[Εψιλον, 4/9/05]
Ο Μελέτης Ζ. ακούγεται θυμωμένος. Μου λέει ότι ένα πρωί, πριν ακόμη το λεωφορείο φτάσει στη Φιλοθέη, ένας φίλος τηλεφώνησε και του είπε ότι τον είδε στην εφημερίδα –τη φωτογραφία του, το ονοματεπώνυμο και το αδίκημα για το οποίο καταδικάστηκε σε 1 χρόνο φυλακή. «Ξέρεις τι είναι», μου λέει, «να σε παίρνουν και να σου λένε είδαμε το όνομά σου στην εφημερίδα»; Ξέρω. Και μένα με παίρνουν γνωστοί όταν βλέπουν το όνομά μου στο Έψιλον, αλλά ο Μελέτης Ζ. εννοεί κάτι άλλο. «Είχε έρθει στο Δημαρχείο ένας δημοσιογράφος», λέει, «και με φωνάζει ο αντιδήμαρχος να βγούμε μια φωτογραφία για το βιβλίο του Δήμου. Λέω, αν είναι για το βιβλίο του Δήμου, εντάξει. Και ξαφνικά βλέπω στην εφημερίδα τη φωτογραφία και προσωπικά δεδομένα που δεν είχα δώσει εγώ».
Χμμ… Και αφού δεν ήθελε να εμφανιστεί δημόσια, γιατί είχε ήδη βγει σε κανάλι στο πλευρό του Δημάρχου; «Όταν γίνεται μια συνέντευξη στο γραφείο του Δημάρχου, δεν μπορείς να μην πας, γιατί σε βάζει στο μάτι», λέει. «Μου λέει πέντε λεπτά είναι. Λέω, πέντε λεπτά για σας – εμένα θα με κυνηγά μια ζωή. Αλλά αυτοί διαφημίζουν το πρόσωπό τους και για μας δεν τους ενδιαφέρει».
Όταν ο Μελέτης μπήκε πέρσι στον Κορυδαλλό καταδικασμένος για ένα μικροαδίκημα –δεν έχει σημασία τι: ακάλυπτες επιταγές, μικροαπάτες, αντιποίηση αρχής, τέτοια-, έμαθε από τη δικηγόρο του για το πρόγραμμα εναλλακτικής ποινής, που επιτρέπει σε όσους έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση μέχρι 3 χρόνια να μετατρέψουν την ποινή τους σε κοινωφελή εργασία. Έκανε αιτήσεις σε διάφορους Δήμους και έγινε δεκτός στο Δήμο Φιλοθέης Αττικής, έναν από τους λίγους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, όπως είπαν με θαυμασμό τα κανάλια και οι εφημερίδες, και τον μόνο Δήμο από όσους μίλησε το Ε που δέχτηκε να μιλήσουν επώνυμα οι δύο που προσφέρουν κοινωφελή εργασία.
Για τέσσερις ώρες κάθε ημέρα, ο Μελέτης Ζ., γύρω στα 25-26, παίρνει το καροτσάκι του Δήμου και καθαρίζει ένα οικοδομικό τετράγωνο. «Καλύτερα στη φυλακή», μου λέει, και προσπαθώ να καταλάβω αν κάνει χιούμορ. Δεν κάνει. Μου λέει ότι δουλειά για τα απογεύματα δεν έχει βρει και τα έξοδα τρέχουν. Καθημερινά χρειάζεται 15 ευρώ για συγκοινωνία, τσιγάρα, καφέ και φαγητό, χωριστά το νοίκι και τα κοινόχρηστα. Συχνά κάθεται στο Δήμο πέρα από το τετράωρο, συχνά τον φωνάζουν σε άσχετες ώρες για χαμαλοδουλειές. Τα Χριστούγεννα έμεινε ως τη 1 το πρωί σε δημοτική εκδήλωση ντυμένος Άη Βασίλης. Το αντάλλαγμα ήταν λίγο κρέας, αλλά συνήθως για τις επιπλέον ώρες λαμβάνει ό,τι και για τις κανονικές. Τίποτα. «Τουλάχιστον στη φυλακή έχεις τέσσερα γεύματα δωρεάν», λέει, «και υπάρχει αλληλεγγύη. Μια τηλεκάρτα να ζητήσεις από έναν κρατούμενο, ένα πακέτο τσιγάρα, σου τα δίνει. Και δεν σε κοιτάζουν με μισό μάτι, όπως ορισμένοι έξω, γιατί μέσα είστε όλοι ίδιοι».
