγματοποιεί δράσεις σε περιοχές όπου μαίνονται συγκρούσεις και επί πλέον να μην απογοητεύσει τα μέλη της, που αποτελούν την κύρια πηγή χρηματοδότησης.
Οι αρχές της ανεξαρτησίας και της ουδετερότητας θεωρούνται απαραβίαστες. Ομως, σε καταστάσεις τόσο έντονες και ακραίες, όπως οι εμπόλεμες συγκρούσεις, δεν είναι εύκολο να συμφωνήσουν όλοι στον ορισμό της ανεξαρτησίας και της ουδετερότητας. Γι' αυτές ακριβώς τις αρχές το 1999 το ελληνικό τμήμα ήρθε σε διαφωνία με το διεθνές κίνημα των ΓΧΣ, με αιχμή τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Το ελληνικό τμήμα, που από το 1997 αποτελούσε κοινό επιχειρησιακό κέντρο με το ελβετικό τμήμα, κατηγορήθηκε από τα άλλα τμήματα ότι οργάνωσε αποστολή στο Κόσοβο χωρίς να τηρήσει τις προϋποθέσεις της οργάνωσης και χωρίς να ενημερώσει εγκαίρως, με αποτέλεσμα να διαγραφεί από το διεθνές κίνημα. Οταν το 1999 οι ΓΧΣ παραλάμβαναν το Νόμπελ Ειρήνης, το ελληνικό τμήμα είχε αποκλειστεί από την τελετή.
Το επόμενο διάστημα, το ελληνικό τμήμα, που είχε κατοχυρώσει την επωνυμία «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» στην ελληνική γλώσσα, δρούσε με αυτό το όνομα και με την προσθήκη του προσδιορισμού «Ελληνες», χωρίς να σχετίζεται με τη διεθνή οργάνωση. Στο στόλο των οχημάτων, μάλιστα, δίπλα στην επωνυμία της οργάνωσης εμφανιζόταν και η σημαία της Ελλάδας, τονίζοντας το τραγελαφικό της αντίφασης μεταξύ της φράσης «χωρίς σύνορα» και μιας σημαίας που συμβολίζει ακριβώς τα σύνορα. Τα πνεύματα ηρέμησαν με τον καιρό. Ύστερα από αλλαγές στην ηγεσία της ελληνικής οργάνωσης, το 2004 το ελληνικό τμήμα επανασυνδέθηκε με το διεθνές και ύστερα από δύο χρόνια αποτέλεσε κοινό επιχειρησιακό κέντρο με το ισπανικό τμήμα.
«Δέκα άτομα να ρωτήσετε για εκείνη τη συγκυρία, θα πάρετε δέκα διαφορετικές απόψεις» λέει ο Νώντας Πάσχος, διευθυντής επικοινωνίας του ελληνικού τμήματος. Η δική μου άποψη είναι ότι η κρίση αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς μια ανθρωπιστική οργάνωση μπορεί να πέσει η ίδια θύμα ενός πολέμου. Οι ΓΧΣ είναι ένα κίνημα που αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι ζουν σε κοινωνίες. Η ελληνική κοινωνία δεχόταν πολύ διαφορετικά μηνύματα απ' ό,τι η γαλλική για τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Για να το πω απλά, η ελληνική κοινωνία άκουγε ότι οι ΝΑΤΟϊκοί σκοτώνουν τους Σέρβους και η γαλλική ότι οι Σέρβοι επιχειρούν στο Κόσοβο μια γενοκτονία. Ηταν επόμενο η πίεση από την πλευρά της κοινωνίας να οδηγήσει σε ένταση και σε διαφωνίες σχετικά με το πώς διασφαλίζεται η ανεξαρτησία της ανθρωπιστικής δράσης. Η δοκιμασία ήταν σίγουρα δυνατή, αλλά και διδακτική, διαμορφώνοντας ένα ελληνικό τμήμα ακόμη πιο ώριμο στην πορεία του μετά την επανένταξη στο διεθνές κίνημα το 2004.
