[Εψιλον, 3/7/05]
1.
Όση ώρα ο Ρομπ συζητά ανελέητα την επικαιρότητα με τον τελευταίο πελάτη του Σαββάτου, έχοντας ξεπεράσει την μία ώρα που κρατούν τα ραντεβού, ο Ντέιλ κλείνει ταμείο κι εγώ χαζεύω τα φωσφορίζοντα στικς που κρέμονται από το ταβάνι, τη συλλογή από αυτοκινητάκια και lego, τις κάρτες και τα μπιχλιμπίδια, που γεμίζουν κάθε γωνιά του μικρού υπόγειου κομμωτηρίου απέναντι από το Χάρβαρντ στη Βοστόνη, και σκέφτομαι ότι δεν θα με ξάφνιαζε αν άρχιζαν να αιωρούνται σε κενό αέρος οι κάρτες, τα λέγκο, τα δοχεία τζελ, οι βούρτσες και τα ψαλίδια, μαζί ο πελάτης, ο Ρομπ, ο Ντέιλ, κι εγώ σ’ένα τρελό χορό υπό τους ήχους της τέκνο μουσικής που ακούγεται από τα ηχεία.
Βλέπω σε μια γωνιά μια σειρά από φωτογραφίες του Ρομπ και του Ντέιλ μαζί, μία από κάθε χρονιά από το 1982 ως σήμερα. Αυτές οι 23 φωτογραφίες λένε τη δική τους ιστορία σε πείσμα του χρόνου και των αντιλήψεων μιας εποχής, μια ιστορία που τα βάζει με τα στερεότυπα μιας εποχής για το τι σημαίνει να είναι κανείς γκέι – στερεότυπα συχνά των ίδιων των γκέι, αλλά πολύ συχνότερα όσων αρκούνται σε εύκολες ετικέτες και αρνούνται να δουν την πραγματικότητα των γύρω τους. Όπως έχω ακούσει συχνά στα τρισίμισι χρόνια που επισκέπτομαι τακτικά το κομμωτήριο για κούρεμα, κάποτε, όχι πολύ παλιά, τους έκραζαν στο δρόμο «αδελφές». Η ιστορία έχει γυρίσματα. Πέρσι, όταν στη Μασαχουσέτη κρίθηκε αντισυνταγματική η απαγόρευση του γάμου μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου, ο Ρομπ και ο Ντέιλ, στα 50 πια ο πρώτος, στα 45 ο δεύτερος, πήραν τη μεγάλη απόφαση.
Η γαμήλια τελετή, μια από τις 6.000 που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στη Μασαχουσέτη μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου, ήταν ασυνήθιστη για πολλούς λόγους. Αντί για την εκκλησία ή το δημαρχείο, διάλεξαν το κλαμπ Avalon –ναό της ντανς σκηνής της Βοστόνης το ονομάζουν τα λάιφ στάιλ περιοδικά-, που κάθε Κυριακή φιλοξενεί τη μεγαλύτερη γκέι βραδιά της πόλης. Στη σκηνή μπροστά από την πίστα με πάνω από 500 προσκεκλημένους, αντί της Ωραίας Πύλης, υπήρχε ένας ιπτάμενος δίσκος, απ’τον οποίο βγήκαν οι δύο γαμπροί, ντυμένοι, όπως ταίριαζε στην περίσταση, αστροναύτες. Το θέμα της βραδιάς, έγραφε η πρόσκληση, ήταν «ένας γάμος από το μέλλον». Ως ιέρεια επιστρατεύτηκε μια μαυροντυμένη ντραγκ κουίν σε διαστάσεις Ντιβάιν και αντί για το χορό του Ησαϊα, οι μελλόνυμφοι χόρεψαν το White Wedding του Μπίλι Άιντολ και στη συνέχεια τα έψαλλαν ένα χεράκι στον πρόεδρο Μπους.
«Σκεφτήκαμε το γάμο αρχικά ως πολιτική κίνηση», λέει ο Ρομπ αυτό το Σάββατο το απόγευμα, αφού φύγει ο πελάτης, «αλλά γρήγορα εξελίχθηκε σε σόου, σε μια ευκαιρία να μοιραστούμε πράγματα με γνωστούς και φίλους. Θα ήταν λάθος να μην εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία για την οποία παλεύαμε μια ζωή».
«Εκτός των άλλων», λέει ο Ντέιλ, «ο γάμος μας έκανε και πάλι πιο ανεκτικούς μεταξύ μας».
2.
1.
Όση ώρα ο Ρομπ συζητά ανελέητα την επικαιρότητα με τον τελευταίο πελάτη του Σαββάτου, έχοντας ξεπεράσει την μία ώρα που κρατούν τα ραντεβού, ο Ντέιλ κλείνει ταμείο κι εγώ χαζεύω τα φωσφορίζοντα στικς που κρέμονται από το ταβάνι, τη συλλογή από αυτοκινητάκια και lego, τις κάρτες και τα μπιχλιμπίδια, που γεμίζουν κάθε γωνιά του μικρού υπόγειου κομμωτηρίου απέναντι από το Χάρβαρντ στη Βοστόνη, και σκέφτομαι ότι δεν θα με ξάφνιαζε αν άρχιζαν να αιωρούνται σε κενό αέρος οι κάρτες, τα λέγκο, τα δοχεία τζελ, οι βούρτσες και τα ψαλίδια, μαζί ο πελάτης, ο Ρομπ, ο Ντέιλ, κι εγώ σ’ένα τρελό χορό υπό τους ήχους της τέκνο μουσικής που ακούγεται από τα ηχεία.
Βλέπω σε μια γωνιά μια σειρά από φωτογραφίες του Ρομπ και του Ντέιλ μαζί, μία από κάθε χρονιά από το 1982 ως σήμερα. Αυτές οι 23 φωτογραφίες λένε τη δική τους ιστορία σε πείσμα του χρόνου και των αντιλήψεων μιας εποχής, μια ιστορία που τα βάζει με τα στερεότυπα μιας εποχής για το τι σημαίνει να είναι κανείς γκέι – στερεότυπα συχνά των ίδιων των γκέι, αλλά πολύ συχνότερα όσων αρκούνται σε εύκολες ετικέτες και αρνούνται να δουν την πραγματικότητα των γύρω τους. Όπως έχω ακούσει συχνά στα τρισίμισι χρόνια που επισκέπτομαι τακτικά το κομμωτήριο για κούρεμα, κάποτε, όχι πολύ παλιά, τους έκραζαν στο δρόμο «αδελφές». Η ιστορία έχει γυρίσματα. Πέρσι, όταν στη Μασαχουσέτη κρίθηκε αντισυνταγματική η απαγόρευση του γάμου μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου, ο Ρομπ και ο Ντέιλ, στα 50 πια ο πρώτος, στα 45 ο δεύτερος, πήραν τη μεγάλη απόφαση.
