[Εψιλον, 27/2/05]
Αυτό που αποφεύγουν να πουν οι αλυσίδες φαστ φουντ, μας το θυμίζει ο Μόργκαν Σπέρλοκ (Morgan Spurlock) στην ταινία Super Size Me: η υπερβολική κατανάλωση φαστ φουντ βλάπτει. Το ξέρουμε, αλλά συχνά το ξεχνάμε όταν περνάμε τη γιάλινη πόρτα και περιμένουμε μπροστά στο ταμείο, κοιτάζονας τις φωτογραφίες και τα εξωτικά ονόματα στο μενού.
H ιδέα της ταινίας γεννήθηκε πριν τρία χρόνια, όταν δυο Αμερικανίδες που είχαν περάσει πολλές ώρες μπροστά στο ταμείο των Μακ Ντόναλντς, της παλαιότερης και μεγαλύτερης αλυσίδας στον κόσμο, μήνυσαν την εταιρία ως υπεύθυνη για την παχυσαρκία τους (μια αναδυόμενη επιδημία, κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας). Το δικαστήριο απέρριψε τη μήνυση. Είπε ότι θα είχε νομική βάση αν αποδεικνυόταν ότι το να τρώει κανείς αποκλειστικά Μακ Ντόναλντς οδηγεί αναπόφευκτα σε προβλήματα υγείας. Εκεί που οι άλλοι είδαν το άδοξο τέλος μιας μήνυσης, ο Μόργκαν Σπέρλοκ είδε την υπόθεση μιας ταινίας. Τι θα γίνει, σκέφτηκε, αν για ένα μήνα τρώω αποκλειστικά Μακ Ντόναλντς, λέγοντας «ναι» κάθε φορά που θα μου προτείνουν να πάρω το μεγαλύτερο μέγεθος (Super Size);
Η ταινία (η πρώτη του Σπέρλοκ -πριν το Super Size Me είχε εκπομπή στο ΜΤV και είχε διακριθεί για ένα εταιρικό φιλμ της Sony κι ένα θεατρικό έργο) λειτουργεί συγχρόνως ως προειδοποίηση και ως αντι-διαφήμιση. Χρήσιμη, μετά από έναν καταιγισμό διαφημιστικών τεχνασμάτων για δεκαετίες, τα πιο επιθετικά από τα οποία απευθύνονται στα παιδιά, τους αυριανούς διά βίου πελάτες: παιχνιδότοποι, τζούνιορ γεύματα, και δωράκια.
Πρόσφατα, μια μέρα πριν ο Μόργκαν Σπέρλοκ φύγει για σύντομες διακοπές μετά από ένα εξαντλητικό πρόγραμμα προώθησης του Super Size Me, μιλήσαμε μεταξύ άλλων για τις επιπτώσεις της Μακ-δίαιτας στην υγεία του, την ευθύνη των αλυσίδων, τις εναλλακτικές απέναντι στα φαστ φουντ, το Μάικλ Μουρ, και την αντίδραση των Μακ Ντόναλντς στην ταινία.
____________
Τα Μακ Ντόναλντς είπαν ότι αυτό που έκανες, να καταναλώνεις περίπου 5.000 θερμίδες τη μέρα, διπλάσιες από το κανονικό, χωρίς άσκηση, ήταν ανεύθυνο.
Ε, κάτι θα έλεγαν για να γυρίσουν τα πράγματα υπέρ τους, αλλά η πραγματικότητα δεν αλλάζει. Πουλάνε φαγητό που δεν σου κάνει καλό, όπως οι περισσότερες αλυσίδες φαστ φουντ. Επομένως, αντί να κατηγορούν την ταινία ως εξωπραγματική, καλύτερα να κοιτάξουν το φαγητό που προσφέρουν και τις επιχειρηματικές πρακτικές τους, και να δουν τι θα κάνουν για να βελτιώσουν την κατάσταση.
Μετά την ταινία αφαίρεσαν την επιλογή supersize.
Είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και φυσικά τους επικροτώ. Αλλά χρειάζονται περισσότερα.
Η μεγαλύτερη κριτική που ασκήθηκε στην ταινία είναι ότι παραβιάζει ανοιχτές πόρτες. Όλοι ξέρουν ότι το να τρως συνέχεια φαστ φουντ δεν κάνει καλό στην υγεία.
Αυτό είναι και το επιχείρημα των Μακ Ντόναλντς. Ότι όλοι γνωρίζουν πως αν τρως συνέχεια φαγητό αυτού του είδους, θα έχεις προβλήματα υγείας. Αλλά κάθε πότε πρέπει να το τρως; Αυτό δεν σου το λένε ποτέ. Το ερώτημα είναι: ξέρουμε πράγματι πόσο κακό είναι το φαγητό τους; Μπορεί να μην τρως φαστ φουντ τρεις φορές την ημέρα, όπως στην ταινία, αλλά αν είναι βασικό μέρος της διατροφής σου, όπως είναι για πολλούς, θ’ αποκτήσεις πίεση, καρδιοπάθειες, διαβήτη. Αν δεν συμβεί σε τριάντα ημέρες, θα συμβεί σε δεκαπέντε, είκοσι χρόνια.