Ο Χρήστος Μ., που έχει διπλάσια ηλικία και πάνω από τη διπλάσια ποινή από το Μελέτη Ζ., είναι πιο συγκαταβατικός. «Εγώ και μέσα στη φυλακή την ίδια δουλειά έκανα», μου λέει. Παλιός ξυλουργός, που αποφάσισε ν’ανοίξει σούπερ μάρκετ κι έμπλεξε, δούλευε -με αμοιβή - στο ξυλουργείο του Κορυδαλλού. Στο Δήμο επιδιορθώνει κούνιες, πάγκους και γεφυράκια, κάποιες φορές με υλικά που πληρώνει από την τσέπη του. Πολλή δουλειά, αλλά η Φιλοθέη δεν είναι απλός Δήμος. Είναι η Κηπούπολη της Αθήνας, όπως λέει στα δημοτικά φυλλάδια. Όμως, τα απογεύματα ο Χρήστος Μ. μπορεί και δουλεύει στο ξυλουργείο που άνοιξε στο σπίτι του και επιβλέπει την οικοδομή που φτιάχνουν τα παιδιά του – ο βασικός λόγος που ήθελε να βγει από τη φυλακή. Το προσπάθησε τόσο, ώστε για να γίνει δεκτή η αίτησή του στη Φιλοθέη, μου λέει ότι μεσολάβησε γνωστός γνωστού.
Ρωτώ τον αντιδήμαρχο Νικόλαο Παχύλα τις εντυπώσεις του από το πρόγραμμα και μου λέει ότι ο Μελέτης Ζ. και ο Χρήστος Μ. είναι καλύτεροι από πολλούς δημοτικούς υπαλλήλους κι ότι είναι απόλυτα ικανοποιημένος. Πώς να μην είναι; Στην Αγγλία, όπου πρωτοεφαρμόστηκε το πρόγραμμα, το ανώτατο όριο κοινωφελούς εργασίας που μπορεί να επιδικάσει το δικαστήριο είναι 240 ώρες, απλωμένες σε ένα χρόνο. Εδώ, με το καθημερινό τετράωρο, βγαίνει τετραπλάσιος χρόνος εργασίας το χρόνο, χωριστά οι υπερωρίες και οι εκδηλώσεις με τον Άη Βασίλη. Αλλά πότε έφτιαξαν Παρθενώνες οι Άγγλοι για να ξέρουν τι θα πει δουλειά;
Ο αντιδήμαρχος μου λέει ότι η Φιλοθέη, παρόλο που τη θεωρούν ελιτίστικο Δήμο, είχε πάντοτε μια ευαισθησία και πρωτοπορεί στις εξελίξεις, και στη συνέχεια παίρνει μολύβι και χαρτί και υπολογίζει. Δύο υπάλληλοι στην υπηρεσία Καθαριότητας και Πρασίνου κοστίζουν στο Δήμο το χρόνο πάνω κάτω 30.000 ευρώ. «Καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό για έναν φτωχό Δήμο», λέει. Η Φιλοθέη, εξηγεί, είναι περιοχή αποκλειστικής κατοικίας και δεν έχει έσοδα από καταστήματα. Ο Δήμος είναι φτωχός – κι ας μένουν εδώ μερικοί από τους πλουσιότερους Έλληνες. «Φανταστείτε τι όφελος θα είχαμε», λέει «αν παίρναμε περισσότερους φυλακισμένους».