Η γαμήλια τελετή, μια από τις 6.000 που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στη Μασαχουσέτη μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου, ήταν ασυνήθιστη για πολλούς λόγους. Αντί για την εκκλησία ή το δημαρχείο, διάλεξαν το κλαμπ Avalon –ναό της ντανς σκηνής της Βοστόνης το ονομάζουν τα λάιφ στάιλ περιοδικά-, που κάθε Κυριακή φιλοξενεί τη μεγαλύτερη γκέι βραδιά της πόλης. Στη σκηνή μπροστά από την πίστα με πάνω από 500 προσκεκλημένους, αντί της Ωραίας Πύλης, υπήρχε ένας ιπτάμενος δίσκος, απ’τον οποίο βγήκαν οι δύο γαμπροί, ντυμένοι, όπως ταίριαζε στην περίσταση, αστροναύτες. Το θέμα της βραδιάς, έγραφε η πρόσκληση, ήταν «ένας γάμος από το μέλλον». Ως ιέρεια επιστρατεύτηκε μια μαυροντυμένη ντραγκ κουίν σε διαστάσεις Ντιβάιν και αντί για το χορό του Ησαϊα, οι μελλόνυμφοι χόρεψαν το White Wedding του Μπίλι Άιντολ και στη συνέχεια τα έψαλλαν ένα χεράκι στον πρόεδρο Μπους.
«Σκεφτήκαμε το γάμο αρχικά ως πολιτική κίνηση», λέει ο Ρομπ αυτό το Σάββατο το απόγευμα, αφού φύγει ο πελάτης, «αλλά γρήγορα εξελίχθηκε σε σόου, σε μια ευκαιρία να μοιραστούμε πράγματα με γνωστούς και φίλους. Θα ήταν λάθος να μην εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία για την οποία παλεύαμε μια ζωή».
«Εκτός των άλλων», λέει ο Ντέιλ, «ο γάμος μας έκανε και πάλι πιο ανεκτικούς μεταξύ μας».
2.
Η περσινή χρονιά θεωρήθηκε η χρονιά των gay στην Αμερική. Μετά από δικαστική μάχη ετών, η οργάνωση GLAD (Gay and Lesbian Attorneys Defence) πέτυχε στη Μασαχουσέτη να επιτραπεί ο γάμος ομοφυλοφίλων. Λίγο μετά, ακολούθησε παρόμοια απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, ξεσηκώνοντας τους θρησκευόμενους της δεξιάς που έσκιζαν τα ιμάτιά τους στα κανάλια με το γνωστό τροπάριο: η ομοφυλοφιλία είναι, σε ελεύθερη απόδοση, κουσούρι, και ο γάμος είναι ιερός. Σε τι ηθική παρακμή βαδίζει, κύριοι, η Αμερική; Κάποιοι μετριοπαθείς συγκατένευσαν να δοθεί μια νομική κατοχύρωση της συμβίωσης - προς Θεού, όμως, όχι γάμος. Το γκέι κίνημα απάντησε ότι η νομική κατοχύρωση δεν εξασφαλίζει τα ίδια οικογενειακά επιδόματα κι ότι έτσι κι αλλιώς δεν μιλούν για θρησκευτικό γάμο. Δηλαδή τι, οι γκέι στο πηγάδι κατούρησαν; Μπα, δεν ξέραμε ότι κατουράτε κιόλας, απάντησαν οι άλλοι, και κάπου εκεί επανεξελέγη ο πρόεδρος Μπους που εισηγήθηκε να απαγορευτεί συνταγματικά ο γάμος των ομοφυλοφίλων και τα μίντια άφησαν την υπόθεση για ν’ασχοληθούν με την Πάρις και τον Πάρη.
Αλλά δεν είναι μόνο οι συντηρητικοί που διαφωνούν με το γάμο των ομοφυλοφίλων. Είναι και οι ομοφυλόφιλοι του ριζοσπαστικού χώρου, αν και οι απόψεις τους δεν χώρεσαν στα τηλεοπτικά δελτία και τα λάιφ στάιλ περιοδικά. Πολλοί απ’αυτούς καταγγέλλουν το γάμο ως ένα ακόμα βήμα προς τον εκφυλισμό του gay κινήματος, που ξεκίνησε ως κίνημα αντικουλτούρας στα σίξτις και τελευταία, λένε, φλερτάρει επικίνδυνα με το μέινστριμ. Γι’αυτούς, το ζήτημα είναι ν’αλλάξει το κυρίαρχο μοντέλο μιας σεξουαλικότητας που κινείται γύρω από το ζευγάρι και περιθωριοποιεί ό,τι διαφέρει απ’αυτό, όχι ν’αλλάξουν τρόπο ζωής οι γκέι.
Ο Ρομπ και ο Ντέιλ είναι πιο συμβιβαστικοί. «Μερικοί θεωρούν ότι με το γάμο παραχωρούν πολλά στην κοινωνία», λέει ο Ρομπ. «Αλλά πρέπει να ζήσουμε στην κοινωνία. Το να κάνουμε μια μικρή παραχώρηση σημαίνει ότι θα πάρουμε και κάτι ως αντάλλαγμα. Μπορεί μερικοί να λένε ότι έχουν ανοιχτή σχέση και ότι δεν τους νοιάζει αν ο σύντροφός τους έχει πολλούς εραστές, αλλά δεν το εννοούν στην πραγματικότητα. Η ζήλεια υπάρχει σε όλες τις σχέσεις. Ο γάμος είναι μια κοινωνική επικύρωση της μονογαμίας».
Δεν ξέρω αν η μονογαμικότητα ή πολυγαμικότητα μιας σχέσης είναι ζήτημα που αφορά και άλλους πέρα από τους εμπλεκόμενους, ούτε είμαι σίγουρος αν η μονογαμικότητα είναι κάτι που πρέπει να επιδιώκει κανείς πάση θυσία. Ξέρω όμως ότι ο Ρομπ και ο Ντέιλ θέλουν να ζήσουν μαζί, με τα ίδια δικαιώματα που έχει ένα ζευγάρι άνδρα και γυναίκας, και τις ίδιες υποχρεώσεις. «Όλοι λένε ότι οι γκέι δεν κάνουν σχέσεις και κοιμούνται ο ένας με τον άλλο», λέει ο Ντέιλ. «Αλλά δεν υπήρχε ποτέ ένα μοντέλο σταθερής σχέσης για μας. Δεν θεωρούταν επιτρεπτό. Και τώρα που πάει να επιτραπεί, θέλουν να το καταργήσουν».