Ενα από τα βήματα στα οποία έχει προχωρήσει η οργάνωση για να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της από κράτη και διακρατικούς οργανισμούς είναι η θέσπιση ποσοστού 20% σε διεθνές επίπεδο ως ανώτατου ορίου στη χρηματοδότησή της από θεσμικούς φορείς. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια το ελληνικό τμήμα κρατά τη θεσμική χρηματοδότηση σε σχεδόν μηδενικό επίπεδο, ενώ όσον αφορά τις δωρεές ιδιωτών, που αγγίζουν το 100% σχεδόν των εσόδων, διασφαλίζει με εκτεταμένους ελέγχους ότι το ποσό κάθε δωρεάς, όσο μικρό και αν είναι, θα διατεθεί σε προγράμματα για τα οποία η οργάνωση έχει ζητήσει οικονομική βοήθεια και επιθυμεί να υποστηρίξει ο δωρητής.
Ρωτώ τον Νώντα Πάσχο αν τα πρόσφατα δημοσιεύματα για κακοδιαχείριση στην «Αλληλεγγύη», τη φιλανθρωπική ΜΚΟ της Εκκλησίας της Ελλάδος, και στην Act Up, τη ΜΚΟ που ασχολείται με τον ιό HIV/AIDS, έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου στις ανθρωπιστικές οργανώσεις, σε συνδυασμό με μια καχυποψία προς τις ΜΚΟ που εκφράζεται κατά καιρούς στον Τύπο.
«Οι Ελληνες δεν είμαστε πολύ εκτεθειμένοι σε μηνύματα σχετικά με την ανθρωπιστική δράση» λέει. Πόσο συχνά περνούν τέτοια μηνύματα στα ΜΜΕ, αν δεν πρόκειται για μεγάλες θεομηνίες που παρουσιάζονται με θεαματικές εικόνες βιβλικής καταστροφής; Υπάρχει, βέβαια, μεγάλη ευαισθητο- ποίηση στον κόσμο και η αλληλεγγύη της ελληνικής κοινωνίας είναι απίστευτη. Αλλά δεν έχουμε ακόμα εντρυφήσει στη σημασία της ανθρωπιστικής δράσης. Πολλές φορές την μπερδεύουμε με τη φιλανθρωπία. Ή, όταν ακούμε για ένα σκάνδαλο σε μια ΜΚΟ, τις βάζουμε όλες στο ίδιο τσουβάλι. Οι ΓΧΣ έχουν κερδίσει, βέβαια, την εμπιστοσύνη των Ελλήνων και έτσι μπορούν να μεταφράζουν την αλληλεγγύη της ελληνικής και της διεθνούς κοινωνίας σε προσφορά ιατρικής και ανθρωπιστικής βοήθειας στους συνανθρώπους μας που βρίσκονται σε κίνδυνο, χωρίς καμία διάκριση και ανεξάρτητα από κάθε είδους συμφέροντα.
____________
Ιωάννα Παπάκη: «Δεν είναι πολυτέλεια η υπεράσπιση της ζωής οπουδήποτε στον κόσμο»
Πρόεδρος του ελληνικού τμήματος των ΓΧΣΧ από το 2006 και με μεγάλη εμπειρία σε αποστολές σ'όλο τον κόσμο (Αιθιοπί, Παλαιστίνη, Ινδία, Αρμενία, Τουρκία), η Ιωάννα Παπάη υπερασπίζεται την ανεξαρτησία και την ουδετερότητα της δράσης της οργάνωσης και επισημαίνει τη ζωτική σημασία του εθελοντισμού.
Το υψίπεδο του Καλόνγκε, μια περιοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό κοντά στα σύνορα με τη Ρουάντα, βρίσκεται σε υψόμε- τρο περίπου 2 χιλιομέτρων. Εκεί καταφεύγουν χιλιάδες άνθρωποι από τα γύρω χωριά, αφήνοντας πίσω τους το σπίτι και τα υπάρχοντά τους, για να γλιτώσουν από τις συνεχείς επιδρομές του στρατού ή των ομάδων των ανταρτών που συγκρούονται μεταξύ τους από το φθινόπωρο του 2008, μετατρέποντας την περιοχή σε κόλαση για τους αμάχους.