Μεγάλο όφελος, φαντάζομαι. Τότε γιατί κάθε χρόνο ο Δήμος απορρίπτει περισσότερες από τις μισές αιτήσεις φυλακισμένων που δέχεται; Αυτές, μου εξηγεί ο αντιδήμαρχος, είναι αιτήσεις καταδικασμένων για χρήση ναρκωτικών, μια προβληματική κατηγορία. Ως φτωχός Δήμος, η Φιλοθέη δεν έχει την υποδομή να επιβλέπει τους εξαρτημένους. Ως Δήμος πλουσίων δημοτών, απλά δεν τους θέλει. «Έχουμε παιδιά πλουσίων οικογενειών», μου λέει, «που πηγαίνουν σε κολέγια στην περιοχή. Δηλαδή να μαζευτούν έμποροι ναρκωτικών και να προσεγγίσουν παιδιά υψηλής στάθμης; Σαφέστατα να φέρουμε φυλακισμένους, αλλά το αδίκημα να μη δημιουργήσει αντιδράσεις για το στάτους της περιοχής». Ε, αν πρόκειται για το στάτους, να το καταλάβω. Και ποιο αδίκημα ταιριάζει στο στάτους της περιοχής; «Οικονομικά εγκλήματα ελαφράς μορφής. Ακάλυπτες επιταγές, μικροαπάτες, αντιποίηση αρχής, τέτοια», λέει. Τι άλλο θα ταίριαζε σ’ένα φτωχό Δήμο πλούσιων κατοίκων;
Κάτι στον τρόπο που εφαρμόζει την εναλλακτική ποινή η Φιλοθέη ακούγεται σαν παρωδία των υψηλών ιδανικών του προγράμματος, ότι δηλαδή για ορισμένα αδικήματα η στέρηση της ελευθερίας είναι υπερβολική και ασύμφορη κι ότι, αντί οι καταδικασμένοι για μικροαδικήματα να στοιβάζονται στις φυλακές και να σπουδάζουν το έγκλημα, καλύτερα να κάνουν κάτι χρήσιμο εκτός. Να και μια ευκαιρία να αποσυμφορηθούν οι φυλακές.
Αλλά μήπως στην υπόλοιπη Ελλάδα το πρόγραμμα δεν εφαρμόζεται ως παρωδία; Από το 1996 που βγήκε η πρώτη υπουργική απόφαση, από τους 901 Δήμους της χώρας έχουν δηλώσει συμμετοχή 102, συν μερικοί κοινωνικοί φορείς. Οι υπόλοιποι Δήμοι είτε δεν γνωρίζουν το πρόγραμμα, όπως ο Δήμος Αθηναίων –το γραφείο τύπου της Δημάρχου μου είπε ότι χάρηκε που το έμαθε και θα το εξετάσει-, είτε το γνωρίζουν, αλλά η λέξη «φυλακισμένος» προξενεί τα ίδια ανακλαστικά που προξενεί η λέξη «Αλβανός» στους θιασώτες της Χρυσής Αυγής. Αποτέλεσμα, από τους 3.000 φυλακισμένους που δικαιούνται να μετατρέψουν την ποινή τους σε κοινωφελή εργασία, το έχουν κάνει μέχρι σήμερα περίπου 100. Είναι μια αρχή – κακή αρχή.
Ρωτώ το Μελέτη Ζ. αν έχει κερδίσει κάτι από το πρόγραμμα και μου λέει ότι αν έμενε στη φυλακή, με τις προσμετρήσεις και τις μειώσεις της ποινής, θα είχε βγει στους πέντε μήνες. Τα Χριστούγεννα, αντί να κάνει τον Άη Βασίλη, θα ήταν έξω. Σκέφτομαι ότι ή έχει πάρει προσωπικά τον αγώνα για την αποσυμφόρηση των φυλακών και θυσιάζεται, ή συμβαίνει κάτι άλλο που δεν έχει μεγάλη σχέση με τα ιδανικά της ελευθερίας. Το δεύτερο. Αν έμενε μέσα, για τρία χρόνια μετά την αποφυλάκιση θα έπρεπε να μείνει στην Ελλάδα για να δίνει το παρών στο αστυνομικό τμήμα. Αλλά ο Μελέτης Ζ. θέλει να φύγει γρήγορα στο εξωτερικό, όπου έχει συγγενείς, για να ξαναρχίσει τη ζωή του.