Τους ρωτώ αν πιστεύουν ότι οι gay έχουν μανία με το σεξ, όπως τους κατηγορούν. «Η gay κοινότητα δεν είναι μονολιθική. Αληθεύει για μια μερίδα της κοινότητας», λέει ο Ρομπ, «αλλά αυτή δεν είναι μεγαλύτερη από την ανάλογη μερίδα στους στρέιτ. Η διαφορά είναι ότι, αν οι στρέιτ αλλάζουν συντρόφους σαν τα πουκάμισα, θεωρούνται μάγκες, ενώ οι gay θεωρούνται σεξομανείς και οι γυναίκες τσούλες. Γνωρίζω πολλούς γκέι που δεν κάνουν σεξ σχεδόν καθόλου, διότι περιμένουν να βρουν τον τέλειο σύντροφο, και δεν τον βρίσκουν. Εγώ πάντως δεν ζω τη ζωή μου κυνηγώντας το σεξ – ζω βγάζοντας το ψωμί μου και χτίζοντας τη σχέση μου. Για μένα το σεξ είναι σημαντικό τόσο όσο».
Καλά όλα αυτά, αλλά τι έχουν να πουν σε όσους ισχυρίζονται ότι δεν έχουν πρόβλημα με το να είναι κανείς γκέι, φτάνει να το κρατάει για τον εαυτό του; Γελούν. «Και γω μπορώ να πω πως είμαι εντάξει να είναι κανείς στρέιτ, αλλά ας το κρατήσει για τον εαυτό του», λέει ο Ντέιλ. «Γιατί και μένα θα μπορούσε να με θίγει όταν βλέπω κάποιον να φιλιέται στο δρόμο ή τον ακούω να διηγείται τα ερωτικά του κατορθώματα. Δεν επιλέγουμε να γίνουμε γκέι - είναι κάτι το οποίο είμαστε. Και ευτυχώς, σε κάποιες γωνιές της Αμερικής που είναι πιο ανεκτικές, κάποιοι από μας έχουν το κουράγιο να ζήσουν αυτό που είναι και να είναι ειλικρινείς με τους εαυτούς τους και τους άλλους».
3.
Αλλά δεν είναι μόνο οι συντηρητικοί που διαφωνούν με το γάμο των ομοφυλοφίλων. Είναι και οι ομοφυλόφιλοι του ριζοσπαστικού χώρου, αν και οι απόψεις τους δεν χώρεσαν στα τηλεοπτικά δελτία και τα λάιφ στάιλ περιοδικά. Πολλοί απ’αυτούς καταγγέλλουν το γάμο ως ένα ακόμα βήμα προς τον εκφυλισμό του gay κινήματος, που ξεκίνησε ως κίνημα αντικουλτούρας στα σίξτις και τελευταία, λένε, φλερτάρει επικίνδυνα με το μέινστριμ. Γι’αυτούς, το ζήτημα είναι ν’αλλάξει το κυρίαρχο μοντέλο μιας σεξουαλικότητας που κινείται γύρω από το ζευγάρι και περιθωριοποιεί ό,τι διαφέρει απ’αυτό, όχι ν’αλλάξουν τρόπο ζωής οι γκέι.
Ο Ρομπ και ο Ντέιλ είναι πιο συμβιβαστικοί. «Μερικοί θεωρούν ότι με το γάμο παραχωρούν πολλά στην κοινωνία», λέει ο Ρομπ. «Αλλά πρέπει να ζήσουμε στην κοινωνία. Το να κάνουμε μια μικρή παραχώρηση σημαίνει ότι θα πάρουμε και κάτι ως αντάλλαγμα. Μπορεί μερικοί να λένε ότι έχουν ανοιχτή σχέση και ότι δεν τους νοιάζει αν ο σύντροφός τους έχει πολλούς εραστές, αλλά δεν το εννοούν στην πραγματικότητα. Η ζήλεια υπάρχει σε όλες τις σχέσεις. Ο γάμος είναι μια κοινωνική επικύρωση της μονογαμίας».
Δεν ξέρω αν η μονογαμικότητα ή πολυγαμικότητα μιας σχέσης είναι ζήτημα που αφορά και άλλους πέρα από τους εμπλεκόμενους, ούτε είμαι σίγουρος αν η μονογαμικότητα είναι κάτι που πρέπει να επιδιώκει κανείς πάση θυσία. Ξέρω όμως ότι ο Ρομπ και ο Ντέιλ θέλουν να ζήσουν μαζί, με τα ίδια δικαιώματα που έχει ένα ζευγάρι άνδρα και γυναίκας, και τις ίδιες υποχρεώσεις. «Όλοι λένε ότι οι γκέι δεν κάνουν σχέσεις και κοιμούνται ο ένας με τον άλλο», λέει ο Ντέιλ. «Αλλά δεν υπήρχε ποτέ ένα μοντέλο σταθερής σχέσης για μας. Δεν θεωρούταν επιτρεπτό. Και τώρα που πάει να επιτραπεί, θέλουν να το καταργήσουν».
Τους ρωτώ αν πιστεύουν ότι οι gay έχουν μανία με το σεξ, όπως τους κατηγορούν. «Η gay κοινότητα δεν είναι μονολιθική. Αληθεύει για μια μερίδα της κοινότητας», λέει ο Ρομπ, «αλλά αυτή δεν είναι μεγαλύτερη από την ανάλογη μερίδα στους στρέιτ. Η διαφορά είναι ότι, αν οι στρέιτ αλλάζουν συντρόφους σαν τα πουκάμισα, θεωρούνται μάγκες, ενώ οι gay θεωρούνται σεξομανείς και οι γυναίκες τσούλες. Γνωρίζω πολλούς γκέι που δεν κάνουν σεξ σχεδόν καθόλου, διότι περιμένουν να βρουν τον τέλειο σύντροφο, και δεν τον βρίσκουν. Εγώ πάντως δεν ζω τη ζωή μου κυνηγώντας το σεξ – ζω βγάζοντας το ψωμί μου και χτίζοντας τη σχέση μου. Για μένα το σεξ είναι σημαντικό τόσο όσο».