Αλλά γι’αυτό ευθύνονται οι εταιρείες φαστ φουντ ή ο καταναλωτής;
Φυσικά δεν μπορείς ν’ αρνηθείς ότι εμείς ως ενήλικες έχουμε ευθύνη για το τι αγοράζουμε και τι βάζουμε στο στόμα μας. Τα παιδιά βέβαια είναι άλλο ζήτημα. Αλλά με τον ίδιο τρόπο, δεν μπορείς να αρνηθείς και την ευθύνη των εταιρειών. Μια εταιρία που τρέφει 46 εκατομμύρια ανθρώπους την ημέρα δεν μπορεί να βγάζει τον εαυτό της απέξω, να λέει: «δεν είναι δικό μας πρόβλημα». Οχι, αγαπητά Μακ Ντόναλντς, είναι εν μέρει δικό σας πρόβλημα και έχετε τη δυνατότητα ν’αλλάξετε την κατάσταση.
Από τη στιγμή που το μεγαλύτερο ποσοστό του φαγητού που τρώμε σήμερα περνά από μια διαδικασία βαριάς επεξεργασίας, από τον κτηνοτρόφο και τον αγρότη ως τα εργαστήρια παραγωγής γεύσεων και το μαγείρεμα, είναι δίκαιο να ξεχωρίσουμε έναν κλάδο, τα φαστ φουντ, και συγκεκριμένα μια εταιρεία;
Αυτό που αποφεύγουν να πουν οι αλυσίδες φαστ φουντ, μας το θυμίζει ο Μόργκαν Σπέρλοκ (Morgan Spurlock) στην ταινία Super Size Me: η υπερβολική κατανάλωση φαστ φουντ βλάπτει. Το ξέρουμε, αλλά συχνά το ξεχνάμε όταν περνάμε τη γιάλινη πόρτα και περιμένουμε μπροστά στο ταμείο, κοιτάζονας τις φωτογραφίες και τα εξωτικά ονόματα στο μενού.
H ιδέα της ταινίας γεννήθηκε πριν τρία χρόνια, όταν δυο Αμερικανίδες που είχαν περάσει πολλές ώρες μπροστά στο ταμείο των Μακ Ντόναλντς, της παλαιότερης και μεγαλύτερης αλυσίδας στον κόσμο, μήνυσαν την εταιρία ως υπεύθυνη για την παχυσαρκία τους (μια αναδυόμενη επιδημία, κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας). Το δικαστήριο απέρριψε τη μήνυση. Είπε ότι θα είχε νομική βάση αν αποδεικνυόταν ότι το να τρώει κανείς αποκλειστικά Μακ Ντόναλντς οδηγεί αναπόφευκτα σε προβλήματα υγείας. Εκεί που οι άλλοι είδαν το άδοξο τέλος μιας μήνυσης, ο Μόργκαν Σπέρλοκ είδε την υπόθεση μιας ταινίας. Τι θα γίνει, σκέφτηκε, αν για ένα μήνα τρώω αποκλειστικά Μακ Ντόναλντς, λέγοντας «ναι» κάθε φορά που θα μου προτείνουν να πάρω το μεγαλύτερο μέγεθος (Super Size);
Η ταινία (η πρώτη του Σπέρλοκ -πριν το Super Size Me είχε εκπομπή στο ΜΤV και είχε διακριθεί για ένα εταιρικό φιλμ της Sony κι ένα θεατρικό έργο) λειτουργεί συγχρόνως ως προειδοποίηση και ως αντι-διαφήμιση. Χρήσιμη, μετά από έναν καταιγισμό διαφημιστικών τεχνασμάτων για δεκαετίες, τα πιο επιθετικά από τα οποία απευθύνονται στα παιδιά, τους αυριανούς διά βίου πελάτες: παιχνιδότοποι, τζούνιορ γεύματα, και δωράκια.
Πρόσφατα, μια μέρα πριν ο Μόργκαν Σπέρλοκ φύγει για σύντομες διακοπές μετά από ένα εξαντλητικό πρόγραμμα προώθησης του Super Size Me, μιλήσαμε μεταξύ άλλων για τις επιπτώσεις της Μακ-δίαιτας στην υγεία του, την ευθύνη των αλυσίδων, τις εναλλακτικές απέναντι στα φαστ φουντ, το Μάικλ Μουρ, και την αντίδραση των Μακ Ντόναλντς στην ταινία.
____________
Τα Μακ Ντόναλντς είπαν ότι αυτό που έκανες, να καταναλώνεις περίπου 5.000 θερμίδες τη μέρα, διπλάσιες από το κανονικό, χωρίς άσκηση, ήταν ανεύθυνο.
Ε, κάτι θα έλεγαν για να γυρίσουν τα πράγματα υπέρ τους, αλλά η πραγματικότητα δεν αλλάζει. Πουλάνε φαγητό που δεν σου κάνει καλό, όπως οι περισσότερες αλυσίδες φαστ φουντ. Επομένως, αντί να κατηγορούν την ταινία ως εξωπραγματική, καλύτερα να κοιτάξουν το φαγητό που προσφέρουν και τις επιχειρηματικές πρακτικές τους, και να δουν τι θα κάνουν για να βελτιώσουν την κατάσταση.
Μετά την ταινία αφαίρεσαν την επιλογή supersize.
Είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και φυσικά τους επικροτώ. Αλλά χρειάζονται περισσότερα.
Η μεγαλύτερη κριτική που ασκήθηκε στην ταινία είναι ότι παραβιάζει ανοιχτές πόρτες. Όλοι ξέρουν ότι το να τρως συνέχεια φαστ φουντ δεν κάνει καλό στην υγεία.