«Να σου πω την αλήθεια, αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στη φυλακή, το Δήμο ή να πέσω από όροφο», λέει, «θα διάλεγα τον όροφο. Αλλά όπως έχουν τα πράγματα, υποσχέθηκα στον εαυτό μου να αντέξω ένα χρόνο. Κάνω υπομονή κάθε πρωί και πηγαίνω».
Χμμ… Και αφού δεν ήθελε να εμφανιστεί δημόσια, γιατί είχε ήδη βγει σε κανάλι στο πλευρό του Δημάρχου; «Όταν γίνεται μια συνέντευξη στο γραφείο του Δημάρχου, δεν μπορείς να μην πας, γιατί σε βάζει στο μάτι», λέει. «Μου λέει πέντε λεπτά είναι. Λέω, πέντε λεπτά για σας – εμένα θα με κυνηγά μια ζωή. Αλλά αυτοί διαφημίζουν το πρόσωπό τους και για μας δεν τους ενδιαφέρει».
Όταν ο Μελέτης μπήκε πέρσι στον Κορυδαλλό καταδικασμένος για ένα μικροαδίκημα –δεν έχει σημασία τι: ακάλυπτες επιταγές, μικροαπάτες, αντιποίηση αρχής, τέτοια-, έμαθε από τη δικηγόρο του για το πρόγραμμα εναλλακτικής ποινής, που επιτρέπει σε όσους έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση μέχρι 3 χρόνια να μετατρέψουν την ποινή τους σε κοινωφελή εργασία. Έκανε αιτήσεις σε διάφορους Δήμους και έγινε δεκτός στο Δήμο Φιλοθέης Αττικής, έναν από τους λίγους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, όπως είπαν με θαυμασμό τα κανάλια και οι εφημερίδες, και τον μόνο Δήμο από όσους μίλησε το Ε που δέχτηκε να μιλήσουν επώνυμα οι δύο που προσφέρουν κοινωφελή εργασία.
Για τέσσερις ώρες κάθε ημέρα, ο Μελέτης Ζ., γύρω στα 25-26, παίρνει το καροτσάκι του Δήμου και καθαρίζει ένα οικοδομικό τετράγωνο. «Καλύτερα στη φυλακή», μου λέει, και προσπαθώ να καταλάβω αν κάνει χιούμορ. Δεν κάνει. Μου λέει ότι δουλειά για τα απογεύματα δεν έχει βρει και τα έξοδα τρέχουν. Καθημερινά χρειάζεται 15 ευρώ για συγκοινωνία, τσιγάρα, καφέ και φαγητό, χωριστά το νοίκι και τα κοινόχρηστα. Συχνά κάθεται στο Δήμο πέρα από το τετράωρο, συχνά τον φωνάζουν σε άσχετες ώρες για χαμαλοδουλειές. Τα Χριστούγεννα έμεινε ως τη 1 το πρωί σε δημοτική εκδήλωση ντυμένος Άη Βασίλης. Το αντάλλαγμα ήταν λίγο κρέας, αλλά συνήθως για τις επιπλέον ώρες λαμβάνει ό,τι και για τις κανονικές. Τίποτα. «Τουλάχιστον στη φυλακή έχεις τέσσερα γεύματα δωρεάν», λέει, «και υπάρχει αλληλεγγύη. Μια τηλεκάρτα να ζητήσεις από έναν κρατούμενο, ένα πακέτο τσιγάρα, σου τα δίνει. Και δεν σε κοιτάζουν με μισό μάτι, όπως ορισμένοι έξω, γιατί μέσα είστε όλοι ίδιοι».