Το βροχερό κλίμα του Καλόνγκε και κυρίως οι συνθήκες ζωής, χωρίς επαρκή στέγαση και κατάλληλο ρουχισμό, έχουν δημιουργήσει μια ολόκληρη πινακοθήκη ασθε- νειών που ταλαιπωρούν τους εκτοπισμένους, ιδίως τα παιδιά: διάρροιες, λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, παρασιτώσεις και τροπικές ασθένειες, μερικές περιπτώσεις χολέρας, δερματολογικά προβλήματα, υποσιτισμό και ψυχολογικά προβλήματα, που σε μεγάλο ποσοστό οφείλονται σε σεξουαλική κακοποίηση (οι βίαιες συγκρούσεις συνοδεύονται συνήθως από μεγάλη αύξηση των περιστατικών σεξουαλικής βίας).
Την κατάσταση χειροτερεύουν οι κομπογιαννίτες που πείθουν τους αφελείς ότι, για παράδειγμα, ο έντονος βήχας, η δύσπνοια και ο πονοκέφαλος μπορούν να θεραπευτούν με τατουάζ που διώχνει τα κακά πνεύματα ή ότι για τον πυρετό των μικρών παιδιών φταίνε οι αμυγδαλές τους. Αναλαμβά- νουν, λοιπόν, επ' αμοιβή να διώξουν τον πονοκέφαλο κάνοντας τατουάζ στο κεφάλι ακόμα και νεογέννητων μωρών ή να θεραπεύσουν τον πυρετό κατεβάζοντας μέσα στο λαιμό των παιδιών ένα ξυράφι, με το οποίο κόβουν τις αμυγδαλές.
«Είχαμε πάρα πολλά περιστατικά σε κατάσταση προχωρημένης σήψης από αυτήν τη διαδικασία και σκεφτήκαμε να κάνουμε μια καμπάνια ενημέρωσης, σε συνεργασία με την κοινότητα και τους ντόπιους γιατρούς» λέει η Εφη Τρικούπη, γιατρός, εθε- λόντρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, που βρέθηκε το 2009 σε αποστολή της οργάνωσης στο Καλόνγκε και λίγο βορειότερα, στο Κιρότσε.
Η αποστολή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό υπήρξε η πιο δαπανηρή των ΓΧΣ το 2009. Παρόμοιες καταστάσεις αντιμετώπισαν τα μέλη της οργάνωσης και στις υπόλοιπες 67 χώρες, όπου οργανώθηκαν αποστολές εκείνη τη χρονιά, με σκοπό να περιθάλψουν πληθυσμούς που βρέθηκαν σε κατάσταση επείγουσας ανάγκης ή έπεσαν θύματα συγκρούσεων και καταστροφών από φυσικά ή ανθρώπινα αίτια.
Φέτος η οργάνωση συμπληρώνει 20 χρόνια παρουσίας στην Ελλάδα και μας καλεί σε μια αναδρομική έκθεση φωτογραφίας (στο TAF, The Art Foundation, Νορμανού 5, Μοναστηράκι, 13-19 Σεπτεμβρίου, 13:00-24:00, είσοδος ελεύθερη), όπου παρουσιάζονται σπάνιες και ανέκδοτες φωτογραφίες από τη δράση του ελληνικού τμήματος σε 17 χώρες, τραβηγμένες από επαγγελματίες φωτογράφους και από εθελοντές που συμμετείχαν στις αποστολές.
Ενα από τα νήματα που συνδέουν τις φωτογραφίες είναι η επείγουσα ανάγκη για βοήθεια, όπως αποτυπώνεται στα σώματα των εικονιζόμενων ανθρώπων και τους πίνακες με τις πληροφορίες που συνοδεύουν την έκθεση. Δεν μπορεί παρά να μας στοιχειώνουν οι αριθμοί για το προσδόκιμο ζωής στις χώρες της Αφρικής, όπου οι ΓΧΣ έχουν πραγματοποιήσει προγράμματα περίθαλψης ασθενών με HIV/AIDS: Ζάμπια με 39 χρόνια προσδόκιμο όριο ζωής, Μοζαμβίκη με 41, Μαλάουι με 42, Ουγκάντα με 52. Δεν μπορεί παρά να μας προξενούν αμηχανία οι αποστολές της οργάνωσης για τον υποσιτισμό στον Νίγηρα, για τις ξεχασμένες ασθένειες στην Ινδία (καλααζάρ, φυματίωση), για τα θύματα συγκρούσεων στην Υεμένη, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, το Πακιστάν και το Ιράκ.