Καλά όλα αυτά, αλλά τι έχουν να πουν σε όσους ισχυρίζονται ότι δεν έχουν πρόβλημα με το να είναι κανείς γκέι, φτάνει να το κρατάει για τον εαυτό του; Γελούν. «Και γω μπορώ να πω πως είμαι εντάξει να είναι κανείς στρέιτ, αλλά ας το κρατήσει για τον εαυτό του», λέει ο Ντέιλ. «Γιατί και μένα θα μπορούσε να με θίγει όταν βλέπω κάποιον να φιλιέται στο δρόμο ή τον ακούω να διηγείται τα ερωτικά του κατορθώματα. Δεν επιλέγουμε να γίνουμε γκέι - είναι κάτι το οποίο είμαστε. Και ευτυχώς, σε κάποιες γωνιές της Αμερικής που είναι πιο ανεκτικές, κάποιοι από μας έχουν το κουράγιο να ζήσουν αυτό που είναι και να είναι ειλικρινείς με τους εαυτούς τους και τους άλλους».
3.
Η σχέση τους ξεκίνησε μ’ένα άγγιγμα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1982, στο αυτοκίνητο του Ρομπ. Μέχρι τότε, είχαν ειδωθεί σε σπίτια γνωστών, χωρίς να δώσουν μεγάλη σημασία ο ένας στον άλλο. Εκείνη την βραδιά κατέβαιναν οδικώς στη Βοστόνη μ’ένα φιλικό ζευγάρι στο πίσω κάθισμα για να γιορτάσουν την αλλαγή του χρόνου. Κάποια στιγμή ο Ρομπ πήγε ν’αλλάξει ταχύτητα και το χέρι του συνάντησε, εκτός από το λεβιέ, το γόνατο του Ντέιλ. Ο ηλεκτρισμός ήταν αμοιβαίος και το άγγιγμα αποδείχτηκε μοιραίο. Γρήγορα ο Ντέιλ μετακόμισε στο σπίτι του Ρομπ για να μπορούν να χαρούν το πάθος τους, αν και ακόμη δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι αυτή θα ήταν η σχέση της ζωής τους.
«Όταν τα φτιάξαμε, μου είπε: μη φανταστείς τίποτα μακροχρόνιο. Άντε να κρατήσει 6 μήνες», λέει ο Ντέιλ.
«Διότι όσες σχέσεις είχα κάνει στο παρελθόν, τελείωναν πολύ σύντομα. Νόμιζα ότι και ο Ντέιλ θα ήταν άλλος ένας κρίκος σε μια μακριά αλυσίδα σύντομων σχέσεων», λέει ο Ρομπ.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι πρώτοι κρίκοι της αλυσίδας ήταν θηλυκού γένους. «Από τα 8 μου ήξερα ότι με τραβά σεξουαλικά ο Κάπταιν Κουκ και όχι η Τίνγκι Μπελ», λέει ο Ρομπ. «Ήξερα από τότε ότι είμαι gay – οι σχέσεις με τα κορίτσια ήταν για τα μάτια του κόσμου». Και ο Ντέιλ, που ήταν πολύ περισσότερο άβγαλτος, είχε στο παρελθόν μια περιπέτεια με γυναίκα και μόλις άρχιζε να παραδέχεται τις προτιμήσεις του.
«Όταν ήμουν στο σχολείο, το βιβλιοπωλείο του χωριού έφερνε γκέι περιοδικά και βιβλία», λέει ο Ρομπ, κι όταν οι υπάλληλοι ήταν απασχολημένοι, κατάφερνα να τα ξεφυλλίσω. Έτσι κατάλαβα ότι δεν είμαι ο μοναδικός με τέτοιες προτιμήσεις. Αλλά δεν υπήρχε ν’ακολουθήσουμε κάποιο μοντέλο. Έπρεπε με το Ντέιλ ν’ανακαλύψουμε στην πορεία τι σημαίνει να είσαι gay». Σκέφτομαι ότι οι γενιές που γεννήθηκαν μετά το Ίντερνετ με μια πληθώρα τσατ ρουμ και πληροφοριών στα δάκτυλά τους είναι τυχερές, αν και η σύγκριση δεν έχει νόημα - κάθε γενιά αντιμετωπίζει τα προβλήματα της δικής της εποχής.
Μετά από τις πρώτες εβδομάδες κοινής ζωής, μες στο πάθος της αρχής, αποφάσισαν να το εκμυστηρευτούν σε κάποιους. Ο Ρομπ είπε σ’ένα φίλο του ότι είναι γκέι, κι αυτός του είπε ότι το είχε καταλάβει κι ότι όλα ήταν μια χαρά. Ο Ντέιλ το είπε στον αδελφό του που είχε τελειώσει σπουδές στη Σουηδία και δούλευε εκεί, κι αυτός τους καλωσόρισε στο κλαμπ. «Γιατί νομίζεις ότι έμεινα στη Σουηδία;», του είπε, και τον όρκισε να μην πει τίποτα στους γονείς τους. Δεν είχαν όλοι τις ίδιες αντιδράσεις. Όταν ο Ρομπ το είπε στη σπιτονοικοκυρά, που αναρωτήθηκε όταν είδε δυο αυτοκίνητα στη θέση του πάρκινγκ, αυτή τον χαστούκισε και τον έσπρωξε από τις σκάλες. Ήταν ώρα ν’αλλάξουν σπίτι, και διάλεξαν ένα δυάρι, για να μην καταλάβουν οι γονείς τους ότι κοιμούνται μαζί. Είναι ασύμφορο να είσαι γκέι.