Αυτό είναι και το επιχείρημα των Μακ Ντόναλντς. Ότι όλοι γνωρίζουν πως αν τρως συνέχεια φαγητό αυτού του είδους, θα έχεις προβλήματα υγείας. Αλλά κάθε πότε πρέπει να το τρως; Αυτό δεν σου το λένε ποτέ. Το ερώτημα είναι: ξέρουμε πράγματι πόσο κακό είναι το φαγητό τους; Μπορεί να μην τρως φαστ φουντ τρεις φορές την ημέρα, όπως στην ταινία, αλλά αν είναι βασικό μέρος της διατροφής σου, όπως είναι για πολλούς, θ’ αποκτήσεις πίεση, καρδιοπάθειες, διαβήτη. Αν δεν συμβεί σε τριάντα ημέρες, θα συμβεί σε δεκαπέντε, είκοσι χρόνια.
Αλλά γι’αυτό ευθύνονται οι εταιρείες φαστ φουντ ή ο καταναλωτής;
Φυσικά δεν μπορείς ν’ αρνηθείς ότι εμείς ως ενήλικες έχουμε ευθύνη για το τι αγοράζουμε και τι βάζουμε στο στόμα μας. Τα παιδιά βέβαια είναι άλλο ζήτημα. Αλλά με τον ίδιο τρόπο, δεν μπορείς να αρνηθείς και την ευθύνη των εταιρειών. Μια εταιρία που τρέφει 46 εκατομμύρια ανθρώπους την ημέρα δεν μπορεί να βγάζει τον εαυτό της απέξω, να λέει: «δεν είναι δικό μας πρόβλημα». Οχι, αγαπητά Μακ Ντόναλντς, είναι εν μέρει δικό σας πρόβλημα και έχετε τη δυνατότητα ν’αλλάξετε την κατάσταση.
Από τη στιγμή που το μεγαλύτερο ποσοστό του φαγητού που τρώμε σήμερα περνά από μια διαδικασία βαριάς επεξεργασίας, από τον κτηνοτρόφο και τον αγρότη ως τα εργαστήρια παραγωγής γεύσεων και το μαγείρεμα, είναι δίκαιο να ξεχωρίσουμε έναν κλάδο, τα φαστ φουντ, και συγκεκριμένα μια εταιρεία;
Το θέμα είναι ότι η βιομηχανία φαστ φουντ ασκεί τεράστια επιρροή σ’όλη βιομηχανία φαγητού. Η ίδια η νοοτροπία που προωθούν, ότι θέλουμε φαγητό και το θέλουμε τώρα, διαπερνά όλη την βιομηχανία. Τα Μακ Ντόναλντς τρέφουν περισσότερους ανθρώπους από κάθε άλλον. Κάπου 17 δισεκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο. Επομένως, αν ήθελε, και μόνη της η εταιρεία θα μπορούσε ν’ αλλάξει ολόκληρη τη βιομηχανία φαγητού, όπως άλλωστε συνέβαλε τα μέγιστα να φτάσει η κατάσταση εδώ που είναι. Μ’αυτό το σκεπτικό την επέλεξα.
Τι εναλλακτικές έχουμε εμείς οι καταναλωτές έναντι του φαστ φουντ;
Να σταματήσουμε να τρώμε το φαγητό τους. Δεν μας αναγκάζει κανείς. Να δώσουμε προτεραιότητα στην υγιεινή διατροφή, στην άσκηση, στο μαγείρεμα στο σπίτι. Να αποκτήσουμε σχέση με το φαγητό και την οικογένεια. Αυτά έχουν χαθεί σήμερα και ελπίζω ότι η ταινία θα κάνει τους ανθρώπους να τα σκεφτούν.
Εχουμε χρόνο για όλα αυτά με το σημερινό ρυθμό της ζωής;
Μια από τις καλύτερες ατάκες που έχω ακούσει στη ζωή μου ειπώθηκε από έναν γιατρό στην ταινία. Είπε ότι αν δεν βρεις χρόνο να φροντίσεις τον εαυτό σου τώρα, θα χρειαστείς χρόνο αργότερα για το νοσοκομείο. Αν δεν το βάλεις στο πρόγραμμα τώρα, καλύτερα να βάλεις στο πρόγραμμα ότι θα αρρωστήσεις αργότερα.
Ενα άλλο ζήτημα είναι η τιμή του φαγητού. Τα φαστ φουντ θεωρούνται φτηνή εναλλακτική λύση.
Ο λόγος που το φαστ φουντ μας φαίνεται φθηνότερο είναι διότι δεν ξέρουμε πια να μαγειρεύουμε. Αυτό είναι το θέμα.
Και, όπως αφήνεις να φανεί στην ταινία, με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία, με τις χαμηλές αμοιβές στους κτηνοτρόφους, τους αγρότες και τους εργαζόμενους στα καταστήματα, συνολικά δεν είναι καθόλου φθηνότερο. Απλά το κόστος μετακυλίεται.
Ακριβώς.
Υπήρξε κάποια στιγμή που φοβήθηκες; Που σκέφτηκες να τα παρατήσεις;
Τα χρειάστηκα την 21η ημέρα. Ξύπνησα με πόνους στο στήθος, δεν μπορούσα ν’αναπνεύσω. Οι τρεις γιατροί που με παρακολουθούσαν είπαν: «αν δεν σταματήσεις, δεν ξέρουμε τι μπορεί να συμβεί». Είναι το τελευταίο πράγμα που θες ν’ακούσεις από γιατρό. Ολοι μου έλεγαν να σταματήσω, εκτός από το μεγαλύτερο αδελφό μου. «Μόργκαν», μου λέει, «ο κόσμος τρώει αυτές τις αηδίες όλη την ώρα, θα σε σκοτώσουν αν συνεχίσεις για εννιά μέρες ακόμη»; Ηταν το πιο λογικό πράγμα που άκουσα ποτέ. «Οχι, δεν θα με σκοτώσει. Θα συνεχίσω».