Σήμερα, το ελληνικό τμήμα των ΓΧΣ αποτελεί κοινό επιχειρησιακό κέντρο με το ισπανικό τμήμα, που εδρεύει στη Βαρκελώνη, συμμετέχοντας ενεργά σε αποστολές σε 23 χώρες. Περισσότεροι από 450 έλληνες εθελοντές νοσηλευτές, γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων, τεχνικοί και διοικητικό προσωπικό έχουν συμμετάσχει όλ' αυτά τα χρόνια σε αποστολές που έχει συντονίσει το ελληνικό τμήμα, καθώς και άλλα τμήματα της οργάνωσης. Ανάμεσα στις αποστολές του ελληνικού τμήματος βρίσκεται και η Ελλάδα, όπου παλιότερα η οργάνωση διατηρούσε δύο πολυϊατρεία, στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, ενώ μέσα στα δύο τελευταία χρόνια δραστηριοποιήθηκε στον παλιό καταυλισμό των μεταναστών χωρίς έγγραφα στην Πάτρα και στα κέντρα κράτησης των προσφύγων στη Μυτιλήνη και τον Εβρο.
Εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις μεγάλης και κατεπείγουσας ανάγκης, όπως ο πρόσφατος σεισμός στην Αϊτή, οι πλημμύρες στο Πακιστάν ή το τσουνάμι στην Ινδονησία, οι εθελοντές παραμένουν στη χώρα παρέμβασης τουλάχιστον έξι ώς εννέα μήνες. Είναι αρκετό διάστημα για να γνωρίσουν όλο το εύρος των συναισθημάτων, από την απόγνωση ώς την ελπίδα. Οταν επιστρέφουν, πέρα από δυνατές εμπειρίες και την αίσθηση ικανοποίησης ότι έκαναν κάτι για να σώσουν τη ζωή ή να ανακουφίσουν τον πόνο συνανθρώπων τους, έχουν αποκτήσει διαφορετική ματιά για τη ζωή.
Το διαπιστώνουμε στην εμπειρία της Ελίνας Πελεκάνου, ψυχολόγου, εθελόντριας στο πρόγραμμα των ΓΧΣ στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, όπως αποτυπώνεται σε έντυπο της οργάνωσης: «Ζώντας και δουλεύοντας με αυτούς τους ανθρώπους νιώθω συχνά αβοήθητη, άφωνη μπροστά στα δεινά τους. Κάποια βράδια δεν μπορώ να κοιμηθώ. [...] Ομως αισθάνομαι περήφανη και γεμάτη όταν πολλά παιδιά, θύματα αυτής της διαμάχης, μετά την παροχή ψυχολογικής υποστήριξης είναι πιο χαρούμενα, παίζουν, δεν έχουν εφιάλτες, απολαμβάνουν το σχολείο. Οταν βλέπω τους ενηλίκους να ηρεμούν, να ξαναχαμογελούν, να θέτουν στόχους, να ζουν την κάθε μέρα.
Το λέει ο Γιώργος Κανάρης, ψυχολόγος, εθελοντής στους ΓΧΣ, που επέστρεψε την άνοιξη από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Μόλις πάτησα το πόδι μου στην περιοχή», λέει, «έπαθα σοκ. Μου πήρε χρόνο να προσαρμοστώ. Κάποια πράγματα παραμένουν για μένα ερώτημα: πού βρίσκουν, για παράδειγμα, τη δύναμη να επιβιώνουν οι άνθρωποι σε συνθήκες τόσο δύσκολες και τραγικές; Δεν έχουν τίποτα - και όμως, μπορεί να είναι χαρούμενοι. Γιατί το Κονγκό είναι μια χώρα γεμάτη χορό και τραγούδι. Αυτή η ακλόνητη πίστη στη ζωή, αυτή η προσπάθεια επιβίωσης, αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο μάθημα.