Λίγο πριν την επέτειο του πρώτου τους χρόνου μαζί, κι ενώ είχαν επισκεφτεί τον αδελφό του Ντέιλ στη Σουηδία κι είχαν δει ότι οι ομοφυλόφιλοι εκεί ζούσαν πολύ πιο ανοιχτά και άνετα, αποφάσισαν να το πουν στους δικούς τους. Η μητέρα του Ντέιλ το πήρε βαριά. «Τότε ακόμη τα μίντια δεν αναφέρονταν στους gay, παρά μόνο αρνητικά, και η μητέρα μου είχε μεγάλη άγνοια και προκατάληψη», λέει ο Ντέιλ. «Άρχισε ν’αναρωτιέται τι λάθος είχε κάνει, αν ήταν υπερβολικά καταπιεστική ή αν ο πατέρας μου ήταν υπερβολικά ήπιος». Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σωθεί ο γιος από το κουσούρι, πήγαν σε ιερέα για νουθεσία, και μετά σε ψυχολόγο. Όταν η μητέρα του είδε ότι δεν γινόταν τίποτα, άρχισε να συμβιβάζεται με την ιδέα, αν και ευχόταν το κουσούρι να είναι περαστικό. «Τουλάχιστον μην αγοράσετε έπιπλα μαζί», τους είπε. Αν μια επίσκεψη στο IKEA από κοινού δεν είναι το ισχυρότερο σημάδι ερωτικής δέσμευσης, τότε ποιο είναι;
Έπιπλα αγόρασαν και ο Ντέιλ έστελνε στη μητέρα του άρθρα από περιοδικά για να την εκπαιδεύσει. Με τα χρόνια τους δέχτηκε στο σπίτι της, αλλά για πολύ καιρό οι συζητήσεις στο τραπέζι είχαν ως αντικείμενο τον καιρό, το φαγητό της ημέρας, και το πρόγραμμα της τηλεόρασης - κουβέντα για ο,τιδήποτε είχε να κάνει με τη ζωή των παιδιών. Πρόσφατα, όταν της ανακοίνωσαν τα σχέδια του γάμου, τους έδωσε την ευχή της αλλά είπε ότι δεν είναι κάτι που θα δεχόταν για άλλους. Γεγονός που ακόμη κάνει έξαλλο τον Ρομπ. «Θα μπορούσε ο γιος της να είχε πέσει σε κάποιον πολύ χειρότερο – δεν ήμουν και ο δολοφόνος με το πριόνι», λέει.
Οι δικοί του γονείς το αντιμετώπισαν με ασυνήθιστη ψυχραιμία. «Τώρα θα μάθουμε ν’αγαπούμε και σένα σαν παιδί μας», είπαν στον Ντέιλ, κάτι που ήταν ένα βήμα πέρα από το επιθυμητό. «Εδώ εμείς δεν ξέραμε τι θέλαμε να κάνουμε στη ζωή μας, κι αυτοί ήταν έτοιμοι να μας παντρέψουν», λέει ο Ντέιλ. Υπήρχε λόγος. Ένα καλοκαίρι πριν μερικά χρόνια, η αγαπημένη θεία του Ρομπ –«η δεύτερη μητέρα μου», λέει- τον κατάφερε να της εξομολογηθεί τις ερωτικές προτιμήσεις του με την υπόσχεση ότι δεν θα έλεγε σε κανέναν τίποτα. Όπως είναι φυσικό, πριν ο Ρομπ επιστρέψει σπίτι, το τηλέφωνο είχε πάρει φωτιά, αλλά οι γονείς του δεν είπαν ποτέ ότι το ήξεραν –μέχρι πρόσφατα. Γεγονός που επίσης κάνει έξαλλο τον Ρομπ. «Θα μπορούσαν να μου το έχουν πει και να το συζητήσουμε», λέει, «αλλά διάλεξαν να μην κάνουν κουβέντα με την ελπίδα ότι θα μου περνούσε. Μα από μόνος μου είχα κάνει προσπάθειες να μου περάσει, αλλά ποτέ δεν πέτυχαν».
Τους ρωτώ αν οι ίδιοι σκέφτονται να υιοθετήσουν παιδιά, όπως έχουν κάνει πολλοί άλλοι ομοφυλόφιλοι, ατομικά ή ως ζευγάρια, από τότε που άλλαξε η απαγόρευση που είχε επιβάλει ο Δουκάκης ως κυβερνήτης Μασαχουσέτης στα τέλη του ‘80 (αν και πολιτικά τάσσονται υπέρ του Δουκάκη, ο Ρομπ και ο Ντέιλ μου λένε ότι για το gay κίνημα ήταν όσο συντηρητικός όσο και οι υπόλοιποι πολιτικοί της εποχής). Μου λένε ότι τα οικονομικά τους και οι ώρες που περνούν στη δουλειά δεν θα τους επέτρεπαν να μεγαλώσουν ένα παιδί. «Αλλά έχουμε την επιχείρησή μας», λένε. «Για μας είναι σαν μικρό παιδί, θέλει συνεχή φροντίδα».
4.
«Όταν τα φτιάξαμε, μου είπε: μη φανταστείς τίποτα μακροχρόνιο. Άντε να κρατήσει 6 μήνες», λέει ο Ντέιλ.
«Διότι όσες σχέσεις είχα κάνει στο παρελθόν, τελείωναν πολύ σύντομα. Νόμιζα ότι και ο Ντέιλ θα ήταν άλλος ένας κρίκος σε μια μακριά αλυσίδα σύντομων σχέσεων», λέει ο Ρομπ.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι πρώτοι κρίκοι της αλυσίδας ήταν θηλυκού γένους. «Από τα 8 μου ήξερα ότι με τραβά σεξουαλικά ο Κάπταιν Κουκ και όχι η Τίνγκι Μπελ», λέει ο Ρομπ. «Ήξερα από τότε ότι είμαι gay – οι σχέσεις με τα κορίτσια ήταν για τα μάτια του κόσμου». Και ο Ντέιλ, που ήταν πολύ περισσότερο άβγαλτος, είχε στο παρελθόν μια περιπέτεια με γυναίκα και μόλις άρχιζε να παραδέχεται τις προτιμήσεις του.
«Όταν ήμουν στο σχολείο, το βιβλιοπωλείο του χωριού έφερνε γκέι περιοδικά και βιβλία», λέει ο Ρομπ, κι όταν οι υπάλληλοι ήταν απασχολημένοι, κατάφερνα να τα ξεφυλλίσω. Έτσι κατάλαβα ότι δεν είμαι ο μοναδικός με τέτοιες προτιμήσεις. Αλλά δεν υπήρχε ν’ακολουθήσουμε κάποιο μοντέλο. Έπρεπε με το Ντέιλ ν’ανακαλύψουμε στην πορεία τι σημαίνει να είσαι gay». Σκέφτομαι ότι οι γενιές που γεννήθηκαν μετά το Ίντερνετ με μια πληθώρα τσατ ρουμ και πληροφοριών στα δάκτυλά τους είναι τυχερές, αν και η σύγκριση δεν έχει νόημα - κάθε γενιά αντιμετωπίζει τα προβλήματα της δικής της εποχής.