Δεν έκανες καμία παρασπονδία;
Πολύ θα ήθελα να είχα λίγο μπρόκολο, αλλά δυστυχώς τα Μακ Ντόναλντς δεν πουλάνε μπρόκολο. Δεν πουλούσαν ούτε μήλα τότε -τώρα νομίζω τα έχουν βάλει στο μενού. Η συμφωνία ήταν ότι μπορούσα να φάω μόνο φαγητό που πουλιέται στα Μακ Ντόναλντς, 3 γεύματα τη μέρα για 30 ημέρες.
Είχαν όμως κόκα κόλα λάιτ. Στην ταινία σε βλέπουμε συνέχεια με τεράστια ποτήρια κανονικής κόκα κόλα με κάπου 500 θερμίδες το καθένα, όπως λες.
΄Ηπια πολλές φορές και λάιτ. Και έτρωγα σαλάτες, περίπου κάθε δέκα γεύματα. Η συμφωνία ήταν ότι θα έτρωγα τουλάχιστον μια φορά ό,τι υπήρχε στο μενού. Αλλά και πάλι. Τι είναι οι σαλάτες τους; Μαρούλι και τυρί. Τώρα τις φτιάχνουν λίγο καλύτερες, αλλά για σαλάτες έχουν πολλά λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι.
Πώς έκανες γύρισμα μέσα στα Μακ Ντόναλντς; Είναι κρυφή κάμερα;
Όχι. Η κάμερα ήταν πάντα φανερή σε όλους. Βέβαια τα Μακ Ντόναλντς δεν θα μας έδιναν ποτέ άδεια για γυρίσματα στα καταστήματα, κι έτσι δεν τους τη ζητήσαμε. Αλλά συνήθως οι υπάλληλοι δεν έδιναν μία για την κάμερα.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία στην ταινία είναι η προσέγγιση των αλυσίδων στα παιδιά. Ενας απ’τους τρόπους είναι η πώληση φαστ φουντ στις σχολικές καντίνες.
Η ιστορία με τα σχολεία είναι απίστευτη. Εχουμε πουλήσει τα σχολεία μας σε εταιρείες φαστ φουντ. Εχουν έρθει και πουλάνε καθημερινά τα αναψυκτικά τους, τις καραμέλες τους, τις τηγανιτές τους πατάτες, τα χάμπουργκερ. Το θεωρώ ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι βασικά ξεπουλάμε τα παιδιά μας.
Τι μπορεί να γίνει;
Πρέπει να το σταματήσει η κυβέρνηση. Κάποιες πολιτείες το έχουν ήδη απαγορεύσει. Κι εκτός από την απαγόρευση του φαστ φουντ, οι καντίνες πρέπει ν’ αρχίσουν να προσφέρουν υγειινά και φρέσκα προϊόντα. H καντίνα είναι επέκταση της σχολικής αίθουσας, τα παιδιά διδάσκονται και εκεί.
Υποθέτω ότι δεν θα είναι εύκολο, δεδομένων των πιέσεων που ασκούν τα λόμπι του κλάδου τροφίμων.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που προωθώ την ταινία τόσο επιθετικά και προσπάθησα να βρω όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δανομή και να δείξω την ταινία στους πολιτικούς. Οταν βγήκε το DVD, στείλαμε από ένα αντίγραφο σε 1.500 ανθρώπους με επιρροή στην Ουάσιγκτον. Προσπαθούμε να κρατήσουμε το διάλογο στην επικαιρότητα, για μένα είναι μια συνεχόμενη διαδικασία.
Πώς αντιδρά ο κόσμος στην ταινία;
Η αντίδραση είναι καταπληκτική. Ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι χρειάζεται να φέρουμε τα πάνω κάτω. Διότι για πρώτη φορά στην ιστορία μας συνειδητοποιούμε τι επίδραση έχει η διατροφή στο σώμα μας. Το βλέπουμε. Βλέπουμε για πρώτη φορά παιδιά με διαβήτη, βλέπουμε νέους ανθρώπους να πεθαίνουν από καρδιά, και αρχίζουμε να ενώνουμε τις τελείες. Υπάρχει ένα άνοιγμα τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, άνθρωποι που θέλουν πραγματικά ν’αλλάξουν τα πράγματα. Αν καταφέρουμε να συνεχιστεί ο διάλογος και να κρατήσουμε τη δυναμική της στιγμής, μπορούμε να το πετύχουμε.
Κάποιοι κατηγόρησαν την ταινία, μάλλον από τα αριστερά, ότι διαπραγματεύεται ένα σοβαρό θέμα με επιπόλαιο τρόπο, ότι δεν μπαίνει σε βάθος, και ότι πρόκειται περισσότερο για μια προσπάθεια αυτοπροβολής.
Πού το βρήκες αυτό; Είναι ατάκα από τα Μακ Ντόναλντς;
Τα Μακ Ντόναλντς έχουν πει κάτι παρόμοιο, αλλά στην πραγματικότητα είναι το επιχείρημα ορισμένων κριτικών κινηματογράφου.