Παρά το γεγονός ότι η οργάνωση θέτει ως ύψιστη προτεραιότητα την ασφάλεια των μελών της, εθελοντές της οργάνωσης έχουν πέσει θύματα απαγωγής ή δολοφονίας. Αλλο ζήτημα που απασχολεί την οργάνωση είναι πώς θα διατηρήσει υψηλό επίπεδο αξιοπιστίας, ώστε να μπορεί να πραγματοποιεί δράσεις σε περιοχές όπου μαίνονται συγκρούσεις και επί πλέον να μην απογοητεύσει τα μέλη της, που αποτελούν την κύρια πηγή χρηματοδότησης.
Οι αρχές της ανεξαρτησίας και της ουδετερότητας θεωρούνται απαραβίαστες. Ομως, σε καταστάσεις τόσο έντονες και ακραίες, όπως οι εμπόλεμες συγκρούσεις, δεν είναι εύκολο να συμφωνήσουν όλοι στον ορισμό της ανεξαρτησίας και της ουδετερότητας. Γι' αυτές ακριβώς τις αρχές το 1999 το ελληνικό τμήμα ήρθε σε διαφωνία με το διεθνές κίνημα των ΓΧΣ, με αιχμή τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Το ελληνικό τμήμα, που από το 1997 αποτελούσε κοινό επιχειρησιακό κέντρο με το ελβετικό τμήμα, κατηγορήθηκε από τα άλλα τμήματα ότι οργάνωσε αποστολή στο Κόσοβο χωρίς να τηρήσει τις προϋποθέσεις της οργάνωσης και χωρίς να ενημερώσει εγκαίρως, με αποτέλεσμα να διαγραφεί από το διεθνές κίνημα. Οταν το 1999 οι ΓΧΣ παραλάμβαναν το Νόμπελ Ειρήνης, το ελληνικό τμήμα είχε αποκλειστεί από την τελετή.
Το επόμενο διάστημα, το ελληνικό τμήμα, που είχε κατοχυρώσει την επωνυμία «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» στην ελληνική γλώσσα, δρούσε με αυτό το όνομα και με την προσθήκη του προσδιορισμού «Ελληνες», χωρίς να σχετίζεται με τη διεθνή οργάνωση. Στο στόλο των οχημάτων, μάλιστα, δίπλα στην επωνυμία της οργάνωσης εμφανιζόταν και η σημαία της Ελλάδας, τονίζοντας το τραγελαφικό της αντίφασης μεταξύ της φράσης «χωρίς σύνορα» και μιας σημαίας που συμβολίζει ακριβώς τα σύνορα. Τα πνεύματα ηρέμησαν με τον καιρό. Ύστερα από αλλαγές στην ηγεσία της ελληνικής οργάνωσης, το 2004 το ελληνικό τμήμα επανασυνδέθηκε με το διεθνές και ύστερα από δύο χρόνια αποτέλεσε κοινό επιχειρησιακό κέντρο με το ισπανικό τμήμα.
«Δέκα άτομα να ρωτήσετε για εκείνη τη συγκυρία, θα πάρετε δέκα διαφορετικές απόψεις» λέει ο Νώντας Πάσχος, διευθυντής επικοινωνίας του ελληνικού τμήματος. Η δική μου άποψη είναι ότι η κρίση αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς μια ανθρωπιστική οργάνωση μπορεί να πέσει η ίδια θύμα ενός πολέμου. Οι ΓΧΣ είναι ένα κίνημα που αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι ζουν σε κοινωνίες. Η ελληνική κοινωνία δεχόταν πολύ διαφορετικά μηνύματα απ' ό,τι η γαλλική για τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Για να το πω απλά, η ελληνική κοινωνία άκουγε ότι οι ΝΑΤΟϊκοί σκοτώνουν τους Σέρβους και η γαλλική ότι οι Σέρβοι επιχειρούν στο Κόσοβο μια γενοκτονία. Ηταν επόμενο η πίεση από την πλευρά της κοινωνίας να οδηγήσει σε ένταση και σε διαφωνίες σχετικά με το πώς διασφαλίζεται η ανεξαρτησία της ανθρωπιστικής δράσης. Η δοκιμασία ήταν σίγουρα δυνατή, αλλά και διδακτική, διαμορφώνοντας ένα ελληνικό τμήμα ακόμη πιο ώριμο στην πορεία του μετά την επανένταξη στο διεθνές κίνημα το 2004.