Μετά από τις πρώτες εβδομάδες κοινής ζωής, μες στο πάθος της αρχής, αποφάσισαν να το εκμυστηρευτούν σε κάποιους. Ο Ρομπ είπε σ’ένα φίλο του ότι είναι γκέι, κι αυτός του είπε ότι το είχε καταλάβει κι ότι όλα ήταν μια χαρά. Ο Ντέιλ το είπε στον αδελφό του που είχε τελειώσει σπουδές στη Σουηδία και δούλευε εκεί, κι αυτός τους καλωσόρισε στο κλαμπ. «Γιατί νομίζεις ότι έμεινα στη Σουηδία;», του είπε, και τον όρκισε να μην πει τίποτα στους γονείς τους. Δεν είχαν όλοι τις ίδιες αντιδράσεις. Όταν ο Ρομπ το είπε στη σπιτονοικοκυρά, που αναρωτήθηκε όταν είδε δυο αυτοκίνητα στη θέση του πάρκινγκ, αυτή τον χαστούκισε και τον έσπρωξε από τις σκάλες. Ήταν ώρα ν’αλλάξουν σπίτι, και διάλεξαν ένα δυάρι, για να μην καταλάβουν οι γονείς τους ότι κοιμούνται μαζί. Είναι ασύμφορο να είσαι γκέι.
Λίγο πριν την επέτειο του πρώτου τους χρόνου μαζί, κι ενώ είχαν επισκεφτεί τον αδελφό του Ντέιλ στη Σουηδία κι είχαν δει ότι οι ομοφυλόφιλοι εκεί ζούσαν πολύ πιο ανοιχτά και άνετα, αποφάσισαν να το πουν στους δικούς τους. Η μητέρα του Ντέιλ το πήρε βαριά. «Τότε ακόμη τα μίντια δεν αναφέρονταν στους gay, παρά μόνο αρνητικά, και η μητέρα μου είχε μεγάλη άγνοια και προκατάληψη», λέει ο Ντέιλ. «Άρχισε ν’αναρωτιέται τι λάθος είχε κάνει, αν ήταν υπερβολικά καταπιεστική ή αν ο πατέρας μου ήταν υπερβολικά ήπιος». Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σωθεί ο γιος από το κουσούρι, πήγαν σε ιερέα για νουθεσία, και μετά σε ψυχολόγο. Όταν η μητέρα του είδε ότι δεν γινόταν τίποτα, άρχισε να συμβιβάζεται με την ιδέα, αν και ευχόταν το κουσούρι να είναι περαστικό. «Τουλάχιστον μην αγοράσετε έπιπλα μαζί», τους είπε. Αν μια επίσκεψη στο IKEA από κοινού δεν είναι το ισχυρότερο σημάδι ερωτικής δέσμευσης, τότε ποιο είναι;
Έπιπλα αγόρασαν και ο Ντέιλ έστελνε στη μητέρα του άρθρα από περιοδικά για να την εκπαιδεύσει. Με τα χρόνια τους δέχτηκε στο σπίτι της, αλλά για πολύ καιρό οι συζητήσεις στο τραπέζι είχαν ως αντικείμενο τον καιρό, το φαγητό της ημέρας, και το πρόγραμμα της τηλεόρασης - κουβέντα για ο,τιδήποτε είχε να κάνει με τη ζωή των παιδιών. Πρόσφατα, όταν της ανακοίνωσαν τα σχέδια του γάμου, τους έδωσε την ευχή της αλλά είπε ότι δεν είναι κάτι που θα δεχόταν για άλλους. Γεγονός που ακόμη κάνει έξαλλο τον Ρομπ. «Θα μπορούσε ο γιος της να είχε πέσει σε κάποιον πολύ χειρότερο – δεν ήμουν και ο δολοφόνος με το πριόνι», λέει.
Οι δικοί του γονείς το αντιμετώπισαν με ασυνήθιστη ψυχραιμία. «Τώρα θα μάθουμε ν’αγαπούμε και σένα σαν παιδί μας», είπαν στον Ντέιλ, κάτι που ήταν ένα βήμα πέρα από το επιθυμητό. «Εδώ εμείς δεν ξέραμε τι θέλαμε να κάνουμε στη ζωή μας, κι αυτοί ήταν έτοιμοι να μας παντρέψουν», λέει ο Ντέιλ. Υπήρχε λόγος. Ένα καλοκαίρι πριν μερικά χρόνια, η αγαπημένη θεία του Ρομπ –«η δεύτερη μητέρα μου», λέει- τον κατάφερε να της εξομολογηθεί τις ερωτικές προτιμήσεις του με την υπόσχεση ότι δεν θα έλεγε σε κανέναν τίποτα. Όπως είναι φυσικό, πριν ο Ρομπ επιστρέψει σπίτι, το τηλέφωνο είχε πάρει φωτιά, αλλά οι γονείς του δεν είπαν ποτέ ότι το ήξεραν –μέχρι πρόσφατα. Γεγονός που επίσης κάνει έξαλλο τον Ρομπ. «Θα μπορούσαν να μου το έχουν πει και να το συζητήσουμε», λέει, «αλλά διάλεξαν να μην κάνουν κουβέντα με την ελπίδα ότι θα μου περνούσε. Μα από μόνος μου είχα κάνει προσπάθειες να μου περάσει, αλλά ποτέ δεν πέτυχαν».
Τους ρωτώ αν οι ίδιοι σκέφτονται να υιοθετήσουν παιδιά, όπως έχουν κάνει πολλοί άλλοι ομοφυλόφιλοι, ατομικά ή ως ζευγάρια, από τότε που άλλαξε η απαγόρευση που είχε επιβάλει ο Δουκάκης ως κυβερνήτης Μασαχουσέτης στα τέλη του ‘80 (αν και πολιτικά τάσσονται υπέρ του Δουκάκη, ο Ρομπ και ο Ντέιλ μου λένε ότι για το gay κίνημα ήταν όσο συντηρητικός όσο και οι υπόλοιποι πολιτικοί της εποχής). Μου λένε ότι τα οικονομικά τους και οι ώρες που περνούν στη δουλειά δεν θα τους επέτρεπαν να μεγαλώσουν ένα παιδί. «Αλλά έχουμε την επιχείρησή μας», λένε. «Για μας είναι σαν μικρό παιδί, θέλει συνεχή φροντίδα».
4.