Οποιος έχει δει την ταινία, ξέρει ότι καταπιανόμαστε με κάτι πολύ σοβαρό. Εκανα μια διασκεδαστική ταινία που θέλει να κάνει προσιτό στον κόσμο ένα πολύ σοβαρό θέμα χωρίς να κάνει κήρυγμα. Αυτοί που μιλούν αρνητικά για την ταινία είναι οι άνθρωποι που έχουν συμφέροντα στη βιομηχανία φαστ φουντ. Γνωρίζω αμέτρητους δασκάλους και γονιούς που πήραν τα παιδιά τους στην ταινία τρεις, τέσσερις, πέντε φορές. Στους περισσότερους η ταινία άρεσε και, νομίζω, πέρασε ένα σημαντικό μήνυμα.
Βέβαια στους περισσότερους αρέσει επίσης το φαστ φουντ.
Χα χα, σωστά! Αρα δημιουργείται ισορροπία.
Πολλοί σε παραλλήλισαν με το Μάικλ Μουρ, άλλοι επαινετικά, άλλοι απαξιωτικά. Σ’ενοχλεί ο παραλληλισμός;
Αν δεν μου άρεσε ο Μάικλ Μουρ, πιθανότατα θα μ’ενοχλούσε πολύ. Αλλά μου αρέσει και ως άνθρωπος και ως κινηματογραφιστής. Είναι ανάμεσα στους σκηνοθέτες που μου αρέσουν, μαζί με τον Έρολ Μόρις, ή, από σκηνοθέτες μυθοπλασίας, το Σπίλμπεργκ, τον Κιούμπρικ, τον πολύ αγαπημένο Κάπρα, και τον Καζάν, που είναι μακράν ο πιο αγαπημένος μου. Ο κόσμος κάνει αυτόματα το συνειρμό με τον Μάικλ διότι και οι δύο χρησιμοποιούμε χιούμορ και διηγούμαστε μια αληθινή ιστορία σε πρώτο πρόσωπο. Αλλά οπωσδήποτε το στιλ μας είναι διαφορετικό. Πάντως, ευτυχώς που υπάρχει ο Μάικλ, διότι κάνει τους ανθρώπους να συζητούν για σημαντικά θέματα, όσο κι αν κάποιος ίσως δεν συμφωνεί μαζί του.
Εσύ συμφωνείς μαζί του;
Σε ποιο πράγμα; Κοίτα, ξέρω ποιον ψήφισα για πρόεδρο. Ο δικός μου υποψήφιος δεν κέρδισε, άρα...
Αν επιτρέπεις την ερώτηση, ήταν ένας από τους δύο βασικούς υποψήφιους ή από τα μικρά κόμματα;
Οχι, είμαι οπαδός των φιλελεύθερων. Ψήφισα Κέρι και μάλιστα προσπάθησα να βγει. Δεν συνέβη, αλλά ξέρεις κάτι; Τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα κάνω το καλύτερο που μπορώ για να κάνω θετικές ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές, για να βεβαιωθώ ότι οι άνθρωποι θα σκέφτονται λίγο.
____________
Ελαφρά τη καρδία
Τα παιδιά, δυνάμει πελάτες για μια ζωή, βρίσκονται στο στόχαστρο των αλυσίδων φαστ φουντ από τότε που στη δεκαετία του ’50 ο ιδρυτής των Μακ Ντόναλντς Ρέι Κροκ επιδίωξε να συνεργαστεί με τον Γουόλτ Ντίσνεϊ για να προωθήσει τα προϊόντα του στη Ντίσνεϊλαντ (οι δυο τους είχαν υπηρετήσει μαζί στην ίδια μονάδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Σήμερα στην Αμερική, τα ΜακΝτόναλντς συναγωνίζονται σε διανομή παιχνιδιών τα μεγαλύτερα καταστήματα παιχνιδιών. Περισσότερα παιδιά αναγνωρίζουν τον κλόουν Ρόναλντ Μακ Ντόναλντ απ’αυτά που αναγνωρίζουν το Χριστό και τον πρόεδρο Μπους. Και σχολεία έχουν συνάψει συμφωνίες με εταιρίες φαστ φουντ και σνακ για να πωλούν, έναντι επιχορήγησης, έναν ελάχιστο αριθμό προϊόντων στις καντίνες.
Οι τακτικές με τις οποίες οι αλυσίδες εκμεταλεύτηκαν το σύγχρονο ρυθμό ζωής αποδίδουν. Οι Αμερικανοί ξοδεύουν σήμερα πάνω από 150 δις ευρώ το χρόνο για φαστ φουντ («περισσότερα απ’ό,τι για ταινίες, βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, βίντεο, και ηχογραφημένη μουσική – μαζί» γράφει ο Έρικ Σλόσερ (Eric Schlosser) στο βιβλίο Fast Food Nation). Στην Ελλάδα, ο τζίρος των τριών μεγαλύτερων αλυσίδων (Γκούντις, Έβερεστ, Γρηγόρης) το πρώτο εξάμηνο του 2004 έφτασε τα 164,4 εκ. ευρώ, αύξηση μεγαλύτερη από 12 τοις εκατό. Τα τρία τελευταία χρόνια, τα καταστήματά τους (και μαζί των ελληνικών Μακ Ντόναλντς, της τέταρτης σε πωλήσεις εταιρίας) έχουν διπλασιαστεί, και συνεχώς αυξάνονται.