Ενα από τα βήματα στα οποία έχει προχωρήσει η οργάνωση για να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της από κράτη και διακρατικούς οργανισμούς είναι η θέσπιση ποσοστού 20% σε διεθνές επίπεδο ως ανώτατου ορίου στη χρηματοδότησή της από θεσμικούς φορείς. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια το ελληνικό τμήμα κρατά τη θεσμική χρηματοδότηση σε σχεδόν μηδενικό επίπεδο, ενώ όσον αφορά τις δωρεές ιδιωτών, που αγγίζουν το 100% σχεδόν των εσόδων, διασφαλίζει με εκτεταμένους ελέγχους ότι το ποσό κάθε δωρεάς, όσο μικρό και αν είναι, θα διατεθεί σε προγράμματα για τα οποία η οργάνωση έχει ζητήσει οικονομική βοήθεια και επιθυμεί να υποστηρίξει ο δωρητής.
Ρωτώ τον Νώντα Πάσχο αν τα πρόσφατα δημοσιεύματα για κακοδιαχείριση στην «Αλληλεγγύη», τη φιλανθρωπική ΜΚΟ της Εκκλησίας της Ελλάδος, και στην Act Up, τη ΜΚΟ που ασχολείται με τον ιό HIV/AIDS, έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου στις ανθρωπιστικές οργανώσεις, σε συνδυασμό με μια καχυποψία προς τις ΜΚΟ που εκφράζεται κατά καιρούς στον Τύπο.
«Οι Ελληνες δεν είμαστε πολύ εκτεθειμένοι σε μηνύματα σχετικά με την ανθρωπιστική δράση» λέει. Πόσο συχνά περνούν τέτοια μηνύματα στα ΜΜΕ, αν δεν πρόκειται για μεγάλες θεομηνίες που παρουσιάζονται με θεαματικές εικόνες βιβλικής καταστροφής; Υπάρχει, βέβαια, μεγάλη ευαισθητο- ποίηση στον κόσμο και η αλληλεγγύη της ελληνικής κοινωνίας είναι απίστευτη. Αλλά δεν έχουμε ακόμα εντρυφήσει στη σημασία της ανθρωπιστικής δράσης. Πολλές φορές την μπερδεύουμε με τη φιλανθρωπία. Ή, όταν ακούμε για ένα σκάνδαλο σε μια ΜΚΟ, τις βάζουμε όλες στο ίδιο τσουβάλι. Οι ΓΧΣ έχουν κερδίσει, βέβαια, την εμπιστοσύνη των Ελλήνων και έτσι μπορούν να μεταφράζουν την αλληλεγγύη της ελληνικής και της διεθνούς κοινωνίας σε προσφορά ιατρικής και ανθρωπιστικής βοήθειας στους συνανθρώπους μας που βρίσκονται σε κίνδυνο, χωρίς καμία διάκριση και ανεξάρτητα από κάθε είδους συμφέροντα.
____________
Ιωάννα Παπάκη: «Δεν είναι πολυτέλεια η υπεράσπιση της ζωής οπουδήποτε στον κόσμο»
Πρόεδρος του ελληνικού τμήματος των ΓΧΣΧ από το 2006 και με μεγάλη εμπειρία σε αποστολές σ'όλο τον κόσμο (Αιθιοπί, Παλαιστίνη, Ινδία, Αρμενία, Τουρκία), η Ιωάννα Παπάη υπερασπίζεται την ανεξαρτησία και την ουδετερότητα της δράσης της οργάνωσης και επισημαίνει τη ζωτική σημασία του εθελοντισμού.