Ως τα τέλη του ’80, ο Ρομπ και ο Ντέιλ δούλευαν σε μια εταιρεία κατασκευής κομπιούτερ, συνήθως σε διαφορετική βάρδια, που τους επέτρεπε να βλέπονται ελάχιστα – «περίπου 5 λεπτά την ημέρα», λένε. Η επιχείρηση έκανε περικοπές και οι δυο τους απολύθηκαν. Ρωτώ αν η απόλυση είχε να κάνει με το γεγονός ότι ήταν γκέι. «Όχι άμεσα», λέει ο Ντέιλ, «αλλά κράτησαν όσους είχαν οικογένειες να θρέψουν. Εμείς, σαν γκέι, δεν θεωρούμασταν οικογένεια». Από τα κομπιούτερ αποφάσισαν να στραφούν στην κομμωτική και αυτή η επιλογή είχε να κάνει με τις σεξουαλικές προτιμήσεις τους. «Δεν ήταν ούτε τα χρήματα, ούτε ότι μας άρεσε η κομμωτική», λέει ο Ρομπ. «Ήταν όμως ένα μέρος όπου δεν θα είχαμε διακρίσεις και θα μπορούσαμε να ζούμε ανοιχτά ως ζευγάρι. Ο κόσμος περιμένει από έναν κομμωτή να είναι γκέι».
Μου δείχνουν φωτογραφίες από τα πρώτα χρόνια του κομμωτηρίου – γυμνό όπως ένα νεογέννητο. Στη συνέχεια άρχισαν να το διακοσμούν σε επετείους, με την αμερικανική σημαία και τη φωτογραφία του Κλίντον για μια επέτειο της Ανεξαρτησίας, με χριστουγεννιάτικα στολίδια, και πάντοτε με τη σημαία του ουράνιου τόξου, του διεθνούς συμβόλου του γκέι κινήματος. Από την αρχή του αιώνα, κατέληξαν στην τωρινή διακόσμηση με θέμα το διάστημα, και την εμπλουτίζουν συνεχώς με δώρα που τους φέρνουν οι πελάτες. «Γι’αυτούς είναι κάτι περισσότερο από κομμωτήριο, είναι το μέρος τους, και τους ενθαρρύνουμε να το βλέπουν έτσι», λέει ο Ρομπ.
Περιμένει κανείς ότι η γειτνίαση με το Χάρβαρντ θα έφερνε και ανοιχτόμυαλη πελατεία. Ίσως οι περισσότεροι πελάτες να είναι ανοιχτόμυαλοι, αλλά τα στερεότυπα βρίσκουν τρόπο να διεισδύσουν. «Κάποιες ερωτήσεις κινούνται μεταξύ βλακείας και άγνοιας», λέει ο Ντέιλ. «Και μερικές είναι προσβλητικές. Ρωτούν για παράδειγμα ποιος από τους δύο έχει το ρόλο της γυναίκας. Τους απαντώ ότι εγώ κάνω κοπτοραπτική».
Με ρωτούν πώς είναι η κατάσταση με το γάμο ομοφυλοφίλων στην Ελλάδα και τους λέω ότι τελευταία υπάρχει μια πρωτόγνωρη κινητικότητα στο gay χώρο – τα πρώτα γκέι βιβλιοπωλεία άνοιξαν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, η Αθήνα έχει πια τη δική της σύγχρονη γκέι σάουνα, εκδίδονται γκέι περιοδικά μαζικής κυκλοφορίας με συνεντεύξεις δημοφιλών πολιτικών, ο τύπος δημοσιεύει συχνότερα σχόλια κατά των διακρίσεων, και ο Δήμος Αθηναίων ανέλαβε τις φετινές εκδηλώσεις ομοφυλόφιλης υπερηφάνειας. Προσθέτω όμως ότι μια σοβαρή γκέι παρέλαση, όπως σε πόλεις του εξωτερικού, δεν έχει οργανωθεί ακόμα, ότι πρόσφατα ο γνωστότερος ακτιβιστής του χώρου ξυλοκοπήθηκε για θέματα σχετικά με τις σεξουαλικές προτιμήσεις και ότι ο καθένας έλεγε το μακρύ και το κοντό του στα κανάλια, χωρίς το ΕΣΡ να παρέμβει για να καταδικάσει ομοφοβικά σχόλια - αντίθετα επέβαλε πρόστιμο σε κανάλι επειδή έδειξε δυο άνδρες να φιλιούνται. Τους λέω ότι αν και το αίτημα για νομική κατοχύρωση των ομοφυλόφιλων σχέσεων αρχίζει να τίθεται και στην Ελλάδα, δεν είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι θα γίνει σύντομα.
«Περίεργο», μου λένε. «Όσοι γνωστοί μας γκέι έχουν πάει στην Ελλάδα, έχουν επιστρέψει ενθουσιασμένοι με την υποδοχή που συνάντησαν. Μπορούσαν να περπατούν ελεύθερα στο δρόμο ως ζευγάρια, να κινούνται ανοιχτά κι ελεύθερα». Ρωτώ σε ποιο μέρος, αν και ξέρω την απάντηση. «Μύκονος», λένε.
Τους ρωτώ πώς μετά από σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα καταφέρνουν να διατηρούν τη σχέση τους. «Η αρχική τρέλα του έρωτα φεύγει μετά τα πρώτα χρόνια», λέει ο Ρομπ. «Ελπίζεις να υπάρχει από κάτω ένα υπόστρωμα αγάπης και αφοσίωσης».
«Δεν βλάπτει το γεγονός ότι έχουμε ένα κοινό σκοπό, την επιχείρηση», λέει ο Ντέιλ. «Κι η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές έχουμε φτάσει στα πρόθυρα του χωρισμού. Τουλάχιστον μια φορά το χρόνο. Αν και κάθε φορά ελπίζαμε, νομίζω και οι δύο, ότι τελικά δεν θα χωρίσουμε».
Η σοβαρότερη ετήσια κρίση ήταν το 1998. «Είχαμε ετοιμάσει βαλίτσες», λέει ο Ρομπ, «και ήμασταν έτοιμοι να φύγουμε. Πήγα τότε μια βόλτα στο μνημείο για το AIDS στη Βοστόνη, ένα πολύ φορτισμένο μνημείο. Και συνειδητοποιήσαμε πόσο τυχεροί είμαστε και πόσο ανόητος ήταν ο καυγάς». Βλέπω τον Ρομπ να έχει δακρύσει.
«Αυτό είναι το θέμα», λέει, «όλοι οι καυγάδες μας είναι βλακώδεις».
«Βλακώδεις», λέει ο Ντέιλ.
«Δεν είναι για σημαντικά ζητήματα».