Τα νέα για την υγεία των καταναλωτών δεν είναι εξίσου καλά. Τα τελευταία 25 χρόνια, σε περιοχές της Βόρειας Αμερικής και αλλού, τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν τριπλασιαστεί. Περισσότερα παιδιά είναι σήμερα παχύσαρκα από ποτέ. Και επτά στους δέκα Ελληνες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το μεγαλύτερο από το φυσιολογικό βάρος αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου και χρόνιων ασθενειών: καρδιοπάθειες, υπέρταση, έμφραγμα, κάποιες μορφές καρκίνου, και διαβήτη (αν η κατάσταση συνεχιστεί, ένα στα δύο παιδιά που γεννήθηκαν στην Αμερική το 2000 αναμένεται να εμφανίσουν διαβήτη στη ζωή τους).
Πριν έξι χρόνια, η «δίκη Μακ Ντόναλντς» στην Αγγλία είχε διαφορετική εξέλιξη από τη μήνυση των Αμερικανίδων. Τα δικαστήρια αποφάνθηκαν μεταξύ άλλων ότι η εταιρία βάζει σε κίνδυνο την υγεία των τακτικών πελατών της, εκμεταλλεύεται παιδιά μέ τις διαφημίσεις της, και δίνει αδικαιολόγητα χαμηλές αμοιβές στους εργαζόμενους. Οχι καλή εξέλιξη για μια εταιρία που δέκα χρόνια πριν είχε ξεκινήσει τη δίκη, μηνύοντας για συκοφαντική δυσφήμιση μέλη μιας οργάνωσης οικολόγων επειδή κυκλοφορούσαν φυλλάδιο με τίτλο: «Τι τρέχει με τη Μακ Ντόναλντς; Ολα όσα δεν θέλουν να γνωρίζετε».
Τι εναλλακτικές έχουμε εμείς οι καταναλωτές έναντι του φαστ φουντ;
Να σταματήσουμε να τρώμε το φαγητό τους. Δεν μας αναγκάζει κανείς. Να δώσουμε προτεραιότητα στην υγιεινή διατροφή, στην άσκηση, στο μαγείρεμα στο σπίτι. Να αποκτήσουμε σχέση με το φαγητό και την οικογένεια. Αυτά έχουν χαθεί σήμερα και ελπίζω ότι η ταινία θα κάνει τους ανθρώπους να τα σκεφτούν.
Εχουμε χρόνο για όλα αυτά με το σημερινό ρυθμό της ζωής;
Μια από τις καλύτερες ατάκες που έχω ακούσει στη ζωή μου ειπώθηκε από έναν γιατρό στην ταινία. Είπε ότι αν δεν βρεις χρόνο να φροντίσεις τον εαυτό σου τώρα, θα χρειαστείς χρόνο αργότερα για το νοσοκομείο. Αν δεν το βάλεις στο πρόγραμμα τώρα, καλύτερα να βάλεις στο πρόγραμμα ότι θα αρρωστήσεις αργότερα.
Ενα άλλο ζήτημα είναι η τιμή του φαγητού. Τα φαστ φουντ θεωρούνται φτηνή εναλλακτική λύση.
Ο λόγος που το φαστ φουντ μας φαίνεται φθηνότερο είναι διότι δεν ξέρουμε πια να μαγειρεύουμε. Αυτό είναι το θέμα.
Και, όπως αφήνεις να φανεί στην ταινία, με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία, με τις χαμηλές αμοιβές στους κτηνοτρόφους, τους αγρότες και τους εργαζόμενους στα καταστήματα, συνολικά δεν είναι καθόλου φθηνότερο. Απλά το κόστος μετακυλίεται.
Ακριβώς.
Υπήρξε κάποια στιγμή που φοβήθηκες; Που σκέφτηκες να τα παρατήσεις;
Τα χρειάστηκα την 21η ημέρα. Ξύπνησα με πόνους στο στήθος, δεν μπορούσα ν’αναπνεύσω. Οι τρεις γιατροί που με παρακολουθούσαν είπαν: «αν δεν σταματήσεις, δεν ξέρουμε τι μπορεί να συμβεί». Είναι το τελευταίο πράγμα που θες ν’ακούσεις από γιατρό. Ολοι μου έλεγαν να σταματήσω, εκτός από το μεγαλύτερο αδελφό μου. «Μόργκαν», μου λέει, «ο κόσμος τρώει αυτές τις αηδίες όλη την ώρα, θα σε σκοτώσουν αν συνεχίσεις για εννιά μέρες ακόμη»; Ηταν το πιο λογικό πράγμα που άκουσα ποτέ. «Οχι, δεν θα με σκοτώσει. Θα συνεχίσω».
Δεν έκανες καμία παρασπονδία;
Πολύ θα ήθελα να είχα λίγο μπρόκολο, αλλά δυστυχώς τα Μακ Ντόναλντς δεν πουλάνε μπρόκολο. Δεν πουλούσαν ούτε μήλα τότε -τώρα νομίζω τα έχουν βάλει στο μενού. Η συμφωνία ήταν ότι μπορούσα να φάω μόνο φαγητό που πουλιέται στα Μακ Ντόναλντς, 3 γεύματα τη μέρα για 30 ημέρες.
Είχαν όμως κόκα κόλα λάιτ. Στην ταινία σε βλέπουμε συνέχεια με τεράστια ποτήρια κανονικής κόκα κόλα με κάπου 500 θερμίδες το καθένα, όπως λες.
΄Ηπια πολλές φορές και λάιτ. Και έτρωγα σαλάτες, περίπου κάθε δέκα γεύματα. Η συμφωνία ήταν ότι θα έτρωγα τουλάχιστον μια φορά ό,τι υπήρχε στο μενού. Αλλά και πάλι. Τι είναι οι σαλάτες τους; Μαρούλι και τυρί. Τώρα τις φτιάχνουν λίγο καλύτερες, αλλά για σαλάτες έχουν πολλά λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι.