***
Τι πέτυχε το ελληνικό τμήμα των ΓΧΣ μέσα στα 20 χρόνια ύπαρξής του;
Τι πέτυχε το ελληνικό τμήμα των ΓΧΣ μέσα στα 20 χρόνια ύπαρξής του;
Οι ΓΧΣ στην Ελλάδα, ως ένα από τα 19 μέλη μιας από τις μεγαλύτερες διεθνείς ανθρωπιστικές ιατρικές οργανώσεις, κατάφεραν να είναι παρόντες στις μεγαλύτερες κρίσεις και να συνεισφέρουν στην απάλειψη του ανθρώπινου πόνου. Κατάφεραν να θέσουν νέα θεμέλια στον εθελοντισμό και να δημιουργήσουν μια βάση ιδιωτών δωρητών στην ελληνική κοινωνία, που διασφαλίζουν όχι μόνο τη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης των ομάδων μας, αλλά και την ανεξαρτησία και ουδετερότητα της δράσης μας. Η ηθική και οικονομική υποστήριξη, αλλά και η εμπιστοσύνη της ελληνικής κοινωνίας προς το έργο και την ανεξάρτητη δράση των ΓΧΣ, που έχει βοηθήσει να σωθούν πολλές ανθρώπινες ζωές και να απαλυνθεί πολύς πόνος σε διάφορες γωνιές του πλανήτη, είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό βήμα σε έναν μεγάλο δρόμο που ελπίζουμε ότι θα συνεχίσουμε να διανύουμε όλοι μαζί και στο μέλλον.
Τι είναι αυτό που νιώθετε ότι θα έπρεπε να έχει λειτουργήσει διαφορετικά;
Τι είναι αυτό που νιώθετε ότι θα έπρεπε να έχει λειτουργήσει διαφορετικά;
Οχι διαφορετικά, αλλά ενδυναμωτικά στην ήδη υπάρχουσα δράση μας. Η μεγαλύτερη αποσαφήνιση της ταυτότητάς μας, σε συνδυασμό με τη διατήρηση ενός ανοιχτού διαλόγου με την ελληνική κοινωνία. Η δράση μας συνίσταται τόσο στις επείγουσες παρεμβάσεις σε μεγάλες ανθρωπιστικές κρίσεις, όπως οι φυσικές καταστροφές και οι συγκρούσεις, όσο και στη λειτουργία μακροχρόνιων προγραμμάτων για την καταπολέμηση επιδημιών και ασθενειών.
Με δεδομένη την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, δεν είναι πολυτέλεια η διάθεση κονδυλίων για να αντιμετωπιστούν προβλήματα σε άλλες περιοχές του κόσμου;
Με δεδομένη την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, δεν είναι πολυτέλεια η διάθεση κονδυλίων για να αντιμετωπιστούν προβλήματα σε άλλες περιοχές του κόσμου;
Σίγουρα η κατάσταση δημιουργεί εσωστρέφεια και την ανάγκη να επαναδιατυπωθούν οι προτεραιότητες σε οικονομική βάση. Αλλά ο όρος πολυτέλεια υποτιμά την πραγματική βάση του προβλήματος, καθώς δεν μπορεί η μά- χη για την υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής (όπου και αν αυτή δίνεται γεωγραφικά) να κρίνεται και να ορίζεται ως πολυτέλεια. Δεν είναι πολυτέλεια να διασφαλίζεις σε ένα υποσιτισμένο παιδί τη δυνατότητα θεραπείας σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Εξάλλου, η διάθεση κονδυλίων από την πλευρά των κυβερ- νήσεων γίνεται βάσει της ατζέντας τους και δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ανεξάρτητη ανθρωπιστική δράση μιας ΜΚΟ, την προσφορά διεθνούς βοήθειας και αλληλεγγύης σε δοκιμαζόμενους πληθυσμούς. Αλλωστε, το ελληνικό τμήμα των ΓΧΣ δέχεται ένα μηδαμινό ποσοστό θεσμικής χρηματοδότησης, κάτω του 1%, βάσει του οικονομικού προϋπολογισμού του 2009. Εχει, μάλιστα, δράσει και εντός συνόρων (στο παρελθόν, αλλά και πρόσφατα) με τα προγράμματα υποστήριξης μεταναστών χωρίς έγγραφα και αιτούντων άσυλο σε Πάτρα, Λέσβο και Εβρο.