Ο Χρήστος Μ., που έχει διπλάσια ηλικία και πάνω από τη διπλάσια ποινή από το Μελέτη Ζ., είναι πιο συγκαταβατικός. «Εγώ και μέσα στη φυλακή την ίδια δουλειά έκανα», μου λέει. Παλιός ξυλουργός, που αποφάσισε ν’ανοίξει σούπερ μάρκετ κι έμπλεξε, δούλευε -με αμοιβή - στο ξυλουργείο του Κορυδαλλού. Στο Δήμο επιδιορθώνει κούνιες, πάγκους και γεφυράκια, κάποιες φορές με υλικά που πληρώνει από την τσέπη του. Πολλή δουλειά, αλλά η Φιλοθέη δεν είναι απλός Δήμος. Είναι η Κηπούπολη της Αθήνας, όπως λέει στα δημοτικά φυλλάδια. Όμως, τα απογεύματα ο Χρήστος Μ. μπορεί και δουλεύει στο ξυλουργείο που άνοιξε στο σπίτι του και επιβλέπει την οικοδομή που φτιάχνουν τα παιδιά του – ο βασικός λόγος που ήθελε να βγει από τη φυλακή. Το προσπάθησε τόσο, ώστε για να γίνει δεκτή η αίτησή του στη Φιλοθέη, μου λέει ότι μεσολάβησε γνωστός γνωστού.
Ρωτώ τον αντιδήμαρχο Νικόλαο Παχύλα τις εντυπώσεις του από το πρόγραμμα και μου λέει ότι ο Μελέτης Ζ. και ο Χρήστος Μ. είναι καλύτεροι από πολλούς δημοτικούς υπαλλήλους κι ότι είναι απόλυτα ικανοποιημένος. Πώς να μην είναι; Στην Αγγλία, όπου πρωτοεφαρμόστηκε το πρόγραμμα, το ανώτατο όριο κοινωφελούς εργασίας που μπορεί να επιδικάσει το δικαστήριο είναι 240 ώρες, απλωμένες σε ένα χρόνο. Εδώ, με το καθημερινό τετράωρο, βγαίνει τετραπλάσιος χρόνος εργασίας το χρόνο, χωριστά οι υπερωρίες και οι εκδηλώσεις με τον Άη Βασίλη. Αλλά πότε έφτιαξαν Παρθενώνες οι Άγγλοι για να ξέρουν τι θα πει δουλειά;
Ο αντιδήμαρχος μου λέει ότι η Φιλοθέη, παρόλο που τη θεωρούν ελιτίστικο Δήμο, είχε πάντοτε μια ευαισθησία και πρωτοπορεί στις εξελίξεις, και στη συνέχεια παίρνει μολύβι και χαρτί και υπολογίζει. Δύο υπάλληλοι στην υπηρεσία Καθαριότητας και Πρασίνου κοστίζουν στο Δήμο το χρόνο πάνω κάτω 30.000 ευρώ. «Καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό για έναν φτωχό Δήμο», λέει. Η Φιλοθέη, εξηγεί, είναι περιοχή αποκλειστικής κατοικίας και δεν έχει έσοδα από καταστήματα. Ο Δήμος είναι φτωχός – κι ας μένουν εδώ μερικοί από τους πλουσιότερους Έλληνες. «Φανταστείτε τι όφελος θα είχαμε», λέει «αν παίρναμε περισσότερους φυλακισμένους».