Πώς έκανες γύρισμα μέσα στα Μακ Ντόναλντς; Είναι κρυφή κάμερα;
Όχι. Η κάμερα ήταν πάντα φανερή σε όλους. Βέβαια τα Μακ Ντόναλντς δεν θα μας έδιναν ποτέ άδεια για γυρίσματα στα καταστήματα, κι έτσι δεν τους τη ζητήσαμε. Αλλά συνήθως οι υπάλληλοι δεν έδιναν μία για την κάμερα.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία στην ταινία είναι η προσέγγιση των αλυσίδων στα παιδιά. Ενας απ’τους τρόπους είναι η πώληση φαστ φουντ στις σχολικές καντίνες.
Η ιστορία με τα σχολεία είναι απίστευτη. Εχουμε πουλήσει τα σχολεία μας σε εταιρείες φαστ φουντ. Εχουν έρθει και πουλάνε καθημερινά τα αναψυκτικά τους, τις καραμέλες τους, τις τηγανιτές τους πατάτες, τα χάμπουργκερ. Το θεωρώ ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι βασικά ξεπουλάμε τα παιδιά μας.
Τι μπορεί να γίνει;
Πρέπει να το σταματήσει η κυβέρνηση. Κάποιες πολιτείες το έχουν ήδη απαγορεύσει. Κι εκτός από την απαγόρευση του φαστ φουντ, οι καντίνες πρέπει ν’ αρχίσουν να προσφέρουν υγειινά και φρέσκα προϊόντα. H καντίνα είναι επέκταση της σχολικής αίθουσας, τα παιδιά διδάσκονται και εκεί.
Υποθέτω ότι δεν θα είναι εύκολο, δεδομένων των πιέσεων που ασκούν τα λόμπι του κλάδου τροφίμων.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που προωθώ την ταινία τόσο επιθετικά και προσπάθησα να βρω όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δανομή και να δείξω την ταινία στους πολιτικούς. Οταν βγήκε το DVD, στείλαμε από ένα αντίγραφο σε 1.500 ανθρώπους με επιρροή στην Ουάσιγκτον. Προσπαθούμε να κρατήσουμε το διάλογο στην επικαιρότητα, για μένα είναι μια συνεχόμενη διαδικασία.
Πώς αντιδρά ο κόσμος στην ταινία;
Η αντίδραση είναι καταπληκτική. Ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι χρειάζεται να φέρουμε τα πάνω κάτω. Διότι για πρώτη φορά στην ιστορία μας συνειδητοποιούμε τι επίδραση έχει η διατροφή στο σώμα μας. Το βλέπουμε. Βλέπουμε για πρώτη φορά παιδιά με διαβήτη, βλέπουμε νέους ανθρώπους να πεθαίνουν από καρδιά, και αρχίζουμε να ενώνουμε τις τελείες. Υπάρχει ένα άνοιγμα τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, άνθρωποι που θέλουν πραγματικά ν’αλλάξουν τα πράγματα. Αν καταφέρουμε να συνεχιστεί ο διάλογος και να κρατήσουμε τη δυναμική της στιγμής, μπορούμε να το πετύχουμε.
Κάποιοι κατηγόρησαν την ταινία, μάλλον από τα αριστερά, ότι διαπραγματεύεται ένα σοβαρό θέμα με επιπόλαιο τρόπο, ότι δεν μπαίνει σε βάθος, και ότι πρόκειται περισσότερο για μια προσπάθεια αυτοπροβολής.
Πού το βρήκες αυτό; Είναι ατάκα από τα Μακ Ντόναλντς;
Τα Μακ Ντόναλντς έχουν πει κάτι παρόμοιο, αλλά στην πραγματικότητα είναι το επιχείρημα ορισμένων κριτικών κινηματογράφου.
Οποιος έχει δει την ταινία, ξέρει ότι καταπιανόμαστε με κάτι πολύ σοβαρό. Εκανα μια διασκεδαστική ταινία που θέλει να κάνει προσιτό στον κόσμο ένα πολύ σοβαρό θέμα χωρίς να κάνει κήρυγμα. Αυτοί που μιλούν αρνητικά για την ταινία είναι οι άνθρωποι που έχουν συμφέροντα στη βιομηχανία φαστ φουντ. Γνωρίζω αμέτρητους δασκάλους και γονιούς που πήραν τα παιδιά τους στην ταινία τρεις, τέσσερις, πέντε φορές. Στους περισσότερους η ταινία άρεσε και, νομίζω, πέρασε ένα σημαντικό μήνυμα.
Βέβαια στους περισσότερους αρέσει επίσης το φαστ φουντ.
Χα χα, σωστά! Αρα δημιουργείται ισορροπία.
Πολλοί σε παραλλήλισαν με το Μάικλ Μουρ, άλλοι επαινετικά, άλλοι απαξιωτικά. Σ’ενοχλεί ο παραλληλισμός;
Αν δεν μου άρεσε ο Μάικλ Μουρ, πιθανότατα θα μ’ενοχλούσε πολύ. Αλλά μου αρέσει και ως άνθρωπος και ως κινηματογραφιστής. Είναι ανάμεσα στους σκηνοθέτες που μου αρέσουν, μαζί με τον Έρολ Μόρις, ή, από σκηνοθέτες μυθοπλασίας, το Σπίλμπεργκ, τον Κιούμπρικ, τον πολύ αγαπημένο Κάπρα, και τον Καζάν, που είναι μακράν ο πιο αγαπημένος μου. Ο κόσμος κάνει αυτόματα το συνειρμό με τον Μάικλ διότι και οι δύο χρησιμοποιούμε χιούμορ και διηγούμαστε μια αληθινή ιστορία σε πρώτο πρόσωπο. Αλλά οπωσδήποτε το στιλ μας είναι διαφορετικό. Πάντως, ευτυχώς που υπάρχει ο Μάικλ, διότι κάνει τους ανθρώπους να συζητούν για σημαντικά θέματα, όσο κι αν κάποιος ίσως δεν συμφωνεί μαζί του.