Ορισμένοι είναι καχύποπτοι για το ρόλο των δυτικών ανθρωπιστικών οργανώσεων. Ισχυρίζονται ότι οι κυβερνήσεις τις χρησιμοποιούν για άλλοθι ή για να ασκήσουν πιέσεις και να εκβιάσουν συγκεκριμένες πολιτικές. Είναι δικαιολογημένη αυτή η καχυποψία;
Ορισμένοι είναι καχύποπτοι για το ρόλο των δυτικών ανθρωπιστικών οργανώσεων. Ισχυρίζονται ότι οι κυβερνήσεις τις χρησιμοποιούν για άλλοθι ή για να ασκήσουν πιέσεις και να εκβιάσουν συγκεκριμένες πολιτικές. Είναι δικαιολογημένη αυτή η καχυποψία;
Είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Να μπορούμε να εξηγούμε ότι προτεραιότητα μιας ιατρικής ανθρωπιστικής οργάνωσης αποτελούν όσοι βρίσκονται σε κίνδυνο, ανεξάρτητα από πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις και δεσμεύσεις. Η μετά Κόσοβο εποχή και ιδιαίτερα η μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή, που εισήγαγε την έννοια της λεγόμενης πολιτικοποίησης-στρατιωτικοποίησης της παρεχόμενης ανθρωπιστικής δράσης, δημιουργεί σύγχυση ή καχυποψία στον κόσμο. Η ηχηρή απάντηση των ΓΧΣ σ' αυτήν την αμφιλεγόμενη ζώνη είναι η πάγια και ξεκάθαρη πολιτική μας να μη δεχόμαστε καμία θεσμική χρηματοδότηση από κυβερνήσεις ή άλλους εμπλεκόμενους φορείς (οικονομικούς, στρατιωτικούς) στις κρίσεις που μαίνονται σε χώρες όπως το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Πακιστάν, όπου έχουμε το πρόσφατο παράδειγμα της παροχής ιατρικής και ανθρωπιστικής βοήθειας μετά τις φονικές πλημμύρες, στηριζόμενοι αποκλειστικά στις παροχές ιδιωτών.
Ορισμένοι, πάλι, ισχυρίζονται ότι το πλαίσιο που ρυθμίζει τα ζητήματα των ΜΚΟ στην Ελλάδα είναι θολό και αφήνει αρκετά περιθώρια για να αναπτυχθούν φαινόμενα διαφθοράς και διαπλοκής. Πόσο δικαιολογημένη είναι αυτή η προσέγγιση;
Ορισμένοι, πάλι, ισχυρίζονται ότι το πλαίσιο που ρυθμίζει τα ζητήματα των ΜΚΟ στην Ελλάδα είναι θολό και αφήνει αρκετά περιθώρια για να αναπτυχθούν φαινόμενα διαφθοράς και διαπλοκής. Πόσο δικαιολογημένη είναι αυτή η προσέγγιση;
Δεν υπάρχουν με βάση την ελληνική νομοθεσία ΜΚΟ. Υπάρχει μόνο, με βάση το Σύνταγμα, το δικαίωμα του κάθε πολίτη να οργανώνεται συλλογικά για την επίτευξη κοινών σκοπών και στόχων. Είναι πλέον ευθύνη των ΜΚΟ να ορίσουν και να διασφαλίσουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις, αλλά και ευθύνη του καθενός από μας να ερευνά την αξιοπιστία της κάθε οργάνωσης με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, όπως π.χ. αναζήτηση των πόρων, ετήσια αναφορά διαχείρισης προϋπολογισμού κ.λπ. Η δημιουργία ενός σαφούς νομοθετικού πλαισίου και η θέσπιση ξεκάθαρων κριτηρίων είναι ένα αίτημα που υποστηρίζουμε, ώστε να μειωθούν τα φαινόμενα σύγχυσης και αρνητισμού.
-*-