«Συμφωνούμε στα σημαντικά»
«Είναι για το πώς συμπεριφέρεται ο ένας στον άλλο, για το ότι ο ένα μπορεί να νιώθει παραμελημένος».
«Αυτός το αρχίζει», λέει ο Ρομπ και, επιτέλους, γελά.
«Αλλά και εγώ προσπαθώ να το τελειώσω», λέει ο Ντέιλ.
«Θέλουμε αυτό που θέλουν όλοι», λέει ο Ρομπ. «Να βρίσκεται κάποιος εκεί όταν τον χρειαζόμαστε».
Μου δείχνουν φωτογραφίες από τα πρώτα χρόνια του κομμωτηρίου – γυμνό όπως ένα νεογέννητο. Στη συνέχεια άρχισαν να το διακοσμούν σε επετείους, με την αμερικανική σημαία και τη φωτογραφία του Κλίντον για μια επέτειο της Ανεξαρτησίας, με χριστουγεννιάτικα στολίδια, και πάντοτε με τη σημαία του ουράνιου τόξου, του διεθνούς συμβόλου του γκέι κινήματος. Από την αρχή του αιώνα, κατέληξαν στην τωρινή διακόσμηση με θέμα το διάστημα, και την εμπλουτίζουν συνεχώς με δώρα που τους φέρνουν οι πελάτες. «Γι’αυτούς είναι κάτι περισσότερο από κομμωτήριο, είναι το μέρος τους, και τους ενθαρρύνουμε να το βλέπουν έτσι», λέει ο Ρομπ.
Περιμένει κανείς ότι η γειτνίαση με το Χάρβαρντ θα έφερνε και ανοιχτόμυαλη πελατεία. Ίσως οι περισσότεροι πελάτες να είναι ανοιχτόμυαλοι, αλλά τα στερεότυπα βρίσκουν τρόπο να διεισδύσουν. «Κάποιες ερωτήσεις κινούνται μεταξύ βλακείας και άγνοιας», λέει ο Ντέιλ. «Και μερικές είναι προσβλητικές. Ρωτούν για παράδειγμα ποιος από τους δύο έχει το ρόλο της γυναίκας. Τους απαντώ ότι εγώ κάνω κοπτοραπτική».
Με ρωτούν πώς είναι η κατάσταση με το γάμο ομοφυλοφίλων στην Ελλάδα και τους λέω ότι τελευταία υπάρχει μια πρωτόγνωρη κινητικότητα στο gay χώρο – τα πρώτα γκέι βιβλιοπωλεία άνοιξαν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, η Αθήνα έχει πια τη δική της σύγχρονη γκέι σάουνα, εκδίδονται γκέι περιοδικά μαζικής κυκλοφορίας με συνεντεύξεις δημοφιλών πολιτικών, ο τύπος δημοσιεύει συχνότερα σχόλια κατά των διακρίσεων, και ο Δήμος Αθηναίων ανέλαβε τις φετινές εκδηλώσεις ομοφυλόφιλης υπερηφάνειας. Προσθέτω όμως ότι μια σοβαρή γκέι παρέλαση, όπως σε πόλεις του εξωτερικού, δεν έχει οργανωθεί ακόμα, ότι πρόσφατα ο γνωστότερος ακτιβιστής του χώρου ξυλοκοπήθηκε για θέματα σχετικά με τις σεξουαλικές προτιμήσεις και ότι ο καθένας έλεγε το μακρύ και το κοντό του στα κανάλια, χωρίς το ΕΣΡ να παρέμβει για να καταδικάσει ομοφοβικά σχόλια - αντίθετα επέβαλε πρόστιμο σε κανάλι επειδή έδειξε δυο άνδρες να φιλιούνται. Τους λέω ότι αν και το αίτημα για νομική κατοχύρωση των ομοφυλόφιλων σχέσεων αρχίζει να τίθεται και στην Ελλάδα, δεν είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι θα γίνει σύντομα.
«Περίεργο», μου λένε. «Όσοι γνωστοί μας γκέι έχουν πάει στην Ελλάδα, έχουν επιστρέψει ενθουσιασμένοι με την υποδοχή που συνάντησαν. Μπορούσαν να περπατούν ελεύθερα στο δρόμο ως ζευγάρια, να κινούνται ανοιχτά κι ελεύθερα». Ρωτώ σε ποιο μέρος, αν και ξέρω την απάντηση. «Μύκονος», λένε.
Τους ρωτώ πώς μετά από σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα καταφέρνουν να διατηρούν τη σχέση τους. «Η αρχική τρέλα του έρωτα φεύγει μετά τα πρώτα χρόνια», λέει ο Ρομπ. «Ελπίζεις να υπάρχει από κάτω ένα υπόστρωμα αγάπης και αφοσίωσης».
«Δεν βλάπτει το γεγονός ότι έχουμε ένα κοινό σκοπό, την επιχείρηση», λέει ο Ντέιλ. «Κι η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές έχουμε φτάσει στα πρόθυρα του χωρισμού. Τουλάχιστον μια φορά το χρόνο. Αν και κάθε φορά ελπίζαμε, νομίζω και οι δύο, ότι τελικά δεν θα χωρίσουμε».
Η σοβαρότερη ετήσια κρίση ήταν το 1998. «Είχαμε ετοιμάσει βαλίτσες», λέει ο Ρομπ, «και ήμασταν έτοιμοι να φύγουμε. Πήγα τότε μια βόλτα στο μνημείο για το AIDS στη Βοστόνη, ένα πολύ φορτισμένο μνημείο. Και συνειδητοποιήσαμε πόσο τυχεροί είμαστε και πόσο ανόητος ήταν ο καυγάς». Βλέπω τον Ρομπ να έχει δακρύσει.
«Αυτό είναι το θέμα», λέει, «όλοι οι καυγάδες μας είναι βλακώδεις».
«Βλακώδεις», λέει ο Ντέιλ.
«Δεν είναι για σημαντικά ζητήματα».
«Συμφωνούμε στα σημαντικά»
«Είναι για το πώς συμπεριφέρεται ο ένας στον άλλο, για το ότι ο ένα μπορεί να νιώθει παραμελημένος».
«Αυτός το αρχίζει», λέει ο Ρομπ και, επιτέλους, γελά.
«Αλλά και εγώ προσπαθώ να το τελειώσω», λέει ο Ντέιλ.
«Θέλουμε αυτό που θέλουν όλοι», λέει ο Ρομπ. «Να βρίσκεται κάποιος εκεί όταν τον χρειαζόμαστε».