Εσύ συμφωνείς μαζί του;
Σε ποιο πράγμα; Κοίτα, ξέρω ποιον ψήφισα για πρόεδρο. Ο δικός μου υποψήφιος δεν κέρδισε, άρα...
Αν επιτρέπεις την ερώτηση, ήταν ένας από τους δύο βασικούς υποψήφιους ή από τα μικρά κόμματα;
Οχι, είμαι οπαδός των φιλελεύθερων. Ψήφισα Κέρι και μάλιστα προσπάθησα να βγει. Δεν συνέβη, αλλά ξέρεις κάτι; Τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα κάνω το καλύτερο που μπορώ για να κάνω θετικές ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές, για να βεβαιωθώ ότι οι άνθρωποι θα σκέφτονται λίγο.
____________
Ελαφρά τη καρδία
Τα παιδιά, δυνάμει πελάτες για μια ζωή, βρίσκονται στο στόχαστρο των αλυσίδων φαστ φουντ από τότε που στη δεκαετία του ’50 ο ιδρυτής των Μακ Ντόναλντς Ρέι Κροκ επιδίωξε να συνεργαστεί με τον Γουόλτ Ντίσνεϊ για να προωθήσει τα προϊόντα του στη Ντίσνεϊλαντ (οι δυο τους είχαν υπηρετήσει μαζί στην ίδια μονάδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Σήμερα στην Αμερική, τα ΜακΝτόναλντς συναγωνίζονται σε διανομή παιχνιδιών τα μεγαλύτερα καταστήματα παιχνιδιών. Περισσότερα παιδιά αναγνωρίζουν τον κλόουν Ρόναλντ Μακ Ντόναλντ απ’αυτά που αναγνωρίζουν το Χριστό και τον πρόεδρο Μπους. Και σχολεία έχουν συνάψει συμφωνίες με εταιρίες φαστ φουντ και σνακ για να πωλούν, έναντι επιχορήγησης, έναν ελάχιστο αριθμό προϊόντων στις καντίνες.
Οι τακτικές με τις οποίες οι αλυσίδες εκμεταλεύτηκαν το σύγχρονο ρυθμό ζωής αποδίδουν. Οι Αμερικανοί ξοδεύουν σήμερα πάνω από 150 δις ευρώ το χρόνο για φαστ φουντ («περισσότερα απ’ό,τι για ταινίες, βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, βίντεο, και ηχογραφημένη μουσική – μαζί» γράφει ο Έρικ Σλόσερ (Eric Schlosser) στο βιβλίο Fast Food Nation). Στην Ελλάδα, ο τζίρος των τριών μεγαλύτερων αλυσίδων (Γκούντις, Έβερεστ, Γρηγόρης) το πρώτο εξάμηνο του 2004 έφτασε τα 164,4 εκ. ευρώ, αύξηση μεγαλύτερη από 12 τοις εκατό. Τα τρία τελευταία χρόνια, τα καταστήματά τους (και μαζί των ελληνικών Μακ Ντόναλντς, της τέταρτης σε πωλήσεις εταιρίας) έχουν διπλασιαστεί, και συνεχώς αυξάνονται.
Τα νέα για την υγεία των καταναλωτών δεν είναι εξίσου καλά. Τα τελευταία 25 χρόνια, σε περιοχές της Βόρειας Αμερικής και αλλού, τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν τριπλασιαστεί. Περισσότερα παιδιά είναι σήμερα παχύσαρκα από ποτέ. Και επτά στους δέκα Ελληνες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το μεγαλύτερο από το φυσιολογικό βάρος αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου και χρόνιων ασθενειών: καρδιοπάθειες, υπέρταση, έμφραγμα, κάποιες μορφές καρκίνου, και διαβήτη (αν η κατάσταση συνεχιστεί, ένα στα δύο παιδιά που γεννήθηκαν στην Αμερική το 2000 αναμένεται να εμφανίσουν διαβήτη στη ζωή τους).
Πριν έξι χρόνια, η «δίκη Μακ Ντόναλντς» στην Αγγλία είχε διαφορετική εξέλιξη από τη μήνυση των Αμερικανίδων. Τα δικαστήρια αποφάνθηκαν μεταξύ άλλων ότι η εταιρία βάζει σε κίνδυνο την υγεία των τακτικών πελατών της, εκμεταλλεύεται παιδιά μέ τις διαφημίσεις της, και δίνει αδικαιολόγητα χαμηλές αμοιβές στους εργαζόμενους. Οχι καλή εξέλιξη για μια εταιρία που δέκα χρόνια πριν είχε ξεκινήσει τη δίκη, μηνύοντας για συκοφαντική δυσφήμιση μέλη μιας οργάνωσης οικολόγων επειδή κυκλοφορούσαν φυλλάδιο με τίτλο: «Τι τρέχει με τη Μακ Ντόναλντς; Ολα όσα δεν θέλουν να γνωρίζετε».
-*-