Μεγάλο όφελος, φαντάζομαι. Τότε γιατί κάθε χρόνο ο Δήμος απορρίπτει περισσότερες από τις μισές αιτήσεις φυλακισμένων που δέχεται; Αυτές, μου εξηγεί ο αντιδήμαρχος, είναι αιτήσεις καταδικασμένων για χρήση ναρκωτικών, μια προβληματική κατηγορία. Ως φτωχός Δήμος, η Φιλοθέη δεν έχει την υποδομή να επιβλέπει τους εξαρτημένους. Ως Δήμος πλουσίων δημοτών, απλά δεν τους θέλει. «Έχουμε παιδιά πλουσίων οικογενειών», μου λέει, «που πηγαίνουν σε κολέγια στην περιοχή. Δηλαδή να μαζευτούν έμποροι ναρκωτικών και να προσεγγίσουν παιδιά υψηλής στάθμης; Σαφέστατα να φέρουμε φυλακισμένους, αλλά το αδίκημα να μη δημιουργήσει αντιδράσεις για το στάτους της περιοχής». Ε, αν πρόκειται για το στάτους, να το καταλάβω. Και ποιο αδίκημα ταιριάζει στο στάτους της περιοχής; «Οικονομικά εγκλήματα ελαφράς μορφής. Ακάλυπτες επιταγές, μικροαπάτες, αντιποίηση αρχής, τέτοια», λέει. Τι άλλο θα ταίριαζε σ’ένα φτωχό Δήμο πλούσιων κατοίκων;
Κάτι στον τρόπο που εφαρμόζει την εναλλακτική ποινή η Φιλοθέη ακούγεται σαν παρωδία των υψηλών ιδανικών του προγράμματος, ότι δηλαδή για ορισμένα αδικήματα η στέρηση της ελευθερίας είναι υπερβολική και ασύμφορη κι ότι, αντί οι καταδικασμένοι για μικροαδικήματα να στοιβάζονται στις φυλακές και να σπουδάζουν το έγκλημα, καλύτερα να κάνουν κάτι χρήσιμο εκτός. Να και μια ευκαιρία να αποσυμφορηθούν οι φυλακές.
Αλλά μήπως στην υπόλοιπη Ελλάδα το πρόγραμμα δεν εφαρμόζεται ως παρωδία; Από το 1996 που βγήκε η πρώτη υπουργική απόφαση, από τους 901 Δήμους της χώρας έχουν δηλώσει συμμετοχή 102, συν μερικοί κοινωνικοί φορείς. Οι υπόλοιποι Δήμοι είτε δεν γνωρίζουν το πρόγραμμα, όπως ο Δήμος Αθηναίων –το γραφείο τύπου της Δημάρχου μου είπε ότι χάρηκε που το έμαθε και θα το εξετάσει-, είτε το γνωρίζουν, αλλά η λέξη «φυλακισμένος» προξενεί τα ίδια ανακλαστικά που προξενεί η λέξη «Αλβανός» στους θιασώτες της Χρυσής Αυγής. Αποτέλεσμα, από τους 3.000 φυλακισμένους που δικαιούνται να μετατρέψουν την ποινή τους σε κοινωφελή εργασία, το έχουν κάνει μέχρι σήμερα περίπου 100. Είναι μια αρχή – κακή αρχή.
Ρωτώ το Μελέτη Ζ. αν έχει κερδίσει κάτι από το πρόγραμμα και μου λέει ότι αν έμενε στη φυλακή, με τις προσμετρήσεις και τις μειώσεις της ποινής, θα είχε βγει στους πέντε μήνες. Τα Χριστούγεννα, αντί να κάνει τον Άη Βασίλη, θα ήταν έξω. Σκέφτομαι ότι ή έχει πάρει προσωπικά τον αγώνα για την αποσυμφόρηση των φυλακών και θυσιάζεται, ή συμβαίνει κάτι άλλο που δεν έχει μεγάλη σχέση με τα ιδανικά της ελευθερίας. Το δεύτερο. Αν έμενε μέσα, για τρία χρόνια μετά την αποφυλάκιση θα έπρεπε να μείνει στην Ελλάδα για να δίνει το παρών στο αστυνομικό τμήμα. Αλλά ο Μελέτης Ζ. θέλει να φύγει γρήγορα στο εξωτερικό, όπου έχει συγγενείς, για να ξαναρχίσει τη ζωή του.
«Να σου πω την αλήθεια, αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στη φυλακή, το Δήμο ή να πέσω από όροφο», λέει, «θα διάλεγα τον όροφο. Αλλά όπως έχουν τα πράγματα, υποσχέθηκα στον εαυτό μου να αντέξω ένα χρόνο. Κάνω υπομονή κάθε πρωί και πηγαίνω».
-*-
